Περί Αλός
Του Νικόλαου Βλασσόπουλου
Δημοσιεύθηκε
στο περιοδικό «Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας»,
τ. 71,
σ. 45, έκδ. του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος, ΑΠΡ – ΙΟΥΝ 2010.
Αναδημοσίευση
στο Περί Αλός με την έγκριση του ΝΜΕ.
 |
|
Λεπτομέρεια από πολεμική
γολέτα.
Κατασκευή: Δημήτρης Μάρας,
Mικροναυπηγός, Μηχανολόγος
Μηχανικός M.Sc. .
|
Στο κείμενο τούτο εξετάζονται
οι δραστηριότητες του ρωσικού στόλου, που ήταν υπό την αιγίδα του Κόμητα Ορλώφ,
όταν ήλθε στην Μεσόγειο από την Αγία Πετρούπολη για να ξεσηκώσει τους Έλληνες ενάντια
στους Οθωμανούς ελπίζοντας πως θα συμβάλλει αποτελεσματικά στην αίσια έκβαση του
νέου ρωσοτουρκικού πολέμου που είχε ξεσπάσει το 1769 και που βάστηξε έξι χρόνια.
Ο στόλος και ο στρατός των Ρώσων,
όπως είναι γνωστό, κατέλαβε τα περισσότερα αιγαιοπελαγίτικα νησιά. Βάση του
έκαμε την Πάρο με τη Νάουσα, που είναι ένα πολύ ασφαλές και γραφικό λιμάνι.
Ο ρωσικός στόλος δεν έφερε μαζί
του μεταγωγικά σκάφη από την Βαλτική, ξέροντας καλά ότι με την άφιξή του στο Αιγαίο,
θα μπορούσε να ναυλώσει ελληνικά σκάφη που θα του χρειάζονταν. Τούτο και
έπραξε.
Τέτοιες πληροφορίες μας δίνουν
τα αρχεία της Φλωρεντίας (που καλύπτουν τις κινήσεις του Λιβόρνου) και τα αρχεία
της Μάλτας. Το πρώτο τέτοιο ελληνικό σκάφος που το συναντήσαμε στην Μάλτα ήταν
η φρεγάτα με ρωσική σημαία του Αλεξάνδρου Αλεξιανού όπου έφθασε από την Πάρο
στις 8 Ιανουαρίου 1772. οι πληροφορίες αυτές αναφέρονται στο τοπικό αρχείο του
Υγειονομικού όπου κατέθεσε ο καπετάνιος με την άφιξη του πληροφορίες σχετικές
με το ταξίδι του. Το σκάφος ονομαζόταν «La bella
Rachelle
(Η ωραία Ραχήλ)», είχε 120 πλήρωμα και 30 κανόνια, που σημαίνει πώς πρέπει να
ήταν μεγάλο σκάφος.
Ο Αλεξιανός, ξαναεμφανίζεται στο
Λιβόρνο το επόμενο έτος με την νάβα «Κωνστάντζα» (Constanza = Σταθερότητα) με
ρωσική σημαία προερχόμενο από την Πάρο, κατονομαζόμενο από τις λιμενικές αρχές
σαν «Ρωσικό πολεμικό σκάφος» που είχε μάλιστα και 85 στρατιωτικούς. Προφανώς ο
Αλεξιανός άλλαξε σκάφος για κάποιο λόγο. Το προηγούμενό του σκάφος, που ήταν
τύπος φρεγάτας, πρέπει να ήταν πιο μεγάλο από την νάβα.
Από τα αρχεία του Λιβόρνου, παρατηρούμε
πως το 1767 αναφέρεται ένας Παναγιώτης Αλεξιανός σαν μεγάλος παραλήπτης
ελληνικών προϊόντων. Αυτός θα πρέπει να ήταν της οικογένειας των Αλεξιανών του
Port Mahon της Μινόρκας (Ισπανία), που είχαν καταγωγή από την Μονεμβασιά και
που μετανάστευσαν κατά τα μέσα του αιώνα. Γι αυτούς και γενικά για τους Έλληνες
αποδήμους της Μινόρκας αναφέρεται εμπεριστατωμένα ο Ι.Κ. Χασιώτης («Οι
Αλεξιανοί της Μινόρκας, συμβολή στην ιστορία των ελληνικών αποδημιών κατά τον
ΙΗ΄αιώνα»
στον Ροδώνα τ. Β΄ Ρέθυμνο,
1994, σ.σ.649-660). Εκεί μας λέγει πως Αλεξιανοί βρήκαν καταφύγιο στο Λιβόρνο,
που σημαίνει πως ένας από αυτούς ήταν και ο πιο πάνω αναφερόμενος μεγαλέμπορος
Παναγιώτης. Ίσως ο Καπετάν Αλέξης (Αλέξανδρος) να προήρχετο από την ίδια
οικογένεια, δηλαδή από την Μινόρκα, καθώς μαθαίνουμε πως οι Αλεξιανοί είχαν
μεγάλες διακλαδώσεις στο εμπόριο, την ναυτιλία, πειρατεία και άλλα.
Θα συμπεράνουμε πάντως, πως η
πρώτη προσέγγιση στην Μάλτα, θα είχε τελικό προορισμό το Λιβόρνο, που όπως θα
δούμε, όλα τα επόμενα ελληνικά ναυλωμένα από τους ρώσους σκάφη και προερχόμενα
από την Πάρο, είχαν τελικό προορισμό το Λιβόρνο, το μεγάλο αυτό λιμάνι της
Μεσογείου, που προφανώς το χρησιμοποιούσαν οι ρώσοι σαν διαμετακομιστικό
κέντρο, για εμπορεύματα, πολεμικό υλικό και
στρατιωτικούς που προήρχοντο από την Ρωσία για ενίσχυση του στόλου του Ορλώφ.
Είναι γεγονός, πως σκάφη άλλων
εθνικοτήτων, ξεφόρτωναν και εναποθήκευαν τα φορτία τους, που προορίζονταν για
την Πάρο, στις αποθήκες του Λιβόρνου, για να επαναφορτωθούν στα ελληνικά σκάφη.
Έχουμε άλλες δύο πληροφορίες
για αφίξεις «ρωσικών πολεμικών σκαφών» στην Μάλτα. Η πρώτη είναι της κέκιας
«Liberta» (Ελευθερία) του καπετάν Δημήτρη Αισώπου, που κατήγετο από την Τήνο
και που έφθασε στις 16 Απριλίου 1770. το σκάφος τούτο, όπως δήλωσε στις αρχές,
προήρχετο από το Port Mahon της Μινόρκας και είχε προορισμό τον Λεβάντε
(Ανατολή), με πρόθεσή του «να συναντήσει τον ρωσικό στόλο». Υποθέτουμε, πως δεν
είχε ακόμη ενσωματωθεί με τον ρωσικό στόλο και για τούτο πήγαινε να τον
συναντήσει κάπου στον Λεβάντε.
Η δεύτερη άφιξη ήταν της
κεφαλλονίτικης πολάκας του Ιωάννη Βαλσαμάκη «Παναγία από το Μεγασπήλαιο» που
έφθασε στις 2 Ιανουαρίου 1771 από την Πάρο και είχε τελικό προορισμό το
Λιβόρνο. Ο καπετάνιος δηλώνει στις αρχές πως το σκάφος του είναι ναυλωμένο από τον
Κόμητα Ορλώφ.
Μαζί με την φρεγάτα του
Αλεξιανού που έφθασε στην Μάλτα στις 8.1.1772, φθάνει και η ρωσική πολεμική φρεγάτα
«Sataloff» με πλοίαρχο τον Bulgacoff. Η φρεγάτα τούτη είχε 410 πλήρωμα και 60
κανόνια. Είχε αναχωρήσει μαζί με την φρεγάτα του Αλεξιανού από την Πάρο στις 12
Δεκεμβρίου 1771. Δηλώνουν, πως στην Μάλτα ήθελαν να αποβιβάσουν στο
Υγειονομικό, 15 τούρκους (προφανώς αιχμαλώτους) και έναν εβραίο, οι οποίοι και θα
συνέχιζαν το ταξίδι τους στην Τύνιδα με μία πολάκα.
