Ο ΕΜΠΟΡΙΚΟΣ ΣΤΟΛΟΣ ΤΟΥ ΚΑΣΤΕΛΛΟΡΙΖΟΥ

Από τον 18ο έως τον 21ο αιώνα

 

Περί Αλός

Του Κυριάκου Χονδρού, Συγγραφέα

Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Ναυτική Ελλάς», τ. 946, σ.34.

ΙΟΥΛ. 2012, εκδ. ΕΘΕ (Ελληνική Θαλάσσια Ένωση) / ΓΕΝ.

Αναδημοσίευση στο Περί Αλός με την έγκριση της ΕΘΕ.

Μπριγκαντίνι. Λεπτομέρεια από την

πλώρη. Κατασκευή: Δημήτρης Μάρας,

Mικροναυπηγός,

Μηχανολόγος Μηχανικός M.Sc. .

ΦΩΤΟ: http://www.greekshipmodels.com/

 

Ιστιοφόρο χαρακτηρίζεται οποιοδήποτε σκάφος ή πλωτό ναυπήγημα που αποκλειστικό μέσο πρόωσής του έχει την αιολική ενέργεια επί των ιστίων (πανιά) τα οποία φέρει, εξ ου και η ονομασία του. Κατατάσσεται στο μέσον της βασικής κατηγορίας τύπων πλοίων, των κωπήλατων και μηχανοκίνητων.

Η ναυπηγική τέχνη και η ναυτική τακτική οδήγησαν τους νησιώτες να χτίσουν κατάλληλα σκάφη για τις υπερπόντιες ανάγκες τους. Το πηδάλιο, η άγκυρα, η πυξίδα, η αλυσιδωτή θωράκιση, μόλις εφευρέθηκαν βοήθησαν στα ταξίδια τους και επιτάχυναν την εξέλιξή τους. Επίσης ανάλογα με τον αριθμό των όρθιων ιστών τους (κατάρτια ή άρμπουρα) που έφεραν, υπήρχαν βασικές διακρίσεις.

Τα ιστιοφόρα μπορεί να χωριστούν στις εξής 3 κατηγορίες:

α. στα πολεμικά ιστιοφόρα,

β. στα εμπορικά ιστιοφόρα και

γ. στα ανένταχτα ή πειρατικά.

Μια ακόμα υποδιαίρεση γίνεται ανάλογα με τα κατάρτια:

¨  Με ένα κατάρτι ονομαζόταν μονάρμπουρο (μονόστηλο),

¨  με δύο κατάρτια (δικάταρτα),

¨  με τρία κατάρτια τρικάταρτα (τριίστια ή τρίστηλα) και 

¨  με πολυάρμπουρα τα πολυκάταρτα (ή πολυίστια).

Με βάση τις πληροφορίες που αντλούμε από καταλόγους που συνέταξε ένας Οθωμανός Τελώνης στην Κωνσταντινούπολη, ο Εσσεΐτ Ισχάκ (1748-49), εντοπίσαμε τριίστια πλοία από το Καστελλόριζο, τη Ρόδο και άλλα νησιά του Αιγαίου, με τα ονόματα των ιδιοκτητών τους και με το φορτίο τους, που ήταν κυρίως σιτηρά.

Οι Καστελλοριζιοί καπετάνιοι (ρεΐς) όργωναν τις θάλασσες και προσέγγιζαν τα λιμάνια της Αλεξάνδρειας, της Κύπρου, της Αττάλειας, της Σμύρνης, της Τύνιδας, της Κωνσταντινούπολης και φυσικά λιμάνια του Αιγαίου και εκτελούσαν ακόμη και χρέη άλλων ειδικοτήτων, όπως ναυτικού πράκτορα, τροφοδότη κ.α.
Για πολλά χρόνια οι Καστελλοριζιοί ασχολήθηκαν, ως κύριο επάγγελμα, με το διαμετακομιστικό εμπόριο, την ξυλεία και τα σφουγγάρια.
Ο Γ. Λεονταρίτης, αναφερόμενος στη δραστηριότητα στο Αιγαίο τον 18ο αιώνα, γράφει μεταξύ άλλων: «Η ανάπτυξη της εμπορικής ναυτιλίας του Αιγαίου συνέπεσε με τη ραγδαία αύξηση της ελληνικής συμμετοχής στο διεθνές εμπόριο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μετά τα μέσα του αιώνα. Διεθνείς παράγοντες και ειδικές τοπικές συνθήκες (πειρατεία) συνέβαλαν στο σχηματισμό κεφαλαίου και στην παράλληλη ανάπτυξη της εμπορικής ναυτιλίας. Είναι βέβαιο ότι γύρω στα 1760 η ελληνική και η δουλτσινιώτικη εμπορική ναυτιλία είχαν σε τέτοιο βαθμό κυριαρχήσει στο διαμετακομιστικό εμπόριο του Αιγαίου, ώστε το 1766 να θεωρούν οι Γάλλοι εξαιρετικά καταστροφική για το εμπόριό τους την ανάπτυξη των τοπικών στόλων». [Λεονταρίτης Γ. ( 1972), σ. 47]. 

Βαρκαλάς. Ο Βαρκαλάς θεωρείται βασικός τύπος παραδοσιακού σκαριού.

Οφείλει την ονομασία του από τη μορφή της πρύμνης του που φέρει άβακα.

Μεγάλων διαστάσεων βαρκαλάδες κατασκεύαζαν στα νησιά του Ανατολικού

Αιγαίου, Σάμο, Μυτιλήνη, Ικαρία, και Φούρνους. Στις Σποράδες, Σκιάθο.

Στα Δωδεκάνησα, Σύμη, Κάλυμνο, Κάσο, και Ρόδο καθώς και τις Σπέτσες.

Κατασκευή: Δημήτρης Μάρας, Mικροναυπηγός, Μηχανολόγος

Μηχανικός M.Sc. . ΦΩΤΟ: http://www.greekshipmodels.com/

 Μετά την καταπολέμηση (ή τουλάχιστον τον περιορισμό) της πειρατείας, οι ναυτικοί ξεθάρρευσαν και εκτελούσαν με ασφάλεια τα μεγάλα τους δρομολόγια. Συγχρόνως δημιούργησαν στο νησί τους μεγάλες αποθήκες με τον απαραίτητο εξοπλισμό των σκαφών, ενώ στο λιμάνι υπήρχε η παλάντζα, όπου ζύγισαν τα εισαγόμενα και εξαγόμενα προϊόντα.

Τα πλοία του ακριτικού νησιού προήγαγαν το εξωτερικό εμπόριο [Παπαθανασοπούλου Κων. (1983), σ. 37]. Τολμηροί και ικανοί θαλασσοπόροι μετέφεραν στα σπίτια τους ό,τι καλύτερο έβρισκαν στις αγορές.  
Το εμπορικό ναυτικό των Καστελλοριζίων βασίστηκε στη συνεργασία μεταξύ μελών μιας οικογένειας και αργότερα με τη συμμετοχή προσώπων κοινής καταγωγής και από το φιλικό περιβάλλον. Οι γυναίκες έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην κοινωνική, πολιτισμική και οικονομική δραστηριότητα του τόπου. Οι γυναίκες των ναυτικών, που κατοικούσαν μόνιμα στο νησί τους, αναλάμβαναν τη διαχείριση της περιουσίας, τη μέριμνα της οικογένειας, τη φροντίδα στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών, στην τήρηση των εθίμων.

Οι Καστελλοριζιοί καραβοκύρηδες, που δρούσαν μέσα στα σύνορα της οθωμανικής αυτοκρατορίας, συνέβαλαν στην οικονομία και στην ανάπτυξη των ελληνικών νησιών και στην επέκταση της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας. Αντάλλασσαν αγροτικά προϊόντα της Ανατολής με βιομηχανικά προϊόντα της Δύσης.

Το εμπορικό ναυτικό των Καστελλοριζίων κατά το 1815 αποτελούνταν από 30 πλοία, με χωρητικότητα 4.000 τόνων και με πληρώματα 500 ανδρών. Επίσης πολλά από αυτά διέθεταν 60 πυροβόλα [Βερναρδάκης Α.Ν. (1885), σ. 210-211].
Κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821, όπου έλαβε μέρος το Καστελλόριζο και είχε ιστιοφόρο ναυτικό, περιλάμβανε σχεδόν όλους τους τύπους της εποχής, όπως νάβες και ναβέτες, μπρίκια, γολετομπρίκια, γολέτες και σαχτούρες κ.ά. Μέχρι σήμερα έχουν διασωθεί επώνυμα Γαλέττης και Σαχτούρης. Τον Ιούνιο του 1821 τρία Καστελλοριζιακά σκάφη με αρχηγούς τους καπετάν Γιάννη, καπετάν Διαμαντάρη και Χατζηστάθη Ζεμπιλά, κατεναυμάχησαν τουρκική αρμάδα στον κόλπο της Αττάλειας.

Λεπτομέρεια από Σαΐτα. Κατασκευή: Δημήτρης Μάρας, Mικροναυπηγός,

Μηχανολόγος Μηχανικός M.Sc. . ΦΩΤΟ: http://www.greekshipmodels.com/

 

Ο ρόλος της Δημογεροντίας
Ιδιαίτερο ρόλο στη διακίνηση των εμπορευμάτων είχε η Δημογεροντία, η οποία λειτουργούσε ως λιμενική αρχή, όπως και σε άλλα νησιά (π.χ. στη Σύμη). Εισέπραττε λιμενικά δικαιώματα από όλα τα πλοία και επέβλεπε το λιμάνι. Τα έσοδα διέθετε σε κοινωφελή έργα.
Οι συναλλαγές των ναυτικών γίνονταν με νομίσματα όχι μόνο τουρκικά, αλλά και αιγυπτιακά και ευρωπαϊκά ακόμα. Πολλά από αυτά τα νομίσματα, που ήταν χρυσά, με επεξεργασία έγιναν συμπληρώματα στην τοπική γυναικεία φορεσιά.

