Εὐετηρία 2023 Καλή Χρονιά!

 

Εὐετηρία 2023

 

ΦΩΤΟ: © 2022, Mark Katz Photography

https://www.markkatzphotography.com/products/first-harbor-boat-2022-limited-edition

Εύχομαι φίλοι μου ο πλους του 2023 να είναι όμορφος, 

γεμάτος από υγεία, αγάπη, γνώση και τύχη αγαθή. 

Και όπως λέμε εμείς στο Περί Αλός: Εὐετηρία!

 

Περί Αλός

Κρίστυ Εμίλιο Ιωαννίδου

Συγγραφεύς- Ερευνήτρια Ναυτικής Ιστορίας

 

Εὐετηρία (εὖ + ἔτος), καλόν έτος, καλή εποχή, καλή χρονιά, καλή συγκομιδή.

(Ιωάννου Σταματάκου, Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης,

Βιβλιοπρομηθευτική 1999).

Η Ζωή εν πλω στο Υποβρύχιο ΓΛΑΥΚΟΣ: Μια βρετανική μαρτυρία

 

Η ζωή εν πλω στο υποβρύχιο ΓΛΑΥΚΟΣ: Μια βρετανική μαρτυρία

Περί Αλός

Μετάφραση: Αντιπλοίαρχος Γιώργος Απιδιανάκης ΠΝ,

Διοικητής Βάσης Υποβρυχίων

Δημοσιεύεται για πρώτη φορά με την

έγκριση του Γ. Απιδιανάκη για το Περί Αλός

 

Υποβρύχιο ΓΛΑΥΚΟΣ. Αρχείο: Δημήτρης Γκαλών

Μετά την αποδημία του Στόλου στην Αλεξάνδρεια τον Απρίλιο του 1941, τα ελληνικά υποβρύχια τέθηκαν υπό τον επιχειρησιακό έλεγχο του Διοικητή του 1^ου Βρετανικού Στολίσκου Υποβρυχίων. Από τον Ιούνιο, αφού ολοκληρώθηκαν κάποιες βασικές επισκευές, τα υποβρύχια ξεκίνησαν τις πρώτες περιπολίες στην περιοχή του Καστελόριζου. Από τη θέση αυτή αναμενόταν να αναχαιτίσουν εμπορικά πλοία της Γαλλίας του Βισύ τα οποία διέφευγαν από τη Συρία μετά από την επέμβαση των βρετανικών στρατευμάτων. Το ΓΛΑΥΚΟΣ εκτέλεσε την πρώτη του περιπολία μεταξύ 12 και 27 Ιουλίου 1941 με νέο Κυβερνήτη τον Πλωτάρχη Βασίλειο Ασλάνογλου στην περιοχή του Καστελόριζου και στην περιοχή της Ρόδου. Στα ελληνικά υποβρύχια επέβαιναν επίσης Βρετανοί αξιωματικοί ως σύνδεσμοι με τη Βρετανική Διοίκηση. Ακολουθεί η ανεπίσημη αναφορά  του Ανθυποπλοιάρχου R.G. Simmers προς τον Διοικητή του 1^ου Στολίσκου Βρετανικών Υποβρυχίων που επέβη στην πρώτη περιπολία του ΓΛΑΥΚΟΣ. Συγκεκριμένα, παρουσιάζεται το τμήμα της που αφορά…Στη Ζωή στα Ελληνικά Υποβρύχια!

Πηγή: ADM 199/1150

31^η  Ιουλίου 1941

Κύριε,

Έχω την τιμή να υποβάλω τις ακόλουθες παρατηρήσεις επί της περιπολίας του ελληνικού υποβρυχίου ‘’ΓΛΑΥΚΟΣ’’, από 12 έως 27 Ιουλίου 1941. Το παρόν σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί επίσημη αναφορά αλλά ανήκει στη φύση των δικών μου προσωπικών παρατηρήσεων

……..

ΤΡΟΦΟΔΟΣΙΑ

Επειδή δεν εφαρμοζόταν το σύστημα «Νύχτα για Μέρα» για τη ρύθμιση της εσωτερικής υπηρεσίας, είχα άστατη παρουσία στα γεύματα αλλά, όταν ένιωθα πεινασμένος, δεν υπήρχε δυσκολία στην εξεύρεση φαγητού εκτός του ωραρίου των γευμάτων. Μακαρόνια, ρύζι και κομπόστα βερίκοκο φαινόταν να είναι τα βασικά είδη διατροφής αλλά συμπληρώνονταν από μια ποικιλία από σούπες και κονσέρβες με κρέας ή ψάρι. Το ψωμί διαρκούσε για τις τρεις πρώτες μέρες. Στις επόμενες τέσσερεις με πέντε μέρες διατίθετο ένα είδος παξιμαδιού, ενώ για το υπόλοιπο του ταξιδιού οι γαλέτες. Αμφότερα τα δύο τελευταία ήταν ιδιαίτερα εύγεστα συνοδευόμενα από ένα είδος βουτύρου που υπήρχε σε αφθονία. Το πόσιμο νερό ήταν μεν αποχρωματισμένο, σαν από σκουριά, αλλά ήταν καλό και αρκετά δροσερό. Δεν τέθηκε περιορισμός στη χρήση του νερού από την αρχή του ταξιδιού οπότε σημειώθηκε μια μικρή έλλειψη προς το τέλος της περιπολίας με αποτέλεσμα να απαγορευτεί η χρήση του για προσωπικό πλύσιμο κατά τις τελευταίες μέρες.

Όσο για το αλκοόλ, δεν επιτρεπόταν η κατανάλωσή του μέχρι την έξοδο από τον τομέα περιπολίας. Κατόπιν επιτρεπόταν ένα μπουκάλι μπύρας το βράδυ. Μετά χαράς αναφέρω ότι αυτό δεν αποτέλεσε κακή επιρροή για εμένα!