Στις αρχές του 1773, έφθασαν
στο Λιβόρνο, εκτός από το «Constanza» που αναφέραμε πιο πάνω, άλλα δύο ελληνικής
πλοιοκτησίας (το ένα κεφαλλονίτικο) σκάφη ονομαζόμενα «ρωσικά πολεμικά» και τα
δύο με ρωσική σημαία. Σημειώνουμε πως πριν ναυλωθούν από το ρωσικό πολεμικό
ναυτικό, είχαν βενετσιάνικη σημαία, αλλά για την περίσταση άλλαξαν σημαία. Αυτά
ήταν το σκιαμπέκο του Γρηγόρη Πανά «Παναγία του Δία» με 88 στρατιωτικούς και η
νάβα «Αθηνά» (δεν αναφέρεται πλοίαρχος, μήτε άλλες λεπτομέρειες).
Δεν έχουμε πληροφορίες από το
Λιβόρνο για το 1774, όμως το επόμενο έτος παρουσιάζονται πέντε σκάφη, από τα
οποία τα 3 ήταν κεφαλλονίτικα. Αυτά ήταν η φρεγάδα του Γεωργίου Πανά «Παναγία
του Δία» με 108 πλήρωμα και 24 κανόνια.
Η πολάκα του Γεράσιμου Καλλιγά
«Παναγία από τα Καλλιγάτα» με 42 πλήρωμα και 14 κανόνια.
Το σαίκα του Γεωργίου Θεοδόση
«Θεσσαλία» με 30 πλήρωμα και 10 κανόνια και η πολάκα του Χριστόφορου Κομνηνού
«Μακεδονία» με 30 πλήρωμα και 10 κανόνια.
Σημείωση: Στα αρχεία δεν
αναφέρεται «πλήρωμα», αλλά μερικές φορές «στρατιωτικοί» και άλλες «άντρες»
ακόμη και «προσωπικό». Και στις τρεις περιπτώσεις ο αριθμός των ανδρών εκφράζει
το πλήρωμα, συν τους στρατιωτικούς που επάνδρωναν πιθανόν τα κανόνια, ή ήταν
απλά επιβάτες.
 |
|
Yδραίικη πολάκα χωρητικότητας
600 τόνων. Nαυπηγήθηκε
στην Ύδρα το 1816 από τους
αδελφούς Kουντουριώτη,
Δ. Aλ. Kριεζή και B. Mπουντούρη. Έγχρωμη λιθογραφία
του Ant.
Roux πατρός, Mασσαλία 1818. Nαυτικό Mουσείο Eλλάδος
Αρ. Καταλόγου: 321 ΦΩΤΟ: Wikipedia.org
|
Αναφέρουμε πιο πάνω σκάφη
ελληνικής πλοιοκτησίας που προφανώς ήταν ναυλωμένα από τον Ορλώφ, όπως εξ’
άλλου το ομολογεί ο Ιωάννης Βαλσαμάκης όταν έφθασε στην Μάλτα το 1771. οι
ναυλώσεις στον ρωσικό στόλο του Αιγαίου μέχρι τουλάχιστο το 1775 που τελείωσε ο
πόλεμος (η συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζί υπογράφηκε στις 9/21.7.1776), μας
δείχνει μια μακροχρόνια επιχείρηση και έναν πολυετή σύνδεσμο των ελληνικών καραβοκυραίων
με την ρωσική κυβέρνηση.
Θα μας επιτραπούν μερικές
παρατηρήσεις στα παραπάνω γεγονότα.
Μια πρώτη είναι ο μεγάλος
αριθμός του πληρώματος που δήλωναν τα σκάφη με την άφιξή τους στο Λιβόρνο.
Παράδειγμα η «Παναγία του Δία» του Γρηγόρη Πανά, που πιστεύουμε πως ήταν το
μεγαλύτερο από τα ελληνικά ναυλωμένα σκάφη, είχε πλήρωμα 108 άνδρες, ενώ στο
πρώτο ταξίδι του το 1765 ταξιδεύοντας για εμπορικούς σκοπούς είχε μόνο 18
πλήρωμα (πιθανόν μερικοί από αυτούς μάλιστα να ήταν και επιβάτες). Τούτο σημαίνει
πως για τα 24 κανόνια που είχε το σκάφος του, έπρεπε να είχε άλλους 90 πλήρωμα
(ή κανονιέρηδες) για να τα χρησιμοποιήσουν...
Μας προβληματίζει ακόμη ο
μεγάλος αριθμός κανονιών που είχαν τα σκάφη των τύπων που αναφέραμε, γιατί σίγουρα
ο χώρος στο κατάστρωμα ενός σκιαμπέκου ή πολάκας, δεν θα ήταν αρκετός για να
έχουν τοποθετήσει 12 και ακόμη 24 κανόνια (όπως στο σκάφος του Πανά).
Τα σκάφη που ήταν ναυλωμένα
στους Ρώσους που αναφέραμε για το 1775, είχαν στο σύνολό τους 300 περίπου στρατιώτες
και 90 κανόνια. Θα ήταν κάπως δύσκολο να πιστέψουμε πως ο Ορλώφ βρήκε τόσα
πολλά κανόνια για να εξοπλίσει τα ελληνικά εμπορικά σκάφη στο Αιγαίο Πέλαγος.
Και διερωτώμαι μήπως το 1775 που ήταν προς το τέλος του πολέμου, τα σκάφη
μετέφεραν διάφορα κανόνια του ρωσικού στόλου
προερχόμενα από τον αφοπλισμό των ελληνικών σκαφών (και να αφοπλισθούν τα
ελληνικά σκάφη) για να αποθηκευθούν και εν συνεχεία προωθηθούν στην Ρωσία μαζί
με τους Ρώσους στρατιωτικούς που μετέφεραν στο
Λιβόρνο.
http://perialos.blogspot.gr/2013/01/1770-1775.html
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
Τύποι σκαφών:
Nava: νάβα, τρίστιο μεγάλο
σκάφος, μέχρι 50 μέτρα μήκος, με τετράγωνα πανιά. Ήταν εύχρηστο και γρήγορο και
οι Έλληνες καραβοκύρηδες το χρησιμοποιούσαν πολύ. Είχε 11 έως 12
μπουκαπόρτες (ανοίγματα στην κουβέρτα του για να τοποθετούνται κανόνια) στην
κάθε πλευρά.
Schiabecco: σκιαμπέκο,
ιστιοφόρο με βοηθητικά κουπιά, μέχρι 20 μέτρα μήκος. Το χρησιμοποιούσαν πολύ οι
Έλληνες και οι Μπαρμπαρέζοι πειρατές.
Polacca: πολάκα, τριίστιο μέχρι
100 τόνων, από τα μεγαλύτερα εμπορικά σκάφη της εποχής.
Fregata: φρεγάτα, ήταν διασκευή
πολεμικού σκάφους και ονομαζόταν εμπορική φρεγάτα. Ήταν αρκετά δύσχρηστο σκάφος
με πολύ πλήρωμα. Βλέπουμε την φρεγάδα του Πανά με 12 κανόνια, να έχει 60
άνδρες, ενώ η πολάκα του Καλλιγά με 14 κανόνια να έχει μόνο 42 άνδρες.
Saica: σαίκα, τύπος καϊκιού.
Πηγές:
Οι βασικές μας πηγές για τις
παραπάνω πληροφορίες ήταν από τα αρχεία της Μάλτας και της Φλωρεντίας που
κάλυπτε τ’ αρχεία του Λιβόρνου. Και οι δύο πηγές αναφέρονται στις κινήσεις των
Υγειονομείων (Σανιτά) στα παραπάνω δύο λιμάνια μέσα στην περίοδο που μας
ενδιαφέρει. Συγκεκριμένα έχουμε:
N.L.M. (Εθνική Βιβλιοθήκη
Μάλτας): Commissarii di Sanita A.O.M. 6529-6530 και A.S.F. (Archivio di Stato
di Firenze): Ufficali di
Sanita
Inv
57 στις σειρές 424-446 (1767-1773).
Το
Περί Αλός προτείνει:
Ενημερωθείτε
για την αρχαία και την σύγχρονη παραδοσιακή ξυλοναυπηγική στην Ελλάδα μέσα από
μοντέλα ομοιώματα και στοιχεία που τα τεκμηριώνουν στον Ναυτότοπο. Πιέσατε ΕΔΩ
Επίσης,
χειροποίητα ομοιώματα, κατασκευασμένα υπό κλίμακα με γνήσια αυθεντικά υλικά και
την ιστορία τους στο Greek Ship Models. Πιέσατε ΕΔΩ
