Περί Αλός: ΤΟ ΕΓΧΕΙΡΗΜΑ ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ

Φίλες και φίλοι,

Σας καλωσορίζω στην προσωπική μου ιστοσελίδα «Περί Αλός» (Αλς = αρχ. ελληνικά = η θάλασσα).
Εδώ θα βρείτε σκέψεις και μελέτες για τις ένδοξες στιγμές της ιστορίας που γράφτηκε στις θάλασσες, μέσα από τις οποίες καθορίστηκε η μορφή του σύγχρονου κόσμου. Κάθε εβδομάδα, νέες, ενδιαφέρουσες δημοσιεύσεις θα σας κρατούν συντροφιά.

Επιβιβαστείτε ν’ απολαύσουμε παρέα το ταξίδι…

Κρίστυ Εμίλιο Ιωαννίδου
Συγγραφεύς - Ερευνήτρια Ναυτικής Ιστορίας

Κυριακή 21 Ιουλίου 2013

ΤΟ ΕΓΧΕΙΡΗΜΑ ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ

Περί Αλός

Επιμέλεια: Iωάννης Παλούμπης, Πηνελόπη Βουγιουκλάκη

Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Περίπλους», τ. 78, σελ. 10,

ΙΑΝ – ΜΑΡΤ 2012, έκδοση Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος.

Αναδημοσίευση στο Περί Αλός με την έγκριση του ΝΜΕ.

Το χειρόγραφο αντίγραφο του ημερολογίου του πλοίου

«Θεμιστοκλής»του Εμμανουήλ Τομπάζη που φυλάσσεται

στο Ιστορικό Αρχείο του ΝΜΕ.

Το 1825 υπήρξε μία πολύ δύσκολη χρονιά για την επανάσταση μετά τη συμμαχία της Υψηλής Πύλης με τον ηγεμόνα της Αιγύπτου Mohamed Ali. Οι δυνάμεις του γιου του, Ιμπραήμ, που είχαν αποβιβασθεί στη Μεθώνη στις αρχές Φεβρουαρίου του 1825, προχωρούσαν με ταχείς ρυθμούς προς το εσωτερικό της Πελοποννήσου καταστρέφοντας και λεηλατώντας. Επιπρόσθετα, ο αιγυπτιακός στόλος εφοδίαζε τακτικά και αποβίβαζε νέες δυνάμεις θέτοντας την πορεία του Αγώνα σε άμεσο κίνδυνο. Σε αυτήν την κρίσιμη, λοιπόν, χρονική στιγμή για την επανάσταση αποφασίστηκε από τους Έλληνες ναυτικούς μία από τις πιο παράτολμες επιχειρήσεις, η πυρπόληση του αιγυπτιακού στόλου μέσα στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας.

Εμπνευστής του φιλόδοξου αυτού εγχειρήματος ήταν ο Ψαριανός πυρπολητής Κωνσταντίνος Κανάρης. Τη σύλληψη του σχεδίου παραδέχεται ο ίδιος σε συνομιλία που είχε με τον Κωνσταντίνο Νικόδημο λίγους μήνες μετά την εκστρατεία.

Μάλιστα ο Κανάρης φέρεται να εκμυστηρεύεται στον Ψαριανό συναγωνιστή του, ότι ήθελε αρχικά να χτυπήσει τον στόλο μέσα στο λιμένα της Κωνσταντινούπολης αλλά τον απέτρεψε ο Άγγλος πλοίαρχος Hamilton [1].

Η επιχείρηση εγκρίθηκε από τη Διοίκηση της Ύδρας και γι’ αυτήν κατασκευάστηκαν τρία πυρπολικά, ένα για τον Κανάρη, ένα για τον Αντώνιο Θεοφάνη Βώκο και ένα για το Μανώλη Μπούτη. Τα πυρπολικά αυτά θα συνοδεύονταν από δύο υδραίικα πλοία, με κυβερνήτες, τον Αντώνιο Κριεζή και τον Μανόλη Τομπάζη, ο οποίος ορίστηκε και επικεφαλής της εκστρατείας.

Ο μικρός στολίσκος απέπλευσε από την Ύδρα την 23η Ιουλίου και έφθασε προ του λιμένος της Αλεξάνδρειας το απόγευμα της 29ης Ιουλίου. Ακολούθησε σύσκεψη στο πλοίο του Τομπάζη, στην οποία αποφασίστηκε να εισέλθουν τα πυρπολικά στον λιμένα με σκοπό να χτυπήσουν τον εχθρικό στόλο, προσέχοντας, όμως, να μη βλάψουν τα ευρωπαϊκά πλοία που βρίσκονταν ελλιμενισμένα εκεί.

Ωστόσο, λόγω της κακής συνεννόησης ανάμεσα στα πυρπολικά, μόνο ο Κανάρης εισήλθε στο λιμένα. Ο Ψαριανός πυρπολητής εξαπάτησε τον πλοηγό, ύψωσε ρωσική σημαία και κατευθύνθηκε προς την αποβάθρα των ανακτόρων του Mohamed Ali, όπου ήταν αγκυροβολημένη η ναυαρχίδα του στόλου. Η επιχείρηση, όμως, δεν έμελλε να πετύχει καθώς ο αέρας έπεσε απότομα. Το πυρπολικό του δεν ήταν δυνατόν πλέον να προχωρήσει, ενώ η παρουσία του είχε γίνει ήδη αντιληπτή. Ο Κανάρης αποφάσισε τότε να βάλει φωτιά στο πλοίο του. Υψώνει την ελληνική σημαία και προσπαθεί χωρίς επιτυχία να το στρέψει προς ένα αιγυπτιακό δίκροτο. Ο ίδιος και το πλήρωμά του καταφέρνουν να διαφύγουν εν μέσω πυροβολισμών και κανονιοβολισμών. Εναντίον του πυρπολητή έβαλε και ένα γαλλικό μπρίκι, γεγονός που προκάλεσε αργότερα την αντίδραση των Γάλλων φιλελλήνων και ανάγκασε τον Γάλλο ναύαρχο Δεριγνύ να στείλει δύο πλοία στην Ύδρα και στην Αίγινα προκειμένου να ενημερωθεί για το περιστατικό.

Ο Mohamed Ali μόλις πληροφορήθηκε την επίθεση των Ελλήνων διέταξε αμέσως μοίρα του στόλου να αποπλεύσει και να τους καταδιώξει και ο ίδιος επέβη μιας κορβέτας. Τα ελληνικά πλοία, όμως, είχαν απομακρυνθεί πλέον αρκετά.

Κατά τον πλου της επιστροφής τους προς την Ύδρα ήρθαν δύο φορές αντιμέτωποι με τον εχθρό. Αρχικά συνάντησαν μία νηοπομπή αποτελούμενη από 5 πολεμικά πλοία και πολλά φορτηγά και κατάφεραν να καταστρέψουν ένα μπρίκι και να αιχμαλωτίσουν πολλούς ναύτες και στρατιώτες και στη συνέχεια συγκρούστηκαν με μία εχθρική σακολέβα, την οποία και κατέλαβαν, όχι, όμως αναίμακτα. Σ’ αυτή την τελευταία συμπλοκή σκοτώθηκαν ο Παντελής Τζιτζάς και ο Ιωάννης Χούντας και τραυματίστηκαν ο Ιωάννης Κωνσταντινίδης, ο Αγγελής Γκλάβας, και ο Νικόλαος Κολομανιάτης. Όλους τους αιχμαλώτους καθώς και τον πλοηγό της Αλεξάνδρειας τους άφησαν ελεύθερους όταν έφθασαν στο λιμάνι του Καστελλόριζου, τροφοδοτώντας τους με όλα τα απαραίτητα για την επιστροφή τους.

Ο μικρός στολίσκος έφθασε στην Ύδρα την 13η Αυγούστου.