Ένα κουτί με φαγώσιμα, που παρασχέθηκε από το προσωπικό τροφοδοσίας του HMS MEDWAY, παρελήφθη από τους δύο βοηθούς μου ευχαρίστως καθώς εκείνοι δεν είχαν την ίδια ευχέρεια όπως εγώ στο να ζητάνε φαγητό πέραν του χρόνου των γευμάτων.

ΚΑΘΑΡΙΟΤΗΤΑ

Ήταν εξαιρετική! Απ’ ότι κατάλαβα υπήρχαν τρεις αρουραίοι, (Adolf, Benito και Matsuoka) αλλά δεν συνάντησα ούτε μία κατσαρίδα ή κοριούς. Οι μπουλμέδες και οι διάδρομοι καθαρίζονταν και σφουγγαρίζονταν κάθε βράδυ.

Το πλοίο είχε την τάση να γίνεται πολύ ζεστό προς το τέλος της ημέρας οπότε, επειδή δεν υπήρχε επικάλυψη φελλού στις οροφές των διαμερισμάτων, αναπτυσσόταν πολύ υγρασία. Κατά το ταξίδι της επιστροφής, όμως, οι παραπάνω συνθήκες βελτιώθηκαν σημαντικά.

Το σύστημα απόπλυσης στις τουαλέτες ήταν εκτός λειτουργίας και γι’ αυτό κατά τη χρήση τους αποπλένονταν με ένα κουβά νερό αλλά και περιοδικά από κάποιον στρατεύσιμο. Πέραν αυτού, σε καμία περίπτωση δεν ήταν προσβλητική η εικόνα των τουαλετών καθόσον η χρήση καθαριστικών ήταν ελεύθερη.

ΒΑΡΔΙΑ

Απ’ όσο μπορούσα να καταλάβω η εσωτερική υπηρεσία ήταν ως ακολούθως: Το πλοίο καθαριζόταν από την πρώτη βάρδια. Το πλήρωμα κοιμόταν μέχρι την έναρξη της κατάδυσης. Μετά την κατάδυση, γίνονταν εργασίες συντήρησης και μετά τα γεύματα το πλήρωμα κατακλινόταν για μιάμιση με δύο ώρες πριν την ανάδυση. Προσωπικά κοιμόμουν μεταξύ 06:00-11:30 οπότε συμμετείχα στο γεύμα και ξανά μεταξύ 14:00-18:00. Τη νύχτα όταν δεν έγραφα και τη μέρα όταν δεν κοιμόμουν, διάβαζα.

ΚΑΤΑΔΥΣΗ ΚΑΙ ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΛΟΙΟΥ

Η διαδικασία της κατάδυσης το πρωί ήταν πολύ αργή σε σχέση με τις δικές μας διαδικασίες. Μετά την κατάδυση, το βάθος και η ζύγιση τηρούντο εξαιρετικά. Μόνο έξωθεν της Αλεξάνδρειας αντιμετωπίσαμε μια αιφνίδια αλλαγή στην πυκνότητα της θάλασσας και απωλέσαμε ραγδαία το βάθος μέχρι τα 60 μέτρα, αλλά το περισκοπικό βάθος ανακτήθηκε γρήγορα.

Βλάβες, ιδιαίτερα στο ηλεκτρικό τμήμα του συστήματος πηδαλιουχίας, ήταν συχνές και σημειώνονταν πολυάριθμες μικρές πυρκαγιές εξαιτίας της κακής μόνωσης των γερμανικής κατασκευής καλωδίων. Το σύστημα σύμπλεξης της δεξιάς κύριας μηχανής με τον ελικοφόρο άξονα, που είχε πρόσφατα επισκευαστεί, ήταν επιρρεπές σε αιφνίδια ολίσθηση. Ο επαναλήπτης της γυροπυξίδας Sperry ήταν εκτός λειτουργίας για το μεγαλύτερο μέρος του ταξιδιού, ενώ κατά τον πλου προς την Αλεξάνδρεια ο κινητήρας του επαναλήπτη πορείας έπαθε βλάβη και έπρεπε να αντικατασταθεί.

Το σύστημα παρακολούθησης της μαγνητικής πυξίδας ήταν απλό και παρείχε εξαιρετική εικόνα του ανεμολογίου. Υπήρχε επίσης μια ενδιαφέρουσα συσκευή που παρείχε την κατάσταση φόρτισης της συστοιχίας. Αυτή, μέσω υδρόλυσης, παρείχε με μια ματιά την κατάσταση φόρτισης της συστοιχίας χωρίς να απαιτείται κάθοδος στον χώρο των στοιχείων. Πριν την ανάδυση οι αεροθλιπτικές τίθεντο για λίγη ώρα σε λειτουργία ώστε η πίεση εντός του σκάφους να ελαττωθεί κατά ¼ της ίντσας.

ΠΕΙΘΑΡΧΙΑ ΚΑΙ ΗΘΙΚΟ

Μετά χαράς αναφέρω ότι αμφότερα αυτά τα στοιχεία βρίσκονταν σε εξαιρετικό επίπεδο. Οι αξιωματικοί είχαν ενδεχομένως την τάση να φωνάζουν κάποιες φορές αλλά το κατώτερο προσωπικό φαίνεται να το αποδεχόταν ως φιλοσοφία και υπάκουε ευχαρίστως. Κατά τη διάρκεια των δύο δράσεων με το πυροβόλο, κατά την έκρηξη της βόμβας βάθους, όπως και όταν επικαθίσαμε, δεν υπήρξε έξαψη και όλοι παρέμειναν αρκετά ήρεμοι. Οι βλάβες και οι πυρκαγιές αντιμετωπίστηκαν γρήγορα και αποτελεσματικά στο σύνολό τους και το πλήρωμα, ως σύνολο, μου φάνηκε εξόχως εθισμένο και επαρκώς ικανό.

H ιταλική ''κανονικοφόρος συνοδείας'' (cannoniere di scorta) ERNESTO GIOVANNINI που έβαλε τη Βόμβα Βάθους εναντίον του ΓΛΑΥΚΟΣ την 21η Ιουλίου 1941. ΦΩΤΟ: Συλλογή Paolo Bonassin https://www.flickr.com/photos/103963823@N07/

 

ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ

Ο Κυβερνήτης του ΓΛΑΥΚΟΣ
Βασίλειος Αρσλάνογλου

Ο Κυβερνήτης, Πλωτάρχης Ασλάνογλου, αποτελεί ιδιαίτερα ευχάριστη προσωπικότητα και έδινε την εντύπωση του ιδιαίτερα ικανού και φερέγγυου. Μιλούσε αγγλικά αρκετά ικανοποιητικά. Είχε ένα διασκεδαστικό συνήθειο να κλαίγεται για τις ευκαιρίες που δεν κατόρθωνε να αξιοποιήσει ακόμη και αν αυτό δεν οφειλόταν σε δικό του λάθος. Όπως για παράδειγμα στην περίπτωση που συναντήσαμε το τουρκικό ατμόπλοιο TURC. Ήταν επίσης πολύ εξοικειωμένος με το σχέδιό του να επιδράμει στο Καστελόριζο κατά την τελευταία ημέρα της περιπολίας. Αυτό δυστυχώς έπρεπε να εγκαταλειφθεί λόγω της ξαφνικής αλλαγής του τομέα περιπολίας.

Ο Υποπλοίαρχος Μέρλιν, ο Ύπαρχος, ως Άγγλος κατά το ήμισυ, είναι πολύ Εγγλέζος από πολλές απόψεις αν και φαινόταν να θίγεται όταν του το επισήμαιναν. Τα τελευταία έξι χρόνια υπηρετεί στα υποβρύχια και είναι ιδιαίτερα επαγγελματίας. Ήταν πολύ φιλόξενος και ευχάριστος προς εμένα.

Ο Τρίτος Αξιωματικός δεν γνώριζε καλά αγγλικά. Είναι καλός ναυτίλος παρόλο που η μέθοδός του να λαμβάνει παρατηρήσεις φαινόταν ιδιαίτερα ανορθόδοξη. Πολύ ήρεμος!

Ο Τέταρτος Αξιωματικός ήταν επίσης πολύ φιλικός προς εμένα και καλωσόριζε κάθε ευκαιρία να «γυαλίζει» τα αγγλικά του που ήταν ιδιαίτερα ικανοποιητικά. Δεν είχα πολλές ευκαιρίες να τον ελέγξω κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του.

Παρόλο που αντιλαμβάνομαι πλήρως ότι δεν είμαι πιστοποιημένος για τέτοιες παρατηρήσεις όπως οι παραπάνω, αισθάνομαι ότι αυτές μπορεί να αποβούν χρήσιμες στο να ρίξουν φως στους χαρακτήρες των ένδοξων συμμάχων μας.

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Η φιλοξενία που μου παρασχέθηκε, όπως και στους δύο βοηθούς μου, ήταν υπεράνω σύγκρισης. Όλοι οι αξιωματικοί έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον όσον αφορά στις απόψεις μου για τις ναυτικές διαδικασίες, στην αναγνώριση στόχων, στην είσοδο σε προασπιζόμενους λιμένες, στα ναυτικά σήματα και στο QBC (?).

Υποβάλω επίσης ξανά την πρόταση ενός προκάτοχό μου να παρέχονται προκαταβολικά κάποιες πάγιες πληροφορίες στους αξιωματικούς-συνδέσμους καθώς επίσης να μεσολαβεί μια περιορισμένη εκπαίδευση στα ελληνικά ιδιαίτερα όσον αφορά σε θέματα ναυτικής ορολογίας.

ΠΗΓΗ: Περί Αλός https://perialos.blogspot.com/2022/10/blog-post.html

Ανθυποπλοίαρχος R.G. Simmers

Για τα ελληνικά υποβρύχια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου το Περί Αλός προτείνει τα βιβλία: 

Κρίστυ Ε. Ιωαννίδου, Η ζωή στα ελληνικά υποβρύχια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, Βραβείο Θετικών Επιστημών Ακαδημίας Αθηνών. Εκδ. Historical Quest, 2021. Τηλ. παραγγελιών: 210 2611832.

Δημήτρης Γκαλών, Διαβαίνοντας τις ατραπούς του θρύλου. Ένα βιβλίο για τη δράση και τη βύθιση του υποβρυχίου "Κατσώνης" μέσα από τα ιστορικά αρχεία και τα ημερολόγια πολέμου όλων των επιχειρησιακά εμπλεκομένων μερών. Βραβείο Θετικών Επιστημών Ακαδημίας Αθηνών. Εκδ. Ελληνικού Ινστιτούτου Ναυτικής Ιστορίας (ΕΛ.Ι.Ν.ΙΣ.). Τηλ. παραγγελιών: 2118002111.

Βασίλης Ιατρίδης, Απ' τον βυθό στον Ουρανό. Βιογραφία του ήρωα Πλοιάρχου Μίλτωνα Ιατρίδη, Κυβερνήτη του υποβρυχίου ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ. Εκδ. Πελασγός. Τηλ. Παραγγελιών: 210 6440021.

Ο Τζόρτζ Κόχραν στην οικία του Κανάρη στην Αίγινα

 

Ο Τζόρτζ Κόχραν στην οικία του Κανάρη στην Αίγινα

Περί Αλός

 

Το παρόν αποτελεί απόσπασμα από το βιβλίο:

Τζορτζ Κόχραν, Περιπλανήσεις στην Ελλάδα,

τ. Α΄, Ισμήνη-Λουίζα Ταμβακάκη (μτφρ.),

Alphatrust, Κηφισιά 2020: σσ. 81-85.

Οικία του Κανάρη στην Αίγινα. ΦΩΤΟ: Κ.Ε. Ιωαννίδου, Περί Αλός.

