Ιωάννης Σ. Θεοδωράτος
Δημοσιογράφος – Αμυντικός Αναλυτής
Ο Ινδικός Ωκεανός αποτελούσε ένας από τους γεωγραφικούς χώρους στον οποίο επιχειρούσαν τα πλοία του Οθωμανικού Ναυτικού, προστατεύοντας και ελέγχοντας τις θαλάσσιες γραμμές επικοινωνίας και εμπορίου μεταξύ της Ινδίας και της οθωμανικής επικράτειας αλλά και των λοιπών μουσουλμανικών χωρών. Σήμερα μετά από την παρέλευση μερικών αιώνων ο στόλος της νεοθωμανικής Τουρκίας επανέρχεται στο προσκήνιο, υπογραμμίζοντας το στρατηγικό ενδιαφέρον της Άγκυρας για την περιοχή. Δεν είναι το εμπόριο μπαχαρικών που προσελκύει τους Τούρκους, αλλά το γεγονός ότι από τα ελεγχόμενα από ισλαμικά κράτη ύψιστης γεωστρατηγικής σημασίας στενά του Ορμούζ και του Άντεν (που συνδέουν μέσω του Σουέζ την Ευρώπη με τις ασιατικές αγορές και τις πετρελαιοπαραγωγούς χώρες του Κόλπου), διέρχεται το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου δικτύου θαλάσσιας μεταφοράς πετρελαίου και των εμπορευμάτων από και προς την Κίνα. Ήδη στην θαλάσσια περιοχή νοτιανατολικά της Αραβίας και ανατολικά της Σομαλίας υπάρχει έντονη ναυτική παρουσία στόλων από τις μεγαλύτερες ναυτικές δυνάμεις της υφηλίου, με αφορμή της καταπολέμηση της πειρατείας. Η Τουρκία διατηρεί τη δική της ναυτική παρουσία (στο πλαίσιο της Τask Force 151) υπό τη διοίκηση του υποναυάρχου Σινάν Ερτογρούλ.
Στις 2 Ιουλίου κατέπλευσαν στο λιμάνι Καράτσι του Πακιστάν μοίρα τεσσάρων πολεμικών σκαφών προκειμένου να πραγματοποιήσουν τριήμερη προγραμματισμένη επίσκεψη και να συμμετάσχουν σε ασκήσεις με το Πακιστανικό Ναυτικό και στη συνέχεια με το Ινδικό Ναυτικό. Πρόκειται για τις φρεγάτες «Barbaros» (F-244), «Gemlik» (F-492), «Gelibolu» (F-493) και το πλοίο λογιστικής υποστήριξης «Gungor» (A-595). Η τουρκική μοίρα εκτέλεσε σειρά εκπαιδευτικών αντικειμένων όπως ασκήσεις κατά πλοίων επιφανείας, αντιαεροπορικής άμυνας, ανθυποβρυχιακές, ενώ μετά το Πακιστάν θα επισκεφθεί το ινδικό λιμάνι της Βομβάης όπου το διήμερο 11-12 Ιουλίου θα συμμετάσχει σε κοινή άσκηση με το Ινδικό Ναυτικό. Έτσι θα καταγραφεί μιαν εντυπωσιακή αποστολή επίδειξης σημαίας, σε μια περίοδο που το Πολεμικό Ναυτικό (ΠΝ) κατέβαλλε αγωνιώδες προσπάθειες να εξασφαλίσει στοιχειώδη επάρκεια καυσίμων…
Το γεωπολιτικό ενδιαφέρον των Τούρκων για την θαλάσσια περιοχή που εκτείνεται μεταξύ των Στενών του Άντεν, της Ερυθράς Θάλασσας και του Ινδικού Ωκεανού χρονολογείται από τα τέλη του 15ου αιώνα. Οι βασικοί γεωπολιτικοί αντίπαλοι ήταν οι Οθωμανοί και οι Πορτογάλοι.
Το 1509 η Οθωμανική Αυτοκρατορία επί σουλτάνου Βαγιαζήτ Β΄ (1481-1512) απέστειλε πολεμικά πλοία (γαλέρες) στους υποτελείς Μαμελούκους προκειμένου εκείνοι να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις πειρατικές επιθέσεις των Πορτογάλων, άλλοτε συνεταίρων τους στο εμπόριο μπαχαρικών. Τα πλοία μεταφέρθηκαν από την Μεσόγειο στην Ερυθρά και επανδρώθηκαν με Έλληνες ναύτες, Οθωμανούς αξιωματικούς και πρώην Χριστιανούς εξωμότες. Τον Φεβρουάριο του 1509 οι ενωμένες ναυτικές δυνάμεις των Μαμελούκων και των Οθωμανών συνετρίβησαν από τις καλύτερα εξοπλισμένες και εκπαιδευμένες ναυτικές μονάδες και άνδρες των Πορτογάλων. Οι Οθωμανοί είχαν αντιληφθεί ότι απαιτείτο η ενδυνάμωση της ναυτικής τους παρουσίας στην περιοχή προκειμένου να ελεγχθούν τα στρατηγικά περάσματα των Στενών του Άντεν και του Ορμούζ από τους Πορτογάλους.
Το 1525 ο πλοίαρχος Σαλμάν Ρεϊς υπέβαλλε αναφορά προς τον σουλτάνο Σουλεϊμάν Α΄(1520-1566), για τη δράση των Πορτογάλων στον Ινδικό Ωκεανό. Πρότεινε την υπαγωγή της ευρύτερης Αβησσυνίας (Αιθιοπίας), την οποία οι Οθωμανοί ονόμαζαν «Χαμπές», υπό μόνιμο στρατιωτικό-ναυτικό έλεγχο, καθώς είχε συνειδητοποιήσει την γεωστρατηγική σημασία της περιοχής για τον έλεγχο των Στενών του Άντεν. Στόχος ήταν ο αποκλεισμός των Πορτογάλων από την Ερυθρά Θάλασσα, που τελικά επιτεύχθηκε το 1557, κατά τη διάρκεια του δεύτερου Οθωμανο-πορτογαλικού πολέμου (1538-1557), δίνοντας στους Οθωμανούς τον πολυπόθητο έλεγχο των τελωνειακών δασμών που επιβάλλονταν στα πολύτιμα εισαγόμενα προϊόντα προς την Δύση. Το Οθωμανικό Ναυτικό πραγματοποίησε επιχειρήσεις στην Ερυθρά Θάλασσα, τις ακτές της Ανατολικής Αφρικής και στον Ινδικό Ωκεανό, αλλά δεν κατάφερε να εκτοπίσει τους Πορτογάλους από την Ινδία. Σημειώνεται ότι η κύρια φάση της σύγκρουσης ξεκίνησε το 1538 όταν στόλος εκ 54 οθωμανικών πλοίων υπό τον Χουσεΐν Πασά πολιόρκησε ανεπιτυχώς την πορτογαλική αποικία Diu. Οι μάχες και οι ναυμαχίες συνεχίστηκαν με αποκορύφωμα το 1542 στη ναυμαχία της Βόφλα συνελήφθη αιχμάλωτος ο Πορτογάλος ναύαρχος Κριστομπάλ ντε Γκάμα (υιός του Βάσκο ντε Γκάμα), ο οποίος εκτελέσθηκε καθώς αρνήθηκε να εξισλαμιστεί. Το Πορτογαλικό Ναυτικό είχε νικήσει αρκετές φορές (1541, 1545, 1549) τους Οθωμανούς στην Αραβική Θάλασσα έξω από την περιοχή του Diu. Το 1547 ο γνωστός Πίