ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΓΙΑΤΡΟΙ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ

Περί Αλός

Δρ. Αριστείδης Γ. Διαμαντής

Πλοίαρχος (ΥΙ) ΠΝ, Κυτταρολόγος,

Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών

 

Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Περίπλους», τεύχος 74, σελ. 51,

Ιαν-Μάρτ 2011, έκδοση Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος.

Αναδημοσίευση στο Περί Αλός με την έγκριση του ΝΜΕ.

 

Φωτο: Περί Αλός perialos.blogspot.gr

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η συμβολή των γιατρών στη διαφώτιση του υπόδουλου έθνους και στην προετοιμασία της Εθνικής Παλιγγενεσίας υπήρξε καθοριστική.

Τα λοιμοκαθαρτήρια αποτέλεσαν, ίσως, τις πρώτες ναυτικές υγειονομικες υπηρεσίες εκείνη την εποχή, πριν την ίδρυση του πρώτου Ναυτικού Νοσοκομείου στο νεοσύστατο πολεμικό Ναύσταθμο στην περιοχή του Πόρου. Τα λοιμοκαθαρτήρια υπήρξαν οι μοναδικές οργανωμένες υγειονομικές υπηρεσίες, που λειτούργησαν ως χώροι καθάρσεως, αλλά και προληπτικής απομόνωσης πλοίων, ατόμων και ζώων με την εφαρμογή καραντίνας για την αποφυγή μετάδοσης των λοιμωδών και επιδημικών ασθενειών και κυρίως της πανώλης.

Η επιτυχής έκβαση της Επανάστασης του 1821 είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ελληνική εμπορική ναυτιλία, που ήκμασε, κυρίως, κατά το δεύτερο μισό του 18^ου αιώνα. Η υπογραφή της συνθήκης του Κιουτσούκ – Καϊναρτζή (1774) μετά το πέρας του Ρωσοτουρκικού πολέμου (1768 – 1774), η οποία επέτρεπε στα ελληνικά εμπορικά πλοία με ρωσική σημαία να περνούν ελεύθερα τα στενά του Ευξείνου Πόντου, υπήρξε μία από τις κυριότερες συγκυρίες, που συνέβαλε στη συγκρότηση οργανωμένου Ναυτικού κατά την Επανάσταση. Η μετασκευή και ο εξοπλισμός των σιτοκάραβων σε πολεμικά καθώς και η επάνδρωσή τους υπήρξε προϊόν κεκτημένης εμπειρίας. Πάνω στα πολεμικά πλοία του Αγώνα, εκτός από των πεπειραμένων της ναυτικής τέχνης, επέβαιναν και γιατροί, εμπειρικοί – πρακτικοί και σπουδασμένοι, Έλληνες και φιλέλληνες, οι οποίοι συμμετείχαν στις θαλάσσιες πολεμικές επιχειρήσεις και πρόσφεραν τις ιατρικές τους υπηρεσίες. Ανάμεσα σε όλους αυτούς και οι πρώτοι σπουδασμένοι Έλληνες γιατροί στην Εσπερία, που θα στελεχώσουν τη νεοσύστατη υγειονομική υπηρεσία του Ναυτικού.

 

Οι πρώτοι Έλληνες επιστήμονες

Η επιδημία της πανώλης την άνοιξη του 1828, που έπληξε τα νησιά του Αργοσαρωνικού, δημιούργησε προβλήματα στην ιατρική περίθαλψη του προσωπικού του Ναυστάθμου και στάθηκε η αφορμή για τον επαναπροσδιορισμό της κατανομής του ιατρικού προσωπικού στο Ναυτικό Νοσοκομείο του Πόρου και στο Στόλο. Οι γιατροί εκείνης της εποχής, όπως πολλές φορές συμβαίνει και σήμερα, είχαν διπλή τοποθέτηση τόσο στα πολεμικά πλοία όσο και στο νοσοκομείο. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, τις περισσότερες φορές, το νοσοκομείο του Ναυστάθμου να στερείται γιατρού, όταν τα πλοία επέπλεαν στις θαλάσσιες επιχειρήσεις. Με αναφορά τους [1] – «περί διορισμού ιατρού εμπείρου» – προς την «Επιτροπήν των Ναυτικών», στις 22 Ιουνίου 1828, οι υπηρετούντες αξιωματικοί και υπάλληλοι του Ναυστάθμου ζήτησαν να αποκατασταθεί η απρόσκοπτη λειτουργία του Ναυτικού Νοσοκομείου με το διορισμό του ιατροχειρουργού Ιωάννη Πρασακάκη στο νοσοκομείο του Ναυστάθμου, λαμβάνοντας υπ’ όψη τη διπλή τοποθέτηση του ιατροχειρουργού Πέτρου Περόγλου στο νοσοκομείο και στη φρεγάτα «Ελλάς», η οποία – τις περισσότερες φορές ευρισκομένη σε ναυτικές περιπολίες – στερούσε το Ναύσταθμο από το γιατρό του [2].