Όταν ο αξιότιμος κύριος George Cochrane, συγγενής του Ναυάρχου Thomas Cochrane, επισκέφθηκε την Ελλάδα έγραψε το δίτομο έργο «Wanderings in Greece» [1] πλημμυρισμένο από έντονα φιλελληνικά αισθήματα. Στο έργο αυτό αναφέρεται, μεταξύ άλλων, στην επίσκεψή του στην οικία του Κανάρη στην Αίγινα τον Ιούνιο του 1826:

 «Προτού αφήσω την Αίγινα, αποφάσισα να επισκεφθώ τον γενναίο Κανάρη. Ο καπετάνιος που με είχε φέρει ρώτησε που θα τον βρούμε και του είπαν πως ο Κανάρης θα βρισκόταν σ΄ ένα καφενείο που το έλεγαν «Αθηνά». Προχώρησα αμέσως προς τα εκεί και μπαίνοντας ο καπετάνιος κοίταξε γύρω και σύντομα ανακάλυψε τον παλιό του αρχηγό. Αγκαλιάστηκαν αμέσως και μετά από μερικές ερωτήσεις ο καπετάνιος με σύστησε σαν έναν άνθρωπο που ήθελε πολύ να γνωρίσει κάποιον ξακουστό. Ο Κανάρης ήρθε, με πήρε εγκάρδια από το χέρι και μου είπε πως χαιρόταν που με γνώρισε. Συγχρόνως είπε στον καπετάνιο πως θα ήθελε να μου γνωρίσει την οικογένειά του. 

Ο Κωνσταντίνος Κανάρης (c. 1793 – 1877). 

Φωτογραφικό Αρχείο Εθνικού Ιστορικού Μουσείου, Αθήνα.

Συνεπώς βγήκαμε από το καφενείο μαζί. Ο Κανάρης είναι πολύ μικρόσωμος και όλα τα χαρακτηριστικά του είναι μικροκαμωμένα. Η μύτη του είναι λίγο ανασηκωμένη και του δίνει έναν αέρα ψύχραιμου και αποφασισμένου ανθρώπου. 

Παρατηρώντας ωστόσο τη σεμνή συμπεριφορά και στάση του, δεν θα πίστευε κανείς πως αυτός ο άνθρωπος είχε προκαλέσει τόσο τρόμο στους Τούρκους όσο κανένας άλλος Έλληνας. Στο κεφάλι του είχε τυλιγμένο ένα παράξενο σκουφί που φοράνε στο νησί του – για την ακρίβεια ένα μακρύ κόκκινο φέσι. Οι Έλληνες των άλλων νησιών φορούν φέσι κολλητό στο κεφάλι, όμως οι Ψαριανοί φορούν το δικό τους, που είναι πολύ μακρύ και κρέμεται πίσω. 

Περπατήσαμε πέντε λεπτά και φτάσαμε στην κατοικία αυτού του διάσημου άνδρα. Ήταν μια μικρή ξύλινη κατασκευή, κάπου έξι επί έξι μέτρα, και είχε τρία ή τέσσερα δωμάτια. Το δωμάτιο όπου μπήκαμε ήταν σε μέγεθος το μισό σπίτι, γιατί ο Κανάρης είχε πολλούς επισκέπτες. Η γυναίκα του μια όμορφη Ψαριανή, έγνεθε βαμβάκι, όπως ήταν το συνήθιο των Ελληνίδων. Μόλις μπήκε ο άνδρας της, σηκώθηκε και με σύστησαν σ΄εκείνη. Με υποδέχθηκε με ανώτερο τρόπο και με τον αέρα μιας γυναίκας συνηθισμένης στη καλή κοινωνία. Αφού με καλωσόρισε αποσύρθηκε σε μια μικρή κόγχη και μου έφτιαξε ένα ποτήρι δροσερή λεμονάδα με τα χέρια της. Στο μεταξύ ένας υπηρέτης έφερε πίπες. 

Δέσποινα Κανάρη (Μανιάτη) αγωνίστρια
της Επανάστασης του 1821 από τα Ψαρά
και σύζυγος του Κωνσταντίνου Κανάρη.
ΦΩΤΟ: Wikipedia.

Συζήτησα με τη σύζυγο του Κανάρη μέσω του καπετάνιου. Βρήκα τη συζήτηση μαζί της τόσο ευχάριστη όσο και την εμφάνισή της. Οι Ψαριανές μοιάζουν με τις αρχαίες Ελληνίδες (όπως δηλαδή τις φανταζόμαστε εμείς) όσο καμμία άλλη Ελληνίδα. Τα σκούρα γαλάζια μάτια και οι μακριές βλεφαρίδες είναι το χαρακτηριστικό των Ψαριανών γυναικών. Η σύζυγος του Κανάρη είχε αυτά τα χαρακτηριστικά σε εξαιρετικό βαθμό, με ένα δέρμα αλαβάστρινο. Στο κεφάλι φορούσε ό,τι οι συμπατριώτισσές της, αλλά όχι σαν τις Υδραίες. Είχε τυλιγμένα δύο μακριά κομμάτια διάφανο λευκό ύφασμα, που έπεφταν πίσω σαν μιας Αγγλίδας νύφης. Το αγοράκι τους, που ήταν περίπου έξι χρονών, ήρθε κοντά μου, κάθισε στα γόνατά μου, μου πήρε από το χέρι το τρίκοχο καπέλο κι είπε πως θα ήθελε να γίνει στρατιώτης και περπατούσε κορδωμένος στο δωμάτιο με το καπέλο στο κεφάλι. 

Ανδριάντας του Κωνσταντίνου 
Κανάρη στη Κυψέλη, Αθήνα. Έργο του
Λάζαρου Φυτάλη (1831-1909).