 

Πλοία και Πλοίαρχοι

Ακολουθούν ονόματα πλοίων και πλοιάρχων, σύμφωνα με δημοσίευμα του ιστορικού ερευνητή Κώστα Τσαλαχούρη - στηριζόμενος προφανώς στο αρχείο Α.Σ. Διαμαντάρα - εφ. Ροδιακή 08.03.1979, με τίτλο: «Ο Στόλος του Καστελλορίζου οργώνει τις θάλασσες»:

Μπάρκα

«Άγιος Νικόλαος» πλοίαρχος Χατζηγαβριήλ 600 τόννων, [...] πλοίαρχος Ν. Συμεών 450 τ., «Άγγελος» Π. Χατζηγιαννάκης 315 τ., «Αγία Τριάς» Γ. Αμοριανός 420 τ., «Σταυροπροσκύνησις» Α. Κουφός 388 τ., «Άγιος Νικόλαος» Δ.Ν. Κονδυλιός 405 τ., «Μαριγώ» Δ. Σ. Σάββας 200 τ., «Άγιος Νικόλαος» Λ. Γ. Λουκάς 439 τ., [...] Ιάκωβος Γ. Λειβισιανός 337 τ., «Άγιος Γεώργιος» Δ. Ταφρά 292 τ., «Ορθοδοξία» Μαυροκορδάτος 327 τ., «Καινούργιες Πανορμίτης» Σ. Φερμάνης 450 τ.

 Μπρίκια

«Άγιος Γεώργιος» πλοίαρχος Ν. Α.Τσακούνης 250 τ., «Άγιος Κωνσταντίνος» Αγ. Χατζηκυριακού 280 τ., «Άγιος Νικόλαος» Κ. Θ. Πεγκλής 173 τ., «Ζευς» Λ. Πουλιού 226 τ.

 «Πατήρ» Κ. Παλάσης 250 τ., «Τρεις Αδελφαί» Ν. Φοινικιώτης 256 τ., «Άγιος Νικόλαος» Στ. Κοντού 207 τ., «Παναγία» Μιχ. Καϊλής 225 τ., «Σαπφώ» Ι. Κ. Ζερβός 240 τ., «Ευαγγελίστρια» Κ. Ι. Καλαφατάς 251 τ., «Ηρακλής» Μ. Π. Καϊλής 221 τ., «Λόρδος Βύρων» Μερζάνης 320 τ., «Άγιος Νικόλαος» Ν. Παλάσης 177 τ., «Άγιος Κωνσταντίνος» Μιχ. Χατζηκομνηνός 297 τ., «Ευαγγελίστρια» Β. Πιπέρογλου 296 τ., [...] Πλέσσα - Σ. Παπουτσής 199 τ., [...] Αναστάσης Τσολάκης 200 τ., «Άγιος Νικόλαος» Ι. Β. Χατζηγιαννάκης 270 τ., «Άγιος Σπυρίδων» Γ. Λακερδής 319 τ., [...] Γεώργιος Λουκάς 342 τ., «Άγιος Κωνσταντίνος» Δ. Γ. Ατζέμης 247 τ., [...] Νικόλαος Μαυροκορδάτος 257 τ., [...] Στεφ. Χατζηγιακουμής 227 τ.

 Σκούνες

«Αθλητής» πλοίαρχος Στέφ. Παναγιώτου, [...] Α. Γεμενής 200 τ., «Μεταμόρφωσις» Στ. Χατζηδιαμαντής 91 τ., «Άγιος Νικόλαος» Ευάγγελος Οικονόμου 119 τ., «Άγιος Νικόλαος» Μιχ. Χατζηθεοδοσίου 266 τ., «Μαριγώ» Θ. Φοινικιώτης 200 τ., «Αγία Τριάς» Πίτσικας 197 τ., «Άγιος Σπυρίδων» Μ. Μπολλός 144 τ., «Νικόλαος» Ε. Κοντός 315 τ., «Ευαγγελίστρια» Β. Κυργιακάκης 140 τ., «Αριάδνη» Κ. Κονόμος 141 τ., «Ευαγγελίστρια» Π. Παπουτσής 83 τ., «Αγ. Νικόλαος» Χατζηβασίλης - Ξυλάγκουρος 98 τ., «Πανορμίτης» Ν.Χατζηδούλου 77 τ., «Ευαγγελίστρια» Α. Ξηντάρης 99 τ.

 Γουλέττες

«Εμποριανή» πλοίαρχος Δ. Σάλακας 96 τ., «Άγιος Γεώργιος» Π. Καννής 64 τ., «Πανορμίτης» Ευ. Αντωνίου 25 τ., «Άγια Αγίων» Μιχ. Βαρδαμίας 39 τ., «Αντιγόνη» Β. Σωτηράκη 24 τ., […] Βερδί Μπαχρή - Κ. Βαλιάνος 33 τ., «Παντελεήμων» Κ. Νικηφόρου 37 τ., «Δομένικο» Χατζής Χατζηστάθης 15 τ., «Υπέρμαχος» Σ. Ν. Παλιάσης 56 τ.. «Ευαγγελισμός» Αδελφοί Χονδρού 25 τ., [...], Γ. Παπακώτης 49 τ.

 «Αφροδίτη» Α. Στεφάνου 96 τ., «Πανορμίτης» Αν.Χατζηαργυρής 51 τ., «Μουρατίκ» Μεμέτ Ιμπραήμ 19 τ., «Ταξιάρχης» Ν. Χατζηδημητρίου 47 τ., «Ευαγγελίστρια» Α. Π. Αναστασίου 25 τ., «Άγιος Θεόδωρος» Α. Τρίγκας – Χατζηευσταθίου, «Παναγία» Α. Πογιατσής 40 τ., «Ευαγγελίστρια» Ι. Κυραντώνης 71 τ., «Άγιος Νικόλαος» Χατζής Γερονικόλαος 40 τ., «Ευαγγελίστρια» Γ. Παρμπούτης 38 τ., «Αγία Τριάς» Ι. Χαραμής 36 τ., «Αγ. Παρασκευή» Β. Μικέλλης 110 τ.