Ο Ιωάννης Πρασακάκης (1800 –1884) γεννήθηκε στη Χίο και πέθανε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε Ιατρική στη Λοζάνη, στο Μονπελιέ και στο Παρίσι, όπου θα συνδεθεί φιλικά με τον Αδαμάντιο Κοραή (1748 – 1833), με τον οποίο διατηρούσε αλληλογραφία. Η έναρξη της Επανάστασης θα τον βρει να ασκεί ιατρική στη Χίο, μετά την καταστροφή της οποίας (30 Μαρτίου 1822) θα διαφύγει στην Ύδρα, όπου γνωρίστηκε με τον Γεώργιο Κουντουριώτη, με τον οποίο διατηρούσε αλληλογραφία και στη συνέχεια θα στρατευτεί στον Αγώνα ως γιατρός σε διάφορα ένοπλα σώματα.

Ο μεγάλος λογοτέχνης του 19^ου αιώνα Εμμανούηλ Ροϊδης (1836 – 1904) αναφέρει, ότι κατά τη διάρκεια της καταστροφής της Χίου, ο Πρασακάκης ύψωσε τη γαλλική σημαία στον πύργο του, προκειμένου να καταφύγουν εκεί οι οικογένειες και να αποφύγουν τις αγριότητες των Τούρκων. «Οι Τούρκοι έδραμον εις την εξοχήν. Ο Ιωάννης Πρασακάκης ύψωσε την Γαλλικήν σημαίαν επί του πύργου του, υπό την αιγίδα της οποίας προσέφυγον πολλαί οικογένειαι· προσέφυγε και η μήτηρ του πατρός μου. Κατ΄ αρχάς εσεβάσθησαν οι άγριοι Τούρκοι την Γαλλικήν σημαίαν, οι Δυτικοί όμως κινούμενοι από φανατισμόν ειδοποίησαν τους Τούρκους ότι είναι ψεύτικο προξενείον και περί την δύσιν του ηλίου ώρμησαν οι Τούρκοι, οι οποίοι έως να θραύσωσι τας θύρας, έλαβον καιρόν οι εντός να διασκορπισθώσι δια των χωραφίων και, βοηθούμενοι από το σκότος της νυκτός, εζήτησαν άσυλον εις χωρία, πλην ακολούθως συνελήφθησαν και οι μεν υιοί αυτών ανθιστάμενοι ωπλισμένοι εσφάγησαν προ των οφθαλμών της μητρός των, οι δε λοιποί απήχθησαν αιχμάλωτοι…» [3]. Ο Πρασακάκης έλαβε μέρος στη πολιορκία των Αθηνών καθώς και στην εκστρατεία για την κατάληψη της Εύβοιας. Υπηρέτησε ως γιατρός στο θρυλικό πλοίο «Άρης» του ηρωϊκού ναυμάχου Αναστάστιου Τσαμαδού (1774 – 1825), που διέσπασε τον ασφυκτικό κλοιό των εχθρικών πλοίων στη Σφακτηρία και πραγματοποίησε την επική του έξοδο [4]. Η πληροφορία, όμως, αυτή δεν είναι επιβεβαιώμενη, όπως τουλάχιστον προκύπτει από την ανάγνωση του δημοσιευμένου ημερολόγιου του πλοίου, στο οποίο το όνομα του Πρασακάκη δεν αναφέρεται μεταξύ των μελών του πληρώματος [5]. Το 1827 ο Πρασακάκης θα μεταβεί στη Μασσαλία, άγνωστο για ποιο λόγο, όπου θα παραμείνει μέχρι το Φεβρουάριο του 1828 και στη συνέχεια θα επιστρέψει στην Ελλάδα˙ σε κατάσταση των Ελλήνων κατοίκων της πόλης αναγράφεται ως «Χίος ιατρός ετών 27 με παιδείαν» [6]. Ο Πρασακάκης, μετά τον Αγώνα για την ανεξαρτησία της Ελλάδας, θα εγκατασταθεί στη Θεσσαλονίκη, όπου θα διαπρέψει ασκώντας την ιατρική με επιτυχία και ανιδιοτέλεια. Προσέφερε μεγάλες υπηρεσίες κατά την επιδημία χολέρας το 1854. Για την ιατρική και κοινωνική του δράση θα τιμηθεί με παράσημα και διακρίσεις τόσο από το Ελληνικό όσο και το Τουρκικό κράτος [7]. Ο Πρασακάκης θα συμβάλει άμεσα και στην κατασκευή και λειτουργία του «Θεαγένειου Νοσοκομείου» της Θεσσαλονίκης, γύρω στα 1866, ως εκτελεστής της διαθήκης του κουνιάδου του Θεαγένη Χαρίση, ο οποίος είχε κληροδοτήσει ένα μεγάλο χρηματικό ποσό για την ανέγερση Ελληνικού Νοσοκομείου στην τουρκοκρατούμενη πόλη της Θεσσαλονίκης [8]. Προς τιμή του, οι τοπικές αρχές της πόλης έχουν δώσει το όνομά του σε δρόμο του κέντρου της Θεσσαλονίκης (οδός Πρασακάκη), κοντά στην περιοχή της Αγίας Σοφίας.

Ο γιατρός Πέτρος Περόγλου (1780 - ; ) μεγαλύτερος αδελφός του γιατρού και πρώτου πρόξενου της ελεύθερης Ελλάδας στα Χανιά (1834 – 1854) Στυλιανού Περόγλου, κατετάγη στο Ναυτικό το 1828 και υπηρέτησε ως γιατρός στη φρεγάτα «Ελλάς» καθώς και στο Ναυτικό Νοσοκομείο του Πόρου [9].

Ο γιατρός Στέφανος Κρήτης (1797 – 1859), με καταγωγή από την Κέρκυρα, σπούδασε ιατρική στην Ιταλία. Υπηρέτησε στην υγειονομική υπηρεσία του τακτικού Στρατού το 1828 και το 1829 [10] καθώς και στην υγειονομική υπηρεσία του Ναυτικού, όπως φαίνεται στην αναφορά [11], που υπέβαλε ο ίδιος προς την «Επιτροπήν των Ναυτικών», στις 18 Απριλίου 1829. Ο Κρήτης μαζί με τους Πρασακάκη και Περόγλου είναι οι πρώτοι επιστήμονες Έλληνες γιατροί, οι οποίοι μαζί με τους εμπειρικούς και φιλέλληνες γιατρούς θα στελεχώσουν τη νεοσύστατη Υγειονομική Υπηρεσία του Πολεμικού Ναυτικού [12].

Μετά την απελευθέρωση ο Ικέσιος Λάτρης, έπαψε
να ασκεί το ιατρικό επάγγλεμα και ασχολήθηκε με
την δημοσιογραφία. ΦΩΤΟ: Αρχείο ΝΜΕ.

Ένας άλλος Κερκυραίος, που προσέφερε τις υπηρεσίες του στους κατοίκους της πόλης του Μεσολογγίου [13], αλλά και τους τραυματίες του Στόλου, κατά την πολιορκία της πόλης τον Αύγουστο του 1825, ήταν ο γιατρός Ρωμάνος Μαυρίκιος Βικέντιος, ο οποίος τον Ιανουάριο του 1826, θα επιβιβαστεί στο πλοίο του Γεωργίου Σαχτούρη (1783 – 1841) και θα συνοδέψει τους τραυματίες του Στόλου στην Ύδρα.

Ο Ικέσιος Λάτρης [14], γιος του γιατρού Γεωργίου Λάτρη από τη Σμύρνη, γεννήθηκε το 1799 και φοίτησε στην Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης με δασκάλους τους Κωνσταντίνο Κούμα (1777 –1836) και Στέφανο Οικονόμο (1786 – 1831). Σπούδασε ιατρική στη Μασσαλία. Όταν ξέσπασε η Επανάσταση ήρθε στην επαναστατημένη Ελλάδα και υπηρέτησε στο Στόλο, κυρίως, ως γραμματικός του Ανδρέα Μιαούλη (1769 –1835). Δεν είναι εξακριβωμένο αν πρόλαβε να πάρει το πτυχίο της ιατρικής. Πάντως και χωρίς αυτό ήταν σε θέση να προσφέρει, έστω, και στοιχειώδης ιατρικές υπηρεσίες στα πληρώματα του Στόλου. Πήρε μέρος στην εκστρατεία του Τομπάζη (Εμμανουήλ, 1784 – 1831) στην Κρήτη και του Φαβιέρου (Κάρολος, 1782 –1855) στη Χίο. Επί Καποδίστρια διετέλεσε κυβερνητικός επίτροπος στο επιτελείο του στρατηγού Μαιζών (Νικόλαος – Ιωσήφ, 1770 – 1840) και μέλος της επιτροπής για τη χάραξη των συνόρων του κράτους. Το 1830 υπηρέτησε ως έπαρχος στη Σαντορίνη. Μετά την απελευθέρωση έπαψε να ασκεί το ιατρικό επάγγελμα και ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία, γράφοντας με το φιλολογικό ψευδώνυμο «Ευθύφρων». Το 1843 ο Λάτρης ίδρυσε την πολιτικού και φιλολογικού περιεχομένου εφημερίδα «Παναρμόνιον». Εκλέχτηκε πληρεξούσιος των ομογενών της Σμύρνης στη Β’ Εθνική Συνέλευση της Αθήνας το 1862 και πέθανε στη Σμύρνη το 1881.

 

Πόνημα του Ικεσίου Λάτρη ο οποίος
έγραφε με το φιλολογικό ψευδώνυμο
"Ευθύφρων". ΦΩΤΟ: Αρχείο ΝΜΕ

Τον Αύγουστο του 1831, κατά την διάρκεια των τραγικών γεγονότων του πραξικοπήματος του Μιαούλη σε βάρος του Καποδίστρια (Ιωάννης, 1776 – 1831) –μετά την πυρπόληση των πιο αξιόμαχων πολεμικών πλοίων – οι ιατροχειρουργοί Πέτρος Μουσούρης, Ανδρέας Λοβέρδος και Κοσμάς Μαρδούκας, οι οποίοι είχαν προστεθεί στη δύναμη των πληρωμάτων του Στόλου, θα συνεχίσουν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στο Ναυτικό Νοσοκομείο του Πόρου [15].

Στην κατάσταση των κατά θάλασσα αγωνιστών, που συνέταξε το 1833 επιτροπή υπό την προεδρεία του Ναυάρχου Ανδρέα Μιαούλη, αναφέρονται και οι ιατροχειρουργοί Χρήστος Σεραϊτόπουλος, Νικόλαος Μαυρουδής, Χρήστος Ευσταθίου, ο άνευ επωνύμου Αντώνιος και ο Ιωάννης Χρυσοβελόνης από τη Χίο, γιος του γιατρού και λόγιου Γεώργιου Χρυσοβελόνη (1756 – 1822) [16]. Μετά την καταστροφή της Χίου ο Ιωάννης Χρυσοβελόνης, που σπούδαζε ιατρική – όπως και ο πατέρας του – στην Πίζα της Ιταλίας, θα βρεθεί να ασκεί τα ιατρικά του καθήκοντα στο στόλο του Τσάμη Καρατάσου ( ή Δημήτριος, 1798 – 1861)˙ κατά τη διάρκεια αποβατικής επιχείρησης στα νησιά των Σποράδων, το 1823, στην είσοδο του Παγασητικού Κόλπου, κοντά στο Τρίκερι στην περιοχή «Κόττες», θα τραυματιστεί θανάσιμα [17]. Ο θάνατός του καταγράφει τον πρώτο πεσόντα γιατρό «υπέρ πατρίδος» στην ιστορία του Υγειονομικού του Πολεμικού Ναυτικού.

Η σύσταση Υγειονομικού Σώματος στο Ναυτικό, των «ιατρικών αξιωματικών», όπως ονομάζονταν τότε οι γιατροί του Ναυτικού, θα συμπέσει με τη δημιουργία τακτικού Πολεμικού Ναυτικού, αμέσως μετά τη λήξη του Αγώνα και την υπογραφή του Πρωτοκόλλου της Ανεξαρτησίας του Ελληνικού Κράτους στο Λονδίνο το 1830.

http://perialos.blogspot.gr/2012/09/blog-post_4.html

 

Σημείωση Συγγραφέως:

Ευχαριστώ ιδιαιτέρως τον αγαπητό φίλο και εκλεκτό συνάδελφο κ. Λάζαρο Βλαδίμηρο, για τη βοήθειά του στην απρόσκοπτη πρόσβασή μου στα αρχεία της βιβλιοθήκης του, χωρίς τη μελέτη των οποίων το κείμενο αυτό δεν θα ήταν πλήρως τεκμηριωμένο.