Ο εξαιρετικός αυτός μικρός έμαθα πως τώρα βρίσκεται στη στρατιωτική σχολή στο Μόναχο, υπό την ιδιαίτερη προστασία των Βασιλέων της Ελλάδος και της Βαυαρίας. Αφού έμεινα κάπου μισή ώρα με αυτούς τους ενδιαφέροντες ανθρώπους, σηκώθηκα να φύγω, όταν ο Κανάρης μου έσφιξε φιλικά το χέρι. Ο ίδιος και η σύζυγός του εξέφρασαν την επιθυμία να τους επισκεφθώ ξανά όποτε έρθω στην Αίγινα» [2].

ΠΗΓΗ: Περί Αλός https://perialos.blogspot.com/2022/08/blog-post.html

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] George Cochrane, Wanderings in Greece, Τόμοι 1-2, H. Colburn, 1837.

[2] Απόσπασμα από το βιβλίο: Τζορτζ Κόχραν, Περιπλανήσεις στην Ελλάδα, Τόμοι Α΄, Μετάφραση Ισμήνη-Λουίζα Ταμβακάκη, Alphatrust, Κηφισιά 2020: σσ. 81-85.

 

Η ναυτική αιώρα

 

Η ναυτική αιώρα

Περί Αλός

Κρίστυ Εμίλιο Ιωαννίδου

Συγγραφεύς – Ερευνήτρια Ναυτικής Ιστορίας

Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ

Αθήνα, Ε.Α.ΑΝ./ΓΕΝ: 2022 τ. 1.061 (ΑΠΡ), σσ. 74-76.

 

 

Βρετανικό Θωρηκτό HMS Rodney
ΦΩΤΟ: Imperial War Museums
Admiralty Official Collection
A 166 By R.G.G. Cootes

Η πρώτη αιώρα στην ιστορία

Αν και είναι δύσκολο να τοποθετήσουμε με χρονολογική ακρίβεια την πρώτη αιώρα, με την σύγχρονη μορφή που γνωρίζουμε, καθώς τα αρχαιολογικά ευρήματα είναι πολύ περιορισμένα, εντούτοις θα προσπαθήσουμε να ρίξουμε φως στις πρώτες επιχειρήσεις κατασκευής κρεμαστού κρεβατιού. Οι περισσότεροι τοποθετούν τις απαρχές της στις Δυτικές Ινδίες όπου ο Κολόμβος τις μετέφερε στην Ευρώπη [1]. Ωστόσο αν ανατρέξουμε σε αρχαία κείμενα θα βρούμε ότι κρεμαστά κρεββάτια είχαν κάνει την εμφάνισή τους από τότε. Ο Πλούταρχος μας πληροφορεί ότι ο Αλκιβιάδης είχε τόσο πολύ συνηθίσει στην τρυφηλή ζωή που δεν μπορούσε να κοιμηθεί στα καταστρώματα των πλοίων αλλά σε κουνιστά κρεββάτια από στρώματα:

«Ἐν δὲ τοιούτοις πολιτεύμασι καὶ λόγοις καὶ φρονήματι καὶ δεινότητι πολλὴν αὖ πάλιν τὴν τρυφὴν τῆς διαίτης καὶ περὶ πότους καὶ ἔρωτας ὑβρίσματα, καὶ θηλύτητας ἐσθήτων ἁλουργῶν ἑλκομένων δι᾽ ἀγορᾶς, καὶ πολυτέλειαν ὑπερήφανον, ἐκτομάς τε καταστρωμάτων ἐν ταῖς τριήρεσιν, ὅπως μαλακώτερον ἐγκαθεύδοι, κειρίαις, ἀλλὰ μὴ σανίσι, τῶν στρωμάτων ἐπιβαλλομένων, ἀσπίδος τε διαχρύσου ποίησιν οὐδὲν ἐπίσημον τῶν πατρίων ἔχουσαν» [2].

Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος στις ιατρικές συμβουλές του περιγράφει ότι ο αρχαίος Έλλην φυσιολόγος και ιατρός Ασκληπιάδης (1^ος αι. μ.Χ.) πρότεινε ότι η αιώρα βοηθούσε στην ηρεμία και στον καλό ύπνο των ασθενών[3]. Το ίδιο υποστήριζε για τον Ασκληπιάδη και ο Ρωμαίος εγκυκλοπαιδιστής Aulus Cornelius Celsus (25 π.Χ. – 50 μ.Χ.) στο έργο του De Medicina. Αναφέρει ότι κρεμώντας τα κρεββάτια (isuspendendo lectulos) θα μπορούσε να μειώσει τις ασθένειες ή να βοηθήσει τους ασθενείς στις αϋπνίες.

«alia quoque blandimenta excogitabat, iam suspendendo lectulos, quorum iactatu aut morbos extenuaret aut somnos adicieret, iam balneas avidissima hominum cupidine instituendo et alia multa dictu grata atque iucunda, magna auctoritate nec minore fama»[4].

 

Μελετητές, όπως ο Sven Loven, πιστεύουν ότι οι Αραουάκοι (Arawak) μία από τις φυλές των ιθαγενών λαών των Δυτικών Ινδιών, ήταν οι πρώτοι που ανέπτυξαν την αιώρα. Την έπλεκαν από μανιόκα [5], φλοιό, αγαύη (σιζάλ) ή ίνες βάτου. Η ομάδα των Αραουάκων, οι Taíno, χρησιμοποίησαν πρώτη ύλη το βαμβάκι για την κατασκευή της. Στη συνέχεια, μια άλλη ομάδα ιθαγενών, οι Caribs, έφεραν την βαμβακερή αιώρα στις Μικρές Αντίλλες[6]. Όταν ο Χριστόφορος Κολόμβος είδε για πρώτη φορά αιώρα το 1492 πήρε αρκετές στο ταξίδι του και τις έκανε γνωστές στην Ευρώπη [7]. Το 1505, ο Amerigo Vespucci έγραψε πληροφορίες για το πώς οι ιθαγενείς «κοιμούνται σε αιώρες από βαμβάκι, αιωρούμενες στον αέρα, χωρίς κανένα κάλυμμα»[8]. Δεν άργησε σιγά-σιγά αυτός ο διασκεδαστικός τύπος κρεβατιού να εξαπλωθεί ευρέως και να αποτελέσει, μεταξύ άλλων και είδος ναυτικού εξοπλισμού.

 

Η ναυτική αιώρα

 

Αν και η πρώτη εμφάνιση της ναυτικής αιώρας ως ιδέα για κρεμαστό κρεβάτι σε πλοίο φαίνεται να ανήκει στον Αλκιβιάδη, δεν έχουμε όμως έκτοτε κάποια άλλη αναφορά για κρεμαστή κλίνη. Ενδεχομένως κάτι τέτοιο να μην  ήταν αποδεκτό από τους αρχαίους Έλληνες, να μην ταίριαζε με τη σκληρή ναυτική εκπαίδευση στις τριήρεις, με το γενναίο πνεύμα της εποχής και εν γένει με το ήθος τους. Από την άλλη πλευρά, αν υποθέσουμε ότι η περιγραφή στο αρχαίο κείμενο αποτελούσε απλώς  μια «λογοτεχνική» υπερβολή του Πλουτάρχου τότε ίσως η ιδέα μιας τέτοιας κατασκευής να ανήκει, σε τελική ανάλυση, στον Πλούταρχο.  Ελλείψει αρχαιολογικών ευρημάτων και κειμένων για χρήση αιώρας σε πλοίο θα πρέπει να περιοριστούμε σε αναφορές από αρχεία του 16^ο αιώνα και μετέπειτα.

Ο Άγγλος στρατιωτικός και εξερευνητής Sir Walter Raleigh, αναφέρει ότι το 1595 έχουμε την πρώτη επίσημη καταγραφή για αιώρες στα πλοία του Βρετανικού Βασιλικού Ναυτικού (Royal Navy) τις οποίες δεν αποκαλούσαν «hammock» ούτε «hamacoes» αλλά «hanging cabbons or beddes». Το 1597 το Βασιλικό Ναυτικό (R.N.)παρήγγειλε τριακόσια τόπια καραβόπανο για να κατασκευαστούν αιώρες[9].

Το 1605, ο John Nicholl, ένας ναυτικός ενώ βρισκόταν στη Γουιάνα, εξήγησε πώς αυτός και οι άλλοι ναύτες θα αγόραζαν αιώρες από ιθαγενείς του Νέου Κόσμου. Αναφέρει επίσης πως τις αιώρες τις κατασκεύαζαν οι γυναίκες των ιθαγενών από βαμβάκι και πως αυτές τους προστάτευαν από τα ενοχλητικά τσιμπήματα των κουνουπιών [10]. Έκτοτε η αιώρα χρησιμοποιείτο στα περισσότερα πλοία του Βασιλικού Ναυτικού (R.N.) και η ζήτησή της  αυξανόταν. Πληροφορούμαστε ότι το 1624, ένας στόλος 3.000 ανδρών έλαβε 300 αιώρες[11].

Στη ναυτική ορολογία θα πρέπει η αιώρα ως «hammock» να εισήλθε στα βρετανικά λεξικά γύρω στον 17^ο αιώνα. Ο Άγγλος λεξικογράφος Elisha Coles γράφει στο λεξικό του το 1692: Hammocks, hanging shipbeds [12], ενώ το 1769 ο Falconer παρέχει περισσότερες λεπτομέρειες τόσο στην περιγραφή όσο και στη χρήσης της[13].

William Falconer, An universal dictionary of the marine, 

London, Printed for T. Cadell, 1769. Αρχείο: Περί Αλός

Άγνωστο παραμένει πότε έγινε χρήση της αιώρας στα ελληνικά πλοία. Ως όρος εμφανίστηκε αργά, στα μέσα του 19^ου αιώνα, ενδεχομένως γιατί στη θέση του ήταν σε χρήση η λέξη «μπράντα». Αυτό ήταν αποτέλεσμα της  επικρατούσας ναυτικής ορολογίας κατά την Επανάσταση η οποία ήταν ένα κράμα κυρίως από οθωμανικούς και δυτικούς όρους. Για την χρήση μιας έγκυρης και αμιγούς ελληνικής ναυτικής ορολογίας εκδόθηκε το 1858 το «Ονοματολόγιο Ναυτικό» από τον Λεωνίδα Παλάσκα, Αλέξανδρο Κουμελά και Φίλιππο Ιωάννου. Στην πρώτη σελίδα φιλοξενεί το Βασιλικό Διάταγμα της 1^ης Οκτωβρίου του 1858 το οποίο γνωστοποιεί μεταξύ άλλων:  «παραγγέλομεν νὰ μεταχειρίζεσθε τὸ ἑξῆς ἐν τοῖς ἐπισήμοις ἐγγράφοις τοὺς ἐν αὐτῷ κατακεχωρισμένους Ἑλληνικοὺς ὅρους ἀντὶ τῶν κοινοβαρβαρικῶν καὶ τῶν ἄλλων ἄχρι τοῦδε ἐσφαλμένως εἰσαχθεντων Ἑλληνικῶν». Στην προσπάθεια λοιπόν να εκτοπισθεί ο ιταλικής προελεύσεως όρος «μπράντα» αναφέρει το ονοματολόγιο για την αιώρα: «Αἱ αἰῶραι, les hamacs, αἱ μπράνταις, hammocks»[14]. Παρόλα αυτά στο εμπορικό ναυτικό η «μπράντα» παρέμεινε για πολλά χρόνια στη καθημερινή ζωή των ναυτικών: «οἱ θερμαστάδες εἶχαν κρεμάσει τὶς μπράντες των καὶ ἦσαν πεσμένοι μέσα νὰ κοιμηθοῦν»[15].

 

Στις αρχές του 20 αιώνα ο όρος «αιώρα» δεν περιορίζεται στα εξιδεικευμένα – ναυτικά λεξικά αλλά περνάει σιγά σιγά και στην γενική λεξικογραφία. Στο Ελληνογαλλικό λεξικό του Αντωνίου Ηπίτη του 1908 διαβάζουμε για την αιώρα: «ἡ κρεμαστὴ κλίνη τοῦ ναύτου, κοινῶς ἡ μπράντα (καὶ αἱ παρόμοια), brancle, n.m.ou hamac;. Αἱ αιώραι τοῦ πλοίου (τῶν ναυτῶν), les hamacs, εἶνε κλίναι κρεμασταὶ  ἐξ ὀθόνης πρὸς κατάκλισιν τῶν ναυτῶν∙ ἐν ὥρᾳ μάχης αἱ αἰώραι (μπράντες) συνεσκευασμέναι μετὰ τῶν στρωμνῶν ἀποτελοῦσιν εἶδος ὀχυρώματος κατὰ τῶν βολῶν τῶν ἐλαφρῶν πυροβόλων ὅπλων»[16].

 

Ναύτης δένει την αιώρα του στο θωρηκτό του Βασιλικού 

Ναυτικού (RN) HMS Rodney, 1940. ΦΩΤΟ: Imperial 

War Museums, Admiralty Official Collection, 

A 166. By R.G.G. Cootes.

Η αιώρα εξυπηρετούσε πολύ τους ναυτικούς σε εμπορικά ιστιοφόρα και πολεμικά πλοία. Καθώς η κίνησή της συντονιζόταν με εκείνη του πλοίου εξασφάλιζε την σταθερή θέση του ναύτη σε αυτήν ο οποίος ήταν τυλιγμένος σαν σε κουκούλι. Έτσι κατά την διάρκεια ισχυρών κλυδωνισμών δεν κινδυνεύει να πεταχτεί στο πάτωμα. Πριν από την χρήση της, οι ναυτικοί συχνά τραυματίζονταν και μερικές φορές σκοτώνονταν καθώς έπεφταν από τα κρεβάτια τους ή τους χώρους που άπλωναν τα κλινοσκεπάσματά τους. Επίσης, οι αιώρες δεν καταλαμβάνουν τόσο χώρο στο σκάφος όσο οι κουκέτες. Πριν την εισαγωγή της στα πλοία, για χρόνια, οι ναυτικοί ήταν ξαπλωμένοι σε σάκους, σε σωρούς από άχυρα, σε σεντούκια ή σε σπάνιες περιπτώσεις σε στρώμα από τρίχες αλόγου. Τα σεντόνια/κλινοσκεπάσματα που χρησιμοποιούσαν λερώνονταν εύκολα και η τρομερή μυρωδιά δεν μπορούσε να καλυφθεί. Τα μικρόβια μετέτρεψαν αυτούς τους χώρους ύπνου σε χώρους αναπαραγωγής για τις χειρότερες ασθένειες. Ακόμη και οι γυμνές σανίδες αποδείχτηκαν με τον καιρό τρομερά επικίνδυνες για ύπνο [17].

Η αιώρα έγινε με τον καιρό σημαντικό μέρος του εξοπλισμού των ανδρών. Κάθε ναύτης όφειλε να διατηρεί καθαρή και σε καλή κατάσταση την αιώρα του και κυρίως να είναι έτοιμος όποτε κληθεί να την δέσει και να την μεταφέρει. Το 1744 μια διαταγή του HMS Leopard κατά την οποία μια ομάδα ναυτών έπρεπε να μεταφερθούν σε άλλο πλοίο, έγραφε μεταξύ άλλων ότι οι άνδρες αυτοί έπρεπε να πάρουν μαζί τους μόνο τις αιώρες τους [18].

Στα πλοία του Νέλσονος υπήρχαν οι άνθρωποι που καλούνταν "hammock men" και ήταν συνήθως ηλικιωμένοι ναυτικοί ή πεζοναύτες οι οποίοι έναντι κάποιου πενιχρού φιλοδωρήματος, όπως για παράδειγμα το ποσό ενός ποτηριού γκρογκ, είχαν επιφορτιστεί με την ευθύνη να απλώνουν/μαζεύουν και να καθαρίζουν τις αιώρες των νεαρών αξιωματικών. Σε περίπτωση που ο  "hammock man" επιθυμούσε παραπάνω ποτήρι γκρόκ ή καπνό, έπλενε μερικές φορές τα πουκάμισα του νεαρού κυρίου ενώ βρίσκονταν εν πλω[19]. Κάθε μέλος πληρώματος είχε δύο αιώρες, τη μία σε χρήση και την άλλη καθαρή. Οι αιώρες καθαρίζονταν μία φορά την εβδομάδα και για να την στεγνώσουν την κρεμούσαν ανάμεσα στους ιστούς [20].

Αιώρα του HMS Victory ΦΩΤΟ: Amanda Slater. 

https://www.flickr.com/photos/pikerslanefarm/

Η αιώρα αγαπήθηκε πολύ από τους ναυτικούς. Ωστόσο δεν ήταν όλοι ευχαριστημένοι με τον ύπνο τους σε αυτήν. Πολλοί άνδρες τραυματίστηκαν στην προσπάθειά τους να ανεβούν ή να κοιμηθούν σε αυτήν, ενώ οι βετεράνοι συνήθως διασκέδαζαν βλέποντας την αγωνία των «πρωτόμπαρκων» ή «στραβόγιαννων», που προσπαθούσαν να ανεβούν στην αιώρα τους και έπεφταν από την άλλη πλευρά. Δυστυχώς δεν έλλειπαν και τα ανάλογα «καψόνια» όπου ορισμένοι έκοβαν τα σκοινιά της αιώρας και ο ανυποψίαστος ναύτης έπεφτε ξαφνικά από τη μία πλευρά [21].