«Τρεχαντήρι από την Σκιάθο» λεπτομέρεια. O πρώτος τύπος καϊκιού που

ναυπηγήθηκε από τους Έλληνες. Σύμφωνα με τον Γ.Δ.Kριεζή το 1658

γύρισαν στην Ύδρα ,μετά από ένα διάστημα αιχμαλωσίας τους από τους

πειρατές, οι Δέντες, Kριεζής, Γκίκας, Γκιώνης κ.α. Δύο από αυτούς που

είχαν μάθει την τέχνη στην Kρήτη, κατασκεύασαν τότε τα πρώτα

τρεχαντήρια που εμφανίστηκαν στην Eλλάδα. H ναυπήγησή τους είναι

δύσκολη και τα κατασκεύαζαν ειδικοί ναυπηγοί. «Tο τρεχαντήρι στην

Eλληνική ναυπηγική τέχνη» K.Δαμιανίδης-A.Zήβας

Κατασκευή: Δημήτρης Μάρας, Mικροναυπηγός, Μηχανολόγος

Μηχανικός M.Sc. . ΦΩΤΟ: http://www.greekshipmodels.com/

 Τρεχαντήρια

«Πανορμίτης» Ν. Καμπούρης 26 τ., «Μαριγώ» Κ. Καννής 49 τ., «Ουρανία» Κ. Γιαννίτσης 25 τ., «Ευαγγελίστρια» Αθ.Χατζηζαφείρης 54 τ., «Ευαγγελίστρια» Αν. Κουφός 26 τ., «Άγιος Νικόλαος» Α. Σ. Κουφός 18 τ., «Άγιος Νικόλαος» Ε. Παναής 24 τ.

Μπρατσέρες

«Παναγία» Κυρ. Αναμουρλής 18 τ., «Ευαγγελίστρια» Α. Σαμιώτης 10 τ., «Άγιος Νικόλαος» Ευάγγ. Σάμιος 10 τ., «Ευαγγελίστρια» Γερονικόλας - Τσοπάνης 18 τ.

 

Ο Α.Σ. Διαμαντάρας –συμπληρώνει ο Κ. Τσαλαχούρης – κατατάσσει το στόλο του Καστελλορίζου, ως εξής:

α) 13 τριίστια χωρητικότητας 300-700 τόνων,

β) 24 μπρίκια 200-250 τ. 
γ) 17 σκούνες 60-200 τ. και
δ) 30 έως 40 μικρά, μπρατσιέρες, καΐκια κλπ.

Επίσης δύο μεγάλα πλοία του νησιού βρίσκονται στην Ευρώπη.

Όλα τα παραπάνω πλοία ταξιδεύουν με οθωμανική σημαία και μεταφέρουν ξυλεία και άνθρακα στην Αλεξάνδρεια. Τα μικρότερα ταξιδεύουν στην Κύπρο και τη Συρία. Οι μπρατσιέρες και τα καΐκια εκτελούν δρομολόγια στα γύρω νησιά και κυρίως στην απέναντι ακτή και μεταφέρουν τρόφιμα για το νησί. Πάντως, το κέντρο του στόλου και του εμπορίου είναι η Αλεξάνδρεια.
Σύμφωνα με τον Α.Σ. Διαμαντάρα : «Το ναυτικόν εν γένει της νήσου είναι εις θέσιν ευάρεστον. Η οικονομική κατάσταση του Καστελλορίζου είναι ανθηρά. Εμπορεύματα για τις ανάγκες του νησιού οι Καστελλοριζιοί προμηθεύονται από τη Σμύρνη, την Κύπρο, τη Σύρο και την Αλεξάνδρεια».

 

Καταγραφή Νίκου Στεφάνου

Ένας δεύτερος κατάλογος με ονόματα ιδιοκτητών και ονόματα καραβιών, με τους αντίστοιχους τόνους, μας προσφέρει ο λόγιος και εκδότης του περιοδικού «Η Μεγίστη», Νίκος Στεφάνου, ο οποίος θέτει τον τίτλο: «H σημερινή ναυτιλία του Καστελλορίζου». Πρόκειται για μια καταγραφή που θα πρέπει να έγινε στα 1935-40:

Ατμόπλοια

Καραβίας Εμμ. «Γεώργιος Καραβίας» 300 τ. ελληνική σημαία, Σμαράγδας Ιωάν. «Γεωργία» 500 τ. αγγλική, Αφοί Ε. Σταμάτογλου «Άγ. Νικόλαος» 100 τ. αιγυπτιακή, Νικ. Σταμάτογλου «Έλενα» 140 τ. αιγυπτιακή.

Ιστιοφόρα

Ατζέμης Κωνστ. Γ. «Ταξιάρχης» 100 τ. ιταλική σημαία, Γερονικόλας Ιωάν. «Λορδ Βύρων» 120 τ. ιταλική σημαία, Κακάς Παρασκευάς "Cita de Castelrosso" 30 τ. Κανάρης Νικόλ. «Ίριδα» 200 τ., Κεχαγιάς Μιχ. «Άγ. Μαρίνος» 140 τ., Μπολλός Γεώργ. «Κασσιοπαία» 10 τ., Τσοπάνη Νικ. Κ. «Καστελλόριζο» 60 τ., Χατζηδιαμάντας Στ. «Πανάχραντος» 220 τ., Χατζηγεωργούρας Μιχ. «Αγία Τριάς» 40 τ., Φερμάνη Παναγ. «Μαρίκα» 240 τ.

