Περί Αλός
Του Ιωάννη Πολυχρονίδη
Δημοσιεύθηκε
στο περιοδικό «Περίπλους»,
τεύχος 62,
σελ. 62, ΙΑΝ. – ΜΑΡΤ. 2008. Έκδοση
του
Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος. Αναδημοσίευση
στο
Περί Αλός με την έγκριση του Ν.Μ.Ε
 |
|
Καταιονισμός στο κατάστρωμα,
Εκπαιδευτικό Άρης (1939).
ΦΩΤΟ: Περίπλους
|
Η εξέλιξη της Ναυτικής Ιατρικής
(Nautical or
Maritime Medicine)
καθορίστηκε κυρίως από την πρόοδο της επιστημονικής ιατρικής και τις αλλαγές
στη ναυπηγική και τη ναυσιπλοΐα.
Οι μεγάλες κατακτήσεις της
Προληπτικής Ιατρικής και της Δημόσιας Υγείας του 19ου αιώνα με την ανακάλυψη
των μικροβίων και τον καλύτερο έλεγχο των μεταδοτικών νοσημάτων καθώς και η
αντικατάσταση των ξύλινων ιστιοφόρων πλοίων με τα σιδερένια ατμόπλοια αρχικά
και μετά τα πετρελαιοκίνητα πλοία, άλλαξαν την εικόνα της Ναυτικής
Ιατρικής και βελτίωσαν τις συνθήκες υγιεινής των πληρωμάτων και των επιβατών
των πλοίων.Έτσι εξαφανίστηκαν τα μεγάλα προβλήματα υγείας και η υψηλή νοσηρότητα και θνησιμότητα που χαρακτήριζε τη ζωή των ναυτικών τους προηγούμενους αιώνες.
Με βάση τους δύο αυτούς παράγοντες, που επηρέασαν την πρόοδο της Ναυτικής Ιατρικής και Υγιεινής, διακρίνουμε τις εξής τρεις ιστορικές φάσεις:
1.
Από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι τα μέσα του 15ου αιώνα
Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται
από την παρουσία κωπήλατων πλοίων, ενώ η χρήση των ιστίων είχε δευτερεύουσα
σημασία. Τα ταξίδια γίνοταν σε κλειστές θάλασσες, ήταν μικρής διάρκειας και δεν
υπήρχαν σοβαρά προβλήματα υγείας, καθώς ήταν εύκολη η προμήθεια νερού και νωπών
τροφίμων.
2.
Από τα μέσα του 15ου μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα
Είναι η πιο δραματική περίοδος
της Ναυτικής Ιατρικής, καθώς η ιστιοφόρος ωκεανοπλοΐα δίνει τη δυνατότητα πλόων
μεγάλης διάρκειας. Τα μεγάλα ταξίδια και οι εξερευνήσεις της Αμερικής, της
Αφρικής, των Ινδιών, κλπ, οι κακές συνθήκες υγιεινής στα πλοία, η δυσχέρεια ή
αδυναμία εξασφάλισης επαρκούς και υγιεινού νερού και τροφίμων και η αδυναμία
ελέγχου των μεταδοτικών νοσημάτων προκαλεί χιλιάδες απώλειες στα πληρώματα.
Υπολογίζεται ότι τη περίοδο 1600-1800 ένα εκατομμύριο άνδρες, μόνο στο
Βρετανικό Ναυτικό, πέθαναν από αρρώστιες.
3.
Από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα
Η αντικατάσταση των ιστίων και
η χρήση αρχικά του ατμού και λίγο αργότερα των μηχανών εσωτερικής καύσης για
την κίνηση των πλοίων και η ναυπήγησή τους από χάλυβα αντί του ξύλου άλλαξαν
ριζικά τη κατάσταση. Η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και υγιεινής στα πλοία
(αερισμός, καθαριότητα, εξασφάλιση υγιεινών δικτύων νερού και αποχέτευσης,
συντήρηση νωπών τροφίμων, θέρμανση, κλπ) ο ιατρικός έλεγχος των πληρωμάτων, η
διεθνής συνεργασία και νομοθεσία για τον έλεγχο των επιδημιών, σε συνδυασμό με
τη παρουσία ιατρού στα μεγάλα επιβατικά πλοία και τη βελτίωση των συνθηκών στα
λιμάνια οδήγησαν προοδευτικά στην αλλαγή του προσώπου της Ναυτικής Ιατρικής.
Παρακάτω θα γίνει σύντομη
αναφορά στους κυριότερους σταθμούς της εξέλιξης της Ναυτικής Ιατρικής.
α. Στην ελληνική αρχαιότητα
ιατροί επιβαίνουν στα πολεμικά πλοία (τριήρεις) στις μεγάλες εκστρατείες
(Ασκληπιός στην Αργοναυτική εκστρατεία, Μαχάων και Ποδαλείριος στον Τρωικό πόλεμο).
Ο Ιπποκράτης στους «Αφορισμούς»
αναφέρεται στην ναυτία, ενώ ο Διεύχης (3ος αιών π.Χ) στην «πλωιζομένων δίαιτα».
β. Στη Ρωμαική περίοδο υπάρχουν
μόνιμοι ιατροί στα πολεμικά πλοία (οι επονομαζόμενοι Duplicarious, λόγω της
διπλής αμοιβής τους ή Immunes διότι απαλλάσσοταν από μάχιμα καθήκοντα και
απολάμβαναν καθεστώς σχεδόν ανάλογο με αυτό που προβλέπει σήμερα η συνθήκη της
Γενεύης). O πατέρας της Φαρμακολογίας Διοσκουρίδης (1ος
αιών μ.Χ) και ο Αντύλλος (2ος αιών μ.Χ) ασχολήθηκαν με θέματα
Ναυτικής Ιατρικής.
γ. Κατά τη Βυζαντινή περίοδο
τόσο η ιατρική όσο και η ναυτιλία δεν διαφέρουν σημαντικά από τις δύο
προηγούμενες περιόδους. Ο δρόμων αντικαθιστά την τριήρη, η Ναυτική Ια- τρική
παραμένει μάλλον στάσιμη. Ο Ορειβάσιος (325μ.Χ), ο Προκόπιος ο Καισαρεύς και ο
Παύλος ο Αιγινήτης ( 7ος αιών μ.Χ) ασχολούνται με ιατρικά προβλήματα των πλόων.
δ. Κατά την Ενετική περίοδο
ιατροί τοποθετούνται όχι μόνο στα πολεμικά αλλά και στα εμπορικά πλοία. Η
επέκταση του εμπορίου στην Ανατολή συντελεί στην εξάπλωση επιδημιών, όπως την
φοβερή επιδημία πανώλης («Μαύρος Θάνατος») τον 14ο αιώνα. Το 1374 απαγορεύεται
η είσοδος στα λιμάνια πλοίων από μολυσμένες περιοχές, ενώ το 1393 ιδρύεται στη Βενετία
το πρώτο λοιμοκαθαρτήριο, στη νησίδα « Santa Maria di Nazareth» και
καθιερώνονται οι υγειονομικές πιστοποιήσεις και οι απολυμάνσεις των πλοίων.
Το 1570 ιδρύεται το πρώτο
Ναυτικό Νοσοκομείο στο Λιβόρνο και το 1626 ο John Smith, απο τους θεμελιωτές
της σύγχρονης Ναυτικής Υγιεινής, γράφει το «Accidents for
young
sea
men».
ε. Νεώτεροι χρόνοι: Το 1747 ο
Σκώτος ιατρός Sir James Lind, από τις κορυφαίες μορφές της Ναυτικής Ιατρικής
μελετά το σκορβούτο και καθιερώνει τη χρήση χυμού λεμονιού για τη πρόληψη και
αντιμετώπισή του.
Το 1800 αρχίζει ο δαμαλισμός
των πληρωμάτων, ενώ το 1805 στο Βρετανικό Ναυτικό τοποθετούνται στα πλοία μόνο
πτυχιούχοι ιατροί. |
|
Ιατρείο Σχολής Ναυτικών
Δοκίμων, Φωτογραφικό Αρχείο ΝΜΕ.
|
στ. 19ος και 20ος αιών. Οι
πρόοδοι της ναυπηγικής το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και η αντικατάσταση του
ξύλου από τον χάλυβα στην κατασκευή των πλοίων καθώς και των ιστίων αρχικά με
τον ατμό και μετά με το πετρέλαιο στην κίνησή τους αποτέλεσαν επανάσταση με
θετικές επιπτώσεις και στην Ναυτική Ιατρική.
Η στεγανοποίηση οδήγησε στην
εξαφάνιση των εντόμων και των τρωκτικών καθώς και των μολυσμένων νερών από το
κύτος των πλοίων. Όλα αυτά σε συνδυασμό με τις άλλες εφαρμογές της τεχνολογίας
(δίκτυα ύδρευσης και αποχέτευσης, επαρκής αερισμός, φωτισμός, κλιματισμός
χώρων, ψυγεία για διατήρηση των τροφίμων, κλπ) έλυσαν τα προβλήματα των
προηγουμένων αιώνων και εξασφάλισαν υγιεινές και ελεγχόμενες συνθήκες για το
πλήρωμα και τους επιβάτες των πλοίων.
Παρά τις εξελίξεις αυτές και
τις απεριόριστες δυνατότητες επικοινωνίας (δορυφόροι, τηλειατρική, κλπ), η
αυστηρή εφαρμογή των αρχών της Προληπτικής Ιατρικής και της Δημόσιας Υγείας
συνεχίζει να αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της Ναυτικής Ιατρικής.
http://perialos.blogspot.gr/2013/06/blog-post_6.html
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦIΑ (ΕΠΙΛΕΓΜEΝΗ)
1. Αθανάσσαινα Γεώργιου:
«Συμβολή εις την μελέτην της ιστορικής εξελίξεως της Ναυτικής Υγιεινής»,
Διατριβή επί διδακτορία, Αθήναι 1963.
2. Castiglioni Arturo:
«Ιστορία της Ιατρικής», επιμέλεια Ν.Παπασπύρου, Αθήναι 1961.
3. Roddis Louis: «A short history of Nautical Medicine», N.York 1941.
4. Rosen George: « A history of Puplic Health», Baltimore 1993.
Το Περί Αλός προτείνει:
Οι τραγικές συνθήκες διαβίωσης
στα γαλεόνια του Δρόμου των Ινδιών. Πιέσατε ΕΔΩ
Οι πρώτοι επιστήμονες Έλληνες
γιατροί του Πολεμικού Ναυτικού. Πιέσατε ΕΔΩ
Η
ναυτική χειρουργική στην εποχή του Νέλσονος. Πιέσατε ΕΔΩ