Κωνσταντίνος Κανάρης (1795-1877).

Λιθογραφία. Έκδοση A. Friedel, 1827.

Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος,

αρ. Συλλογής: 194.

Οι Έλληνες αγωνιστές έγιναν δεκτοί με τιμές. Ο Κανάρης, παρά την αποτυχία του να προσβάλει τον αιγυπτιακό στόλο, είχε προσθέσει μία ακόμα λαμπρή σελίδα δόξας στην ιστορία του ναυτικού αγώνα του 1821. Το εγχείρημά του γνώρισε μεγάλη φήμη στη φιλελεύθερη Ευρώπη και αναγνωρίστηκε ως ένα από τα πιο λαμπρά κατορθώματά του.

Το ημερολόγιο του πλοίου “Θεμιστοκλής”

του Εμμανουήλ Τομπάζη

Στο ιστορικό αρχείο του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος σώζεται ένα χειρόγραφο αντίγραφο αποσπάσματος του ημερολογίου του πλοίου «Θεμιστοκλής» του Τομπάζη το οποίο αναφέρεται σε αυτό το παράτολμο εγχείρημα των Ελλήνων.

Το αρχειακό αυτό υλικό αποτελεί σημαντική πηγή γνώσης για την εν λόγω επιχείρηση, ενώ μας δίνει ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τους πλόες εκείνης της περιόδου. Το απόσπασμα ξεκινά με την απόφαση της Διοίκησης της Ύδρας να πυρπολήσει τον Αιγυπτιακό στόλο μέσα στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας και στη συνέχεια περιγράφει όλη την εκστρατεία από την πρώτη ημέρα του απόπλου από την Ύδρα (23η Ιουλίου) έως και την ημέρα επιστροφής τους στο νησί την 13η Αυγούστου. Επιλέξαμε να μεταγράψουμε και να σας παρουσιάσουμε σ’ αυτό το τεύχος ένα μικρό χαρακτηριστικό απόσπασμα από την περιγραφή της εκστρατείας, το οποίο περιλαμβάνει και τη διήγηση του ίδιου του Κανάρη σχετικά με τα συμβάντα στον λιμένα την 29η Ιουλίου του 1825.

Αποσπάσματα ημερολογίου Θεμιστοκλή του Τομπάζη. Μεταγραφή.

Ἡ Διοίκησις τῆς Ν. Ὕδρας προβλέπουσα ὃν κίνδυνον διατρέχει ἡ Πατρίς Ἑλλάς ἂν ὁ Αἰγυπτιακός Στόλος ἀποβιβάσῃ ἐκ Τετάρτου καί τά λοιπά Ἀραβικά στρατεύματα ἀπό Ἀλεξάνδρειαν εἰς Πελοπόννησον καί διά νά ἐμποδίσῃ καί ματαιώσῃ τούς πανολεθρίους τούτους Σκοπούς κατά τῆς φίλης πατρίδος˙ διέταξε δύω πολεμικά πλοῖα τό ἡμέτερον ὁ θεμιστοκλῆς καί τό τοῦ Γενναίου Καπετάν Ἀντωνίου Γ. Κριεζῆ καί πυρπολικά τρία τό τοῦ Γενναίου Καναρίου, Ἀντωνίου θεοφάνη και Μανώλη Μπούτη˙ ἀρχηγόν δε τῆς ἐκστρατείας ταύτης τον Κύριον Ἐμμανουήλ Τουμπάζην˙ διά νά ἀπέλθωμεν εἰς Ἀλεξάνδρειαν ἐντός τοῦ λιμένος καί κατακαίουμεν εἰ θεός δώσι τόν ἐχθρικόν Στόλον.

Σύν θεῷ μισεύομεν ἀπό Ὕδρας μέ τά ὑπό τήν ὁδηγίαν μου πλοῖα, διευθυνόμενοι εἰς τόν Σκοπόν μας.

29 Ἰουλίου Τετράδη

Ἐφωνάχθη ὁ Καπετάν Α. Γ. Κριεζῆς διά νά ἔλθῃ εἰς τό πλοῖον μας καθώς καί οἱ πλοίαρχοι πυρπολισταί ὅπως ἀποφασίσωμεν τήν διά τόν σκοπόν μας ἐνέργειαν

Ἐλθόντες δέ οἱ πυρπολισταί πλοίαρχοι καί Καπετάν Ἀντώνιος Γ. Κριεζῆς καί ἀφοῦ ἔμειναν σύμφωνοι ὅτε ἀρχηγοί μας Κύριος Ἐμμανουήλ Τουμπάζης καί Α. Κριεζῆς ἔδωσαν τοιαύτας ὁδηγίας εἰς τούς πυρπολιστάς˙ δηλαδή ἕως τό μεσημέριον νά διευθύνωσι πλώρην διά Ἀλεξάνδρειαν μέ παρατήρησιν τοιαύτη ὥστε νά προφθάσωσιν εἰς τό στόμιον τοῦ λιμένος ὡς τάς 11 καί νά ὑψώσωσιν εἰς τό πλωρινόν κατάρτι σενιάλον το ὁποῖον τούς ἐδόθη. ὅτι τάχα χρῄζουσι πιλότου ἀφ’ οὗ ἔμβωσιν εἰς τόν λιμένα νά παρατηρήσωσι ποῦ εἶναι ὁ ἐχθρικός σωρηδόν στόλος ἀραγμένος καί ὁμοῦ καί τά τρία πυρπολικά να μεταδόσωσι τό πῦρ προσέχοντες τό μέρος ἐκεῖνο τοῦ λιμένος ὅπου εἶναι τά Εὐρωπαϊκά φορτηγά πλοῖα νά μή πειραχθῶσι καί βλαφθῶσι καί ἀφοῦ ἐκτελέσωσι, ἐάν ὁ θεός θέλῃ τού ἱερού σκοποῦ των, καί ἠμεῖς εἴδομεν τό πῦρ. θέλει διευθυνθῶμεν να λάβωμεν τούς πυρπολιστάς κάμνοντες ψευδοφωτίας διά να μᾶς γνωρίσωσι.
Ἂφ οὗ λοιπόν ἅπαντες οἱ πυρπολισταί μέ Ἑλληνικήν Γενναιότητα ἀπεφάσισαν τήν ὅσην ἐκ μέρους των δυνατήν προσπάθειαν καὶ ὁρκίσθησαν νά μή γηρίσωσιν ἂν τόν ἐχθρόν της Πατρίδος δέν βλάψωσιν εμίσευσαν εἰς τά πυρπολικά των διά να ἐτοιμάσωσι τά ἀναγκαῖα
Οἱ πυρπολισταί ὁ τε Κανάριος καὶ Α. θεοφάνης ἔφερον εἰς τὸ πλοῖον μας ὅλα τά πράγματά των ὁ δέ Μαν. Μπούτης εἰς το τοῦ Καπετάν Ἀντωνίου Γ. Κριεζῆ καὶ οὕτως ἐλάβομεν τά πυρπολικά ἀπό τήν πρύμνην μας διά νά διευθυνθοῦν εἰς τόν σκοπόν των. Ἀφ’ οὗ ἐπερίλαβεν ἀπό τόν πλοῖον μας ὁ Κανάριος δι’ ὁδηγόν ἕναν Ναύτην μας Κυριάκον Σαμιότην
Ὁ καιρός ἐφύσησεν Π.Μ. μὲ ὁρμήν ἐγηρίσαμεν τήν βόλταν μας κατά τήν Ἀλεξάνδρειαν
Ἐπήραμεν τήν Βόλτα μας κατά τόν Ἀράπ Κουλέ
Ὁμοίως κατά τήν Αλεξάνδρειαν
Εἴδομεν ἕνα πυρπολικόν μας καιόμενον ὅθεν καὶ ἠμεῖς εὐθύς ἐκάμομεν πανιά διά νά λάβωμεν τάς βάρκας αὐτῶν.
Εἴδομεν τα δύω πυρπολικά μας τοῦ Ἀντώνη θεοφάνη και Μανώλη Μπούτη ἐξερχόμενα τοῦ λιμένος πρίμα ὅθεν και ἐννοήσαμεν ὅτι τό πυρπολικόν τοῦ Καναρίου δέν ἔκαμεν καμμίαι ἐκτέλεσιν ἐπειδὴ κρότον κανένα ὡς συνήθως δέν ἐκοήσαμεν.
Ἐπλησιάσαμεν εἰς τό πυρπολικόν τοῦ Ἀντώνη θεοφάνη και ἐδέσαμεν αὐτό εἰς τήν πρύμην μας καθώς καί ὁ πλοίαρχος Ἀντώνιος Γ. Κριεζῆς τό πυρπολικόν τοῦ Μανώλη Μπούτη.