 

Πετρελαιοκίνητα

Βενίτης Μιχ. «Ασπασία» 6 τ., Ζαμπακλής Σταύρος «Ευαγγελίστρια» 5 τ., Ζερβός Γεώργ. «Άγ. Κωνσταντίνος» 60 τ., Κακάς Παρασκευάς «Φαίδρα» 12 τ., Καλαϊτζόγλου Καλ. «Πριγκ. Μαρία» 8 τ., Μπέης Γεώργ. «Romano» 6 τ., Μπολλός Γεώργ. «Άγ. Νικόλαος» 30 τ., Παπουτσή Αφοί Σ. «Άγ. Στέφανος» 60 τ., Παπαναστασίου Νικ. «Άννα» 35 τ., Πασσαρή Αφοί Μ. «Παναγιά Τσικώτισσα» 120 τ., Χονδρός Κυριάκος Β. «Ευδοκία» 10 τ., Χονδρός Κυριάκος Β. «Μαρία» 10 τ., Χονδρός Κυριάκος Β. «Κανάρης» 10 τ.

 

Λατίνια και σακκολέβες (μεγάλες βάρκες, άνω των 3 τ.)

Σαρής Νικ. «Αγία Παρασκευή», Συμιακός Ν. «Ευαγγελίστρια», Καννής Π. «Τσικώτισσα Παναγιά», Σωτηράκη Σ. «Ευαγγελίστρια», Καλιός Μιχ. «Προφ. Ηλίας», Καλιός Μαν. «Μεγίστη», Καλημέρης Γ. «Ταξιάρχης», Επιφάνης Π. «Θεοφάνεια».

Σκούνα. Κατασκευή: Δημήτρης Μάρας, Mικροναυπηγός, Μηχανολόγος

Μηχανικός M.Sc. . ΦΩΤΟ: http://www.greekshipmodels.com/

  

Καταγραφή Ευάγγελου Βαρδαμίδη

Μια τρίτη κατάσταση με ονόματα ιδιοκτητών καραβιών που αποτελούσαν τον εμπορικό καστελλοριζιακό στόλο έχουμε με βάση τον κατάλογο του Ευάγγελου Βαρδαμίδη (1948):

Πλοία 535 έως 220 τόνων

Αμοργιανός Κ., Ατζέμης Γ., Γαβριήλ Χ., Διαμαντάρας Σ.,
Θεοδοσίου Πεγκλή, Γ. Ηλία, Ελευθέρης Χ. Π., Καϊλή - Κονέλη Π., Καϊλής Μ., Καϊλής Π., Καλαφατά, Κονδυλιού Ν., Κοντού Ε., Κουάνης, Κουφού Ε., Λακερδή Γ., Λουκά Κ., Λουκάς Γ.,
Λυβιασιανού Αδελφοί, Μερτζάνη Αδελφοί, ΜπαρμπαΣάββα Μ., ΜπαρμπαΣάββα Δ., Οικονομίδης Χαρ., Οικονομίδης Χ.
Παπουτσής Σ., Πασσαρής Π., Πασσαρής - Μπολλού
Πιτπάζαρη, Πίτσικας Π., Πουλιός Λ., Σάββα Κ., Σουλτάνης Β., Στενός Γ., Στεφάνου Σ., Ταφρά, Τσακούνη Α., Τσακούνης Κ., Τσολάκη Αδελφοί, Φοινικιώτης Ν., Χατζηγιαννάκη Αδελφοί.

Πλοία 200 τόνων

Ατζέμης Χ. Γ., Γιαννάρδασης, Γιαννήτσαρος, Ζερβός Γ., Ζερβός Κ., Ζουμπούλης, Καλαφατάς Π., Καραζεπούνης, Κιοσόγλου, Κολοβός, Κοντός Σ., Κουάνης Α. Π., Κοτσαφάς
Κυριάκου Χ., Λατσώνης Λ., Μητροφάνης, Μιχαλάκης Χ., Μορδοβάνος, Μπαρμπούτης Ι., Νικολάου Σταμάτιος, Οικονόμου Κ., Οικονόμου Οικ., Οικονόμου Ν. Χ., Παπαγιάννης
Παπαλάζαρος, Παλάσης Β., Παλάσης Ευστάθιος, Πετρίδης, Πέτρος, Πίστικας Γ., Πίστικας Λ., Πίστικας Ν., Πίτσικας Π.
Πιπέρογλου – Κύριλλος, Πεγκλής Μ., Σάββας Σαβ., Σταύρου Χ. Δ., Συμεών Ε., Συμεών Ν., Τούλουζας Λ., Τούλουζας Ν., Τσάκαλος Δ., Φανίας Γ., Φερμάνη Αδελφοί, Φοινικώτης Θ.
Φτυράς Α., Χατζηδούλου, Χατζή Μαρίνας Μαλαξού.
 