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] «Η ασθένεια ενταύθα, ως δεν λανθάνει την επιτροπήν, πηγαίνει επαυξάνουσα, και κατά δυστυχίαν η έλλειψις εμπείρου ιατρού την καταντά εις τύφον κι επομένως θανατηφόρον. Οι υποφαινόμενοι βλέπομεν τον εαυτό μας υποκείμενον καθεκάστην εις το δυστύχημα τούτο και έτι μάλλον ως απαραίτητον δια την μεγάλην βίαν την οποίαν δίδουμε του εαυτού μας εις τας ανυποφόρους ταύτας καύσας δια το άπειρον και άλλως πως ανοικονόμητον των σχολίων μας. Κάθε άνθρωπος είναι φιλόζωος δια να βλέπη, λοιπόν τις τον εαυτόν του αφεύκτως υποκείμενον, και εις παρομοίαν περίστασιν άνευ επισκέψεως ιατρού αξίου εμπιστοσύνης και ελπίδος βοηθείας, θέλει βιασθή βέβαια να προτιμήσει το ιερώτερον, δηλαδή την υγείαν του. Καθυποβάλλοντες λοιπόν τούτο, υπ’ όψιν της επιτροπής, παρακαλούμεν να γενή φροντίς ενός Ιατρού, και Γιατρού γνωρίζοντας καλώς την υψηλήν ταύτην επιστήμην του, ώστε να ήναι το ολιγώτερον και εις ημάς η ελπίς ότι δι’ αυτού εν περιστάσει ασθενείας θέλομεν βοηθηθή. Ο διορισμός του Ιατρού εις το κατάστημα τούτο είναι απαραίτητος και δια τους υπαλλήλους του, και δια του δυστυχείς Ναύτας και διαφόρους τεχνίτας, οίτινες ασθενούντες καθεκάστην βιάζονται δια την έλλειψιν τούτου ν’ απέρχωνται εις Ύδραν προς θεραπείαν των και βλαψόμενοι περισσότερον χάνουν αδίκως την ζωήν των. Μένομεν ευσεβάστως» (ακολουθούν υπογραφές).

[2] Διαμαντής Α.Γ.: «Ναυτικό Νοσοκομείο Πόρου», Ιατρική Επιθεώρηση Ενόπλων Δυνάμεων (ειδικό τεύχος), 2007; 40: 15 –28.

[3] Ροΐδης Ε.: «Καταγωγή και οικογένεια Εμμ. Ροΐδου». Κεφάλαιο Α’ στο «Εμμανουήλ Ροΐδου έργα: Συριανά διηγήματα», επιμέλεια Πετροκόκκινου Δ. και Ανδρεάδου Α.Μ., εκδοτικός οίκος Γεωργίου Φέξη, εν Αθήναις 1911, (from Project Gutenberg, The Project Gutenberg  Ebook of Short Stories from Syros, by Emmanuel Roidis, November 20, 2008, last updated: November 9, 2009, produced by Sophia Canoni, http://www.gutenberg,org/cache/epub/27301/pg27301.html).

[4] Γκιάλας Α.: «Η Ελληνική ιατρική και οι Έλληνες ιατροί από της Αλώσεως μέχρι της Εθνεγερσίας», Αθήναι, 1979.

[5] Τσαμαδός Α.: «Ιστορικά ημερολόγια των ελληνικών ναυμαχιών του 1821», επιμέλεια πρώτης έκδοσης Νικόλαος Δ. Πάτρας, εν Αθήναις 1886, Καραβία Δ.Ν. – Αναστατικές Εκδόσεις, σειρά Βιβλιοθήκη Ιστορικών Μελετών, Αθήνα 2007.

[6] Κούκου Ε.: «Ιωάννης Καποδίστριας: ο άνθρωπος, ο διπλωμάτης (1880 – 1828)», εκδόσεις Εστία, Αθήνα 1989.

[7] Γκιάλας Α. «Η Ελληνική ιατρική…», ό.π.

[8] «25 χρόνια αντικαρκινικό νοσοκομείο 1975 – 2000. Τρεις αιώνες, ιστορική διαδρομή και συνεχής προσφορά στη Θεσσαλονίκη», εκδότης Θεαγένειο Αντικαρκινικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 2000.

[9] Σταυριανόπουλος Θ. : « Η Υγειονομική Υπηρεσία του Πολεμικού Ναυτικού κατά τους απελευθερωτικούς αγώνας του Έθνους (1821 – 1965)», Αθήνα 1978.