 

Η αιώρα συντρόφευε τον ναύτη σε κάθε του στιγμή ακόμα και σε περιπτώσεις ναυαγίου μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και ως ατομικό σωσίβιο. Το 1879, ο Theodorus Mason του Αμερικανικού Ναυτικού, έγραψε μια ολόκληρη εργασία σχετικά με την χρήση και τους τύπους σωσιβίου σε όλα τα σκάφη. Επικεντρώθηκε σε μεγάλο βαθμό στη χρήση κλινοσκεπασμάτων και αιώρων ως σωσιβίων μέσων. «…Με το ανώτερο μέγεθός τους και τη μεγαλύτερη πλεύση τους, θα υποστήριζαν ένα άτομο στο νερό καλύτερα από ένα κοινό σωσίβιο… Αν αυτό το γεγονός ήταν γνωστό στους αξιωματικούς που πολέμησαν και βυθίστηκε το πλοίο τους θα είχαμε λιγότερες απώλειες». Ο Mason αναφέρεται επίσης στον Κυβερνήτη Cyprian Bridge του Βασιλικού Ναυτικού. Αυτός ανακάλυψε μετά από πειράματα ότι  η αιώρα αν μαζευτεί και δεθεί καλά μπορεί να βοηθήσει 7 άτομα να επιπλεύσουν για μερικά λεπτά και 4 άνδρες για μία σχεδόν ώρα [22].

 

Αιώρα ως σωσίβιο από το βιβλίο του Mason, 

The Preservation of Life at Sea, Νέα Υόρκη 1879: σελ. 8

Στη σύγχρονη εποχή, τα περισσότερα πληρώματα κοιμούνται σε μεταλλικές κουκέτες. Ο «χώρος» για την αιώρα τείνει να εξαφανιστεί. Σε ορισμένες περιπτώσεις, σε κάποιες παλιές φωτογραφίες και «στριμωγμένες» σε σελίδες παλαιών βιβλίων υπάρχουν οι αναμνήσεις τους.  Αναμνήσεις μιας εποχής όπου τα πλοία ήταν σχεδόν πολύ μικρά για τον αριθμό των ανδρών που ήταν επανδρωμένα. Τότε οι αιώρες πρόσφεραν μια τεχνολογία που επέτρεπε σε εκατοντάδες άνδρες να ζουν και να κοιμούνται άνετα σε εξαιρετικά δύσκολους και περιορισμένους χώρους. Τότε οι αιώρες επηρέαζαν κάθε πτυχή της ζωής των πληρωμάτων και σηματοδοτούσαν την αρχή και το τέλος της ημέρας τους.

ΠΗΓΗ: Περί Αλός https://perialos.blogspot.com/2022/05/blog-post.html

 

 

Σημειώσεις

[1] Bartolomé de las Casas,The Destruction of the Indies, 1542. Encyclopaedia Britannica, Sixth edition, London, 1823: σελ. 240.

[2] Πλούταρχος, Αλκιβιάδης, 16,1.

[3] Pliny the Elder, The Natural History, 26.8.

[4] Aulus Cornelius Celsus, De Medicina, 3.18.

[5] Μανιότη η εδώδιμος (Manihot esculenta).Κοινώς ονομάζεται κασάβα.

[6] Sven Loven, Caribbean Archaeology and Ethnohistory: Origins of the Tainan Culture, West Indies, Tuscaloosa: University Alabama Press, 2010: 27, 410, 457-458 στο Michele Panico, Hammock: A Maritime Tool (Master's Thesis, East Carolina University), December 2018: σελ. 13.

[7] Christopher Columbus, Personal Narrative of the First Voyage of Columbus to America: From a Manuscript Recently Discovered In Spain, translated by Samuel Kettell, Boston: T. B. Wait and Son, 1827: σελ. 50, 73.

[8] F. A. Ober, ed., Amerigo Vespucci, New York, Harper & Brothers, 1907: σελ. 181.

[9] Oppenheim, Administration of the Royal Navy, σελίδες 134, 299 και 500 στο: Massie R. Blomfield. “Hammocks and Their Accessories,” Mariner’s Mirror 1, no. 5, 1911: σελ. 144.

[10] REV. C. JESSE, “An Houre Glasse of Indian News," written by John Nicholl, Caribbean Quarterly, Vol. 12, No. 1 March 1966: σελ. 54.

[11] Oppenheim, A History of the Administration of the Royal Navy, 134, 197, 198, 232, 235, 299. Και Panico, 2018: σελ. 19.

[12] Elisha Coles, An English Dictionary, London, Petre Parker: 1692.

[13] William Falconer, An universal dictionary of the marine, London, Printed for T. Cadell, 1769.

[14] Λεωνίδας Παλάσκας, A. Kουμελάς και Φίλιππος Iωάννου, Oνοματολόγιον Nαυτικόν, Aθήνα 1858: σελ. 25.

[15] Κωνσταντίνος Φαλτάιτς, Ιστορίες του Ναυτικού, έκδοσις περιοδικού Ναυτική Ελλάς, 1931: σελ. 17.

[16] Αντωνίου Ηπίτη, Λεξικόν Ελληνογαλλικόν και γαλλοελληνικών, εν Αθήναις, 1908: τ. Α, λήμμα: αιώρα.

[17] https://www.abhaengen.com/en/history-of-hammocks (τελευταία ανάκτηση 14/2/2022)

[18] Michele Panico, Hammock: A Maritime Tool (Master's Thesis, East Carolina University), December 2018: σελ. 64.

[19] John Masefield, Sea life in Nelson's time, London, Methuen & co, 1905: σελ. 76-77.

[20] όπ, παρ. σελ. 132.

[21] Stephen F. Blanding, Recollections of a Sailor Boy Or, The Cruise of the Gunboat Louisiana, E.A. Johnson 1886: σελ. 52-53.

[22] Theodorus Bailey Myers Mason, The Preservation of Life at Sea, Νέα Υόρκη 1879: σελ. 8.