Μικρασιατική Καταστροφή

Το πρώτο χτύπημα στον εμπορικό στόλο, όχι μόνο του Καστελλορίζου, αλλά και άλλων νησιών, αποτέλεσε η σταδιακή κατάργηση των προνομίων από το 1869, που σε συνδυασμό με τις ιστορικές συγκυρίες και τις γεωπολιτικές αλλαγές που προκάλεσαν, οδήγησαν στο μαρασμό τον επόμενο αιώνα [Φαρμακίδης Κ. (2007), σ.4-5]. Ωστόσο βαρύ πλήγμα για τον εμπορικό στόλο υπήρξε ο αποκλεισμός των τουρκικών παραλίων μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και δημιούργησε μεγάλη κρίση στην προβληματική ελληνική ακτοπλοΐα.

 Εξαιρετική είναι η συμβολή των καστελλοριζιακών πλοίων στους ξεριζωμένους Μικρασιάτες. Ακόμα και το 1924 εξακολουθούσαν και μετέφεραν από τα μικρασιατικά παράλια ξεριζωμένους. Η καρπερή μικρασιατική ακτή έπαψε να αποτελεί κομβικό σημείο μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Εξάλλου τα καράβια έπαψαν να υψώνουν την τουρκική σημαία, αλλά την ιταλική, αφού το Καστελλόριζο ήδη ήταν στην Κατοχή των Ιταλών.

Αποζημιώσεις

Κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, μεγάλος αριθμός από τον καστελλοριζιακό εμπορικό στόλο καταστράφηκε μαζί με τα εμπορεύματα που μετέφερε. Τα γερμανικά υποβρύχια, αλλά και τα αεροπλάνα, κατέστρεφαν τα εχθρικά τους σκάφη. Την ίδια τύχη είχαν και οι σφουγγαρομηχανές και τα ψαροκάικα.
Ένα από αυτά τα καράβια ήταν του Καστελλοριζιού πλοιάρχου Παρασκευά Κακά με φορτίο 100 τόνων. Ξεκινούσε από την Αλεξάνδρεια με προορισμό το Καστελλόριζο, όταν το εμβόλισε γερμανικό υποβρύχιο και το κατέστρεψε. Αργότερα, ο πλοίαρχος και πλοιοκτήτης παρέλαβε επιστολή από το Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών, όπου τον καλούσε να μεταβεί στην Αθήνα για να εισπράξει 73.000 δρχ. ως αποζημίωση. Τα έξοδα της μεταφοράς από Καστελλόριζο στον Πειραιά, πλησίαζαν το ποσό της αποζημίωσης. Έτσι ο Παρασκευάς Κακάς απέστειλε επιστολή προς την Ελληνική Κυβέρνηση, με την οποία έκανε γνωστό ότι το ποσό το δωρίζει στο ελληνικό δημόσιο.

 Συνέχισαν την παράδοση

Κατά την Απελευθέρωση των νησιών της Δωδεκανήσου, προέκυψε πάλι θέμα αποζημίωσης των σκαφών. Ο Παρασκευάς Κακάς ήταν από τους ελάχιστους Καστελλοριζιούς που είχε στα χέρια του επίσημα έγγραφα, που αποδείκνυαν την ιδιοκτησία του. Ο ίδιος είχε αποθήκη με εξοπλισμό καραβιών, ανάμεσα στον οποίο και κουπιά 10 μέτρων!
Τις πληροφορίες αυτές μας έδωσε ο καπετάνιος Μιχάλης Κακάς, γιος του Παρασκευά, ο οποίος κατοικεί μόνιμα στη Ρόδο.
Οι γιοι του Παρασκευά Κακά εγκαταστάθηκαν στη Ρόδο και ανέπτυξαν εμπορικές, ναυτιλιακές και ταξιδιωτικές επιχειρήσεις με μεγάλη επιτυχία. Ήταν οι μόνοι Καστελλοριζιοί, οι οποίοι στην πρωτεύουσα της Δωδεκανήσου, αμέσως μετά την Απελευθέρωση των νησιών, εκτελούσαν δρομολόγια με ιδιόκτητα σκάφη.
Ένας σπουδαίος καπετάνιος που κουμαντάρισε πλοία με κεντρικό λιμάνι τη Ρόδο, ήταν ο Κώστας Ζερβός, τον οποίο γνωρίσαμε από κοντά. Άνθρωπος με οξυδέρκεια, με πολλές γνώσεις και πραότητα. Κρατούσε εκείνη την παράδοση των παλιών πλοιάρχων του Καστελλορίζου.

Από τα πανιά στις μηχανές

Ένας άλλος λόγος που έσβησε εντελώς ο καστελλοριζιακός εμπορικός στόλος ήταν αναμφίβολα η μετατροπή των σκαφών από τα ιστία και τα πανιά σε μηχανές θαλάσσης. Η Κατοχή και άλλοι λόγοι δεν ευνόησαν τους Καστελλοριζιούς να μετατρέψουν τα ιστιοφόρα τους σε ατμοκίνητα και αργότερα σε μηχανοκίνητα. Αντίθετα οι Κασιώτες κατάφεραν να κάνουν τη μεγάλη αλλαγή.
Ο πρώτος που τόλμησε και εγκατέστησε μηχανή στο σκάφος του, ήταν ο Καστελλοριζιός Σταύρος Βογιατζής. Όμως η μηχανή παρουσίαζε συχνά προβλήματα λειτουργίας. Και αυτό αποτέλεσε κακό παράδειγμα στους υπόλοιπους πλοιάρχους για να κάνουν τις μετατροπές.
Οι κάτοικοι του Καστελλορίζου παρατηρώντας από το λιμάνι τους, τα προβλήματα που είχε η νέα τεχνολογία και προβληματισμένοι από αυτά, δεν άργησαν μέσω της λαϊκής μούσας να σατιρίσουν το ατμόπλοιο, που έτρεχε με 5 ναυτικά μίλια:
Ωσάν τον κάβουρα πατά,
σαν τη χελώνα τρέχει
και από τις δυο του τις μεριές
δίχως βροχή και βρέχει.

 

Συγχρόνως δε οι σύζυγοί τους, έλεγαν πως «το χρυσό μας δεν θα τον κάνουμε σίδερα». Έτσι ο μόνος δρόμος που τους έμεινε για να τον ακολουθήσουν ήταν αυτός της ξενιτιάς... (Από το αδημοσίευτο βιβλίο του Μιχάλη Χονδρού, «Θυμάμαι και Γράφω»).
Από το Μεσοπόλεμο που θα αναδείξει ναυτότοπους εφοπλιστών (Κεφαλονιά, Ιθάκη, Άνδρο, Χίο και τη γειτονική Κάσο) θα απουσιάσει το Καστελλόριζο, καθώς και η Σύμη και η Κάλυμνος, με το λαμπρό παρελθόν τους.

Ναυάγια

Η καστελλοριζιακή κοινωνία έχει θρηνήσει πολλά θύματα της θάλασσας και είναι έκδηλη η ένταση και η έκταση που καταλαμβάνει αυτός ο θρήνος, στα μοιρολόγια και τα τοπικά δημοτικά τραγούδια. 

 

Η Καταστροφή

Τα νησιά όμως που πλήρωσαν το μεγαλύτερο ανθρώπινο φόρο, λόγω των πολιτικών εξελίξεων, ήταν τα Δωδεκάνησα. Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι κατάργησαν την ενότητα στην «ενιαία» θάλασσα της ανατολικής Μεσογείου, όπου οι Έλληνες δραστηριοποιούνταν στο παρελθόν. Οι ναυτικοί της Σύμης, της Χάλκης και του Καστελλορίζου, οι οποίοι είχαν από τα μέσα του 19ου αιώνα αναπτύξει μια σημαντική ναυτιλιακή και σπογγαλιευτική δραστηριότητα, ευρισκόμενοι υπό ιταλική κατοχή, αποκλεισμένοι από την απέναντι στεριά, που αποτελούσε παραδοσιακή πηγή ξυλείας και προμηθειών, άρχισαν μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους να παίρνουν το δρόμο προς το Τάρπον Σπρινγκς της Φλώριδας και το Περθ της Αυστραλίας. Είναι εντυπωσιακό ότι και στις καινούργιες πατρίδες ασχολήθηκαν με τη θάλασσα και ειδικότερα με τα σφουγγάρια στις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς και με τα μαργαριτάρια και τα ψάρια στην Αυστραλία.
Η πόλη του Καστελλορίζου, που είχε μια εντυπωσιακή ακμή στις αρχές του 20ού αιώνα, χάρη στη ναυτιλία και τη σπογγαλιεία, με πληθυσμό που έφθασε τους δέκα χιλιάδες κατοίκους, στο χρονικό διάστημα ανάμεσα στους Βαλκανικούς Πολέμους και το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο βίωσε μια διαρκή αφαίμαξη πληθυσμού, ο οποίος ακολούθησε το δρόμο για το Σουέζ και από εκεί για την Αυστραλία. Η πλήρης καταστροφή της πόλης επήλθε με τους αεροπορικούς βομβαρδισμούς του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Σήμερα το Καστελλόριζο έχει περίπου διακόσιους πενήντα κατοίκους ενώ στο Περθ της Αυστραλίας κατοικούν σχεδόν δέκα χιλιάδες Καστελλοριζιοί (Χαρλαύτη Τζ. στο ΙΝΕ τόμ. 7ος, σ.154).

 

Η Ναυπήγηση

Στο Καστελλόριζο λειτούργησαν μικρά και μεγάλα ναυπηγεία. Έχτισαν πλοία όχι μόνο για τους κατοίκους, αλλά και για άλλους ναυτικούς, από άλλα νησιά (όπως Ρόδο, Κρήτη, Μυτιλήνη, Χίο, Τήνο). Σκάρωναν τρικάταρτα και άλλα σκάφη για το ψάρεμα ή για σφουγγάρια.

Αποχαιρετισμός στους ξενιτευόμενους που φεύγουν για την Αυστραλία. 1938.

ΦΩΤΟ: Βλάση Ζαϊναλη ΠΗΓΗ: Από το βιβλίο του Ν. Καρακώστα,

«Mικρό μου Καστελλόριζο», εκδόσεις Λούση Μπρατζιώτη.