Ἐφάνη ἕνα πλοῖον Ιμβρίκιον ἐξερχόμενον ἀπό τόν λιμένα τῆς Ἀλεξανδρείας ἐχθρικόν σκοπεύων νά πιάσῃ τήν βάρκαν του

Πυρ... και ἄλλα Πυρ...

Ἐπήραμεν τήν βάρκαν τοῦ καέντος πυρπολικοῦ τοῦ Καναρίου..... [2] φέρουσα καί τόν λιμενάρχην τοῦ τῆς Ἀλεξανδρείας Λιμένος ἀφ’ οὗ ἐστάθημεν ἀλακάπα ἔξω τοῦ λιμένος τῆς Ἀλεξανδρείας ἕως 6 ὀργιῶν νεροῦ βάθους διά νά μήν βλαφθῆ ὁ Κανάριος.

Ἀφ’ οὗ λοιπόν τόν ἐπεριλάβομεν εἰς τό πλοῖον μας καί διευθύναμεν πλώρην κατά Π.Μ. ὁ ῥηθείς Κανάριος ἐδιηγήθη την συμβάσαν ἀποτυχίαν του οὕτω πως

Ὁπόταν οἱ πυρπολισταὶ ἔλαβον τάς διαταγάς τοῦ τε πλοιάρχου Ἐμμανουήλ Τουμπάζη καὶ Α. Γ. Κριεζῆ διά νά ἀπέλθωμεν κ[αί] καύσωμεν τόν ἐχθρικόν στόλον τῆς Αἰγύπτου ἔνδον τοῦ λιμένος τῆς Ἀλεξανδρείας ἐκάμαμεν πανιά ἀνέμου πνέοντος Π.Μ. μέ τό νά εἶναι ἀργοκίνητα τα δύω ἄλλα πυρπολικά τοῦ Ἀντωνίου Μητροφάνη καί Μανώλη Μπούτη ἐβιαζόμην νά ὀλιγοστεύσω πανιά διά νά μέ προφθάσωσι ὡς τὸ ἡμέτερον πυρπολικόν ταχικίνητον ἀλλά τέλος ἀντικρίσαμεν καί τά τρία εἰς τόν λιμένα ὅπου καὶ ἔπρεπε νά εἰσέβω πρῶτος τῶν ἄλλων διά νά μή μᾶς γνωρίσωσιν οἱ ἐχθροί καί μάλιστα ὅπου το Πλοιάριον τῶν Πιλότων διευθύνετο νὰ μᾶς ὁδηγήσῃ ἐμβὰς λοιπὸν ἀφ’ οὗ ἔλαβα μέ τρόπον ἐπιτήδειον τόν πιλότον εἰς το πυρπολικόν μου κ[αὶ] ὕψωσα Ῥουσικὴν Σημαίαν, διά νά μην μᾶς ὑποπτευθῶσι, διεύθυνα πλώρην κατά 5 φρεγατῶν ἀραγμένων εἰς τάξιν.... ἐν τῷ μεταξύ ἠλθεν καί ὁ τζαούσης τοῦ Σατράπου, διά νά μέ βιζιτάρῃ ὡς ἡ συνήθεια ἀλλ’ ἐγώ ὡς τάχα το σκηνίον τοῦ ἔδωσα διά νά πιάσῃ εἰς χείρας τοῦ ἔφυγεν ἐπροχώρησα. προχωρῶ ὅμως ὁ καιρός μὲ ἦλθεν