[10] Δημακόπουλος Γ.Δ.: «Η Στρατιωτική Υγειονομική Υπηρεσία του Τακτικού Στρατού κατά την περίοδο 1822 – 1832». Στο «Ιστορία της Στρατιωτικής Ιατρικής στην Ελλάδα» (επιμέλεια Γ.Δ. Γρηγοράς), έκδοση Επιστημονική Ένωση Υγειονομικών Ενόπλων Δυνάμεων, Αθήνα 2000.

[11] «Διορισθείς από Ναύπλιον Ιατρός του Ναυτικού, και των απομάχων, δια να συστηθή Νοσοκομείον εις Πόρον, επαρουσιάσθην εις την επιτροπήν ήτις μου ζητά ν’ αναφέρω τον τρόπον και τα αναγκαία δια την σύστασίν  του. Όθεν κατά χρέος στέλλω υπ’ όψιν τα επόμενα. Εν οσπίτιον ευρύχωρον περιέχον τέσσαρας κάμαρας και εν μαγειρείον. Αναλόγως εις το μέγεθος αυτών να γενούν τόσα κρεβάτια, τα οποία ανά εν έκαστον να σύγκειται από ένα στρώμα γεμάτον εις μαλί ή στουπί, ή άχυρον, εν σκέπασμα και δύο σενδόνια. _ Να διορισθεί επιστάτης άξιος εις όσα των ασθενών αναγκαιούσι, τόσον δια τροφήν, καθώς και δια την απόδοσιν των ιατρικών. Ένα μπερμπέρη δια φλεβοτομίας, Αβδέλλας, Κλυστήρια, και βυζιγατόρια. Δύο ή τρεις και περίπου γυναίκας αναλόγως εις τας ανάγκας δια πλύσιμον ρούχων και πανία των πληγωμένων κτλ. Εις, ή δύο δούλοι κατά την ποσότητα των ασθενών. Έτι δε παρακαλώ ν’ αναγνωρισθώ απ’ όπου ανήκει για εκτέλεσιν των χρεών μου. Τούτα όλα ανάγκη πάσα να ενεργηθούν όσον τάχιστα, διότι βλέπω μεγάλην ανάγκην, διό με το ανήκον σέβας υποσημειούμαι» (ακολουθεί υπογραφή).

[12] Διαμαντής Α.Γ.: «Ναυτικό Νοσοκομείο Πόρου», ό.π.

[13] «Σήμερον έφθασεν ενταύθα ο εξοχώτατος ιατροχειρουργός κύριος Βικέντιος Μαυρίκιος Ρωμάνος, φέρων από Κέρκυραν διάφορα ιατρικά της τέχνης του και πανικά αναγκαία δια τους πληγωμένους, προσφερόμενα δωρεάν παρά του εν Κερκύρα φαρμακοπώλου κυρίου Δ.Κ.» (φύλλο εφημερίδας «Ελληνικά Χρονικά» της 26^ης Αυγούστου 1825, συντάκτης Ι.Ι.Μάγερ).

[14] el.wikipedia.org/wiki/Ικέσιος_Λάτρης.

[15] Σταυριανόπουλος Θ.: «Η Υγειονομική Υπηρεσία…», ό.π.

[16] Διαμαντής Α.Γ., Δώδος Ι.: «3000 χρόνια Ελληνική Ναυτική Ιατρική. Από το μυθικό Αμφιάραο στο Ναυτικό Νοσοκομείο Αθηνών», έκδοση Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, Αθήνα 2000.

[17] Καραμπερόπουλος Δ.: «Ο εκ Χίου Ιατρός Γεώργιος Χρυσοβελόνης και το βιβλίο του «Ομιλία φυσιολογική», Βιέννη 1802»,_Medicus Hippocraticus, 2003; 5: 29 – 33.

 

Το Περί Αλός προτείνει:

Τα Πλωτά Νοσοκομεία και η δράση τους. Πιέσατε ΕΔΩ

Η Ναυτική Χειρουργική στην εποχή του Νέλσονος. Πιέσατε ΕΔΩ

 

 

Το Περί Αλός διαβάζει το βιβλίο του Αριστείδη Γ. Διαμαντή: «Το Υγειονομικό των Βαλκανικών Πολέμων 1912-1913 Μέσα από φωτογραφίες & κείμενα εποχής» (Αθήνα: Ιατρικός Σύλλογος Αθηνών, 2014).