Μετανάστευση και Υπερωκεάνια

Δεν θα πρέπει να παραλείψουμε τα υπερωκεάνια, στα οποία δεκάδες οικογένειες από το Καστελλόριζο (ανάμεσα στις οποίες και εμποροπλοιάρχων, ναυτών και άλλων επαγγελμάτων), επιβιβάστηκαν με προορισμό χώρες του εξωτερικού, προκειμένου να βρουν εργασία: «Πατρίς», «Μακεδονία», «Θεμιστοκλής», «Αθήναι», «Ολυμπία», «Βασ. Κωνσταντίνος» κ.ά. (Σε μελλοντική εργασία θα αναπτύξουμε το θέμα των εθίμων που συνδέονται με τον αποχωρισμό των ξενιτεμένων και θα προσεγγίσουμε το θέμα, κάνοντας συγκριτική μελέτη αρχαίων και νεότερων εθίμων).

Καράβια που έφυγαν

Ένα νησί, το Καστελλόριζο, που κάποτε τα ιστιοφόρα του λιμανιού προσέδιδαν όψη πυκνού δάσους, θα παραμείνει απογυμνωμένο και χωρίς τακτική συγκοινωνία με τον υπόλοιπο κόσμο, από το 1943 και μετά...
Κατά τα τελευταία χρόνια αρκετά καράβια θα συνδέσουν το Καστελλόριζο με τη Ρόδο, πολλά εκ των οποίων δεν ήταν κατάλληλα για ταξίδια. Μερικά από αυτά: «Μαριλένα», «Δέσποινα», «Μιαούλης», «Μιμίκα», «Ρενέτα», «Έλλη», «Σαπφώ», «Αρίων», «Αλκυών», «Όμηρος», «Κυκλάδες», «Σητεία», «Ιεράπετρα», «Νταλιάνα», «Ροδάνθη», «Δημητρούλα», «Μαρίνα», «Ρομίλντα». Επίσης πλοία που πέρασαν στην ιστορία είναι τα σκάφη της ΔΑΝΕ «Διαγόρας», «Ρόδος», «Ιαλυσός», «Κάμειρος», «Πάτμος» κ.ά.
Μα πάνω απ όλα το αξέχαστο «Πανορμίτης» (1960 -1970), μικρό και θαλασσόδαρτο.
Πολλά από αυτά τα σκάφη ταξίδευαν με κίνδυνο να βυθιστούν και να πνίξουν επιβάτες και πλήρωμα. Ο υπογράφων που έχει πραγματοποιήσει πολλά ταξίδια στο θαλασσινό δρόμο Καστελλόριζο - Ρόδο, μια γραμμή που την έχουν ονομάσει άγονη, και βίωσε τις περιπέτειες του ταξιδιού με απρόοπτα και  κινδύνους, καταθέτει μετά λόγου γνώσεως την παραπάνω διαπίστωση.

Σήμερα

Σήμερα όπου ο ελληνικός εμπορικός στόλος πρωταγωνιστεί παγκοσμίως, το ακριτικό νησί δεν έχει δυστυχώς να επιδείξει τίποτα. Δεν μπορούμε να μιλάμε για στόλο στο Καστελλόριζο. Μετράμε μόνο μικρά καΐκια και βάρκες με σύγχρονες μηχανές, που έχουν ως σκοπό το ψάρεμα στη θαλάσσια περιοχή γύρω από το νησί.
Όμως στο Καστελλόριζο, ακόμη και τώρα, διαχέεται το άρωμα της ιστορικότητάς του, όταν ιστιοφόρα αγκυροβολούνε στο γραφικό λιμάνι του...
http://perialos.blogspot.gr/2013/01/blog-post_7.html

 

Βιβλιογραφία:

1. Γ. Λεονταρίτης. Ελληνική Εμπορική Ναυτιλία 1453 -1850. Αθήνα.

2. Αθανάσιος Βερναρδάκης, Περί του εμπορίου εν Ελλάδι 1885. Αθήναι

3. Κων/νος Παπαθανασόπουλος, Ελληνική Εμπορική Ναυτιλία, έκδ. ΜΙΕΤ 1983.

Αθήνα.

4. Κων/νος Τσαλαχούρης, Ο εμπορικός στόλος του Καστελλορίζου, εφημ. Ροδιακή 8.3.1979.

5. Ευάγγελος Βαρδαμίδης, Η Ιστορία της Νήσου Μεγίστης. 1948. Αλεξάνδρεια.

6. Χαρλαύτη Τζ. Ο Εμπορικός Στόλος στο ΙΝΕ τομ. 7ος. Αθήνα.

7. Κυριάκος Χονδρός. Η Ιστορία της Μεγίστης (Καστελλορίζου) Αδημοσίευτο.

8. Μιχαήλ Χονδρός, Για να γνωρίσουμε το θρυλικό Καστελλόριζο. 1950. Μεγίστη.

9. Φωτ. : Από το βιβλίο του Ν. Καρακώστα, «μικρό μου Καστελλόριζο», εκδόσεις Λούση Μπρατζιώτη.

 

Το Περί Αλός προτείνει:

Χειροποίητα ομοιώματα, κατασκευασμένα υπό κλίμακα με γνήσια αυθεντικά υλικά και την ιστορία τους στο Greek Ship Models. Πιέσατε ΕΔΩ
 

Ενημερωθείτε για την αρχαία και την σύγχρονη παραδοσιακή ξυλοναυπηγική στην Ελλάδα μέσα από μοντέλα ομοιώματα και στοιχεία που τα τεκμηριώνουν

στον Ναυτότοπο. Πιέσατε ΕΔΩ