κατά πλώρην ὅθεν καί ἐβιάσθην νά ὀρτζάρω κατά τῆς Ναυαρχίδος ἀλλ’ ἐκεῖ μου ἔλειψεν ὁ ἀήρ˙ ὅθεν περιφερόμενος ἀναμεταξύ εἰς τά ἐχθρικά πλοῖα καί ὁ καιρός ἤρχισε νά φυσᾶ ὀλίγον δεξιός. ἔρριψα το πυρπολικόν μου εἰς μίαν φρεγάταν καί πολλά ἄλλα ἐχθρικά πλοῖα ἦσαν ἀραγμένα ὑποκάτω εἰς τό παλάτιον τοῦ Σατράπου καί ἔδωσα τό πῦρ κατ’ αὐτῆς ἀφ’ οὗ ἔκοψα διά τοῦ μαχαιρίου μου, τήν Ῥωσσικήν σημαίαν κ[αί] ἠδυνήθην νά ὑψώσω ἕως μίαν πῆχυν τὴν Ἑλληνικήν καί οὕτως ἐγώ διεσώθην εἰς τήν βάρκαν μου μέ ὅλους τούς πυρπολιστάς ναύτας μου διευθυνόμενος διά νά ἐξέλθω τοῦ λιμένος. ἀλλά τό πυρπολικόν ἀπέτυχε ἀπό τοῦ νά βλάψῃ τόν ἐχθρόν καί νά μεταδώσῃ το πῦρ του διότι ὀρτζάρησε μέ τόσην ταχύτητα, ὥστε κατεκάη εἰς τόν ἀέρα. Τά δέ ἄλλα δύω πυρπολικά ἅμα ἰδόντα τήν ἰδικήν μου ἀτυχία ἔκαμον πανιά καί ἐξῆλθον τοῦ λιμένος. Ἐγώ δέ ἀφ’ οὗ εἰς μάτην 7 ἐχθρικαὶ βάρκες με ἐκυνήγησαν καὶ ἀφ’ οὗ ἕνα Γαλλικόν πολεμικόν βρίκιον μοῦ ἔρριψεν 4 καλῶς διευθυμένα κανόνια καί τέλος τό ἐχθρικόν Βρίκιον διεσώθην εἰς τόν πλοῖον σας δι’ ὅ καί ὁμολογῶ χάριτας εὐγνομονῶν τόσον εἰς τήν Γενναιότητά Σου καθώς καί εἰς τόν πλοίαρχον Α. Γ. Κριεζῆν δι’ ὅσην ἐπιμέλιαν κινδύνου ἐλάβατε ἕως οὗ να μὲ περιλάβητε εἰς τὸ πλοῖον λυποῦμαι δέ μεγάλως ὅτι ἐν ὧ ἐπληρώσαμεν τά καθήκοντά μας ἀπετύχομεν καί τήν ἀποτυχίαν ταύτην κατ’ ἐμέ δέν ἀποδίδω εἰς ἄλλο εἰ μὴ εἰς τὴν Γαλήνην ἐναντιότητα τοῦ καιροῦ. Διότι ἡ Γενναιότης τῶν πυρπολιστῶν τό σωρηδόν ἄραγμα τοῦ ἐχθρικοῦ στόλου μᾶς ὑπέσχετο μίαν λαμπράν ἐπιχείρησιν

http://perialos.blogspot.gr/2013/07/blog-post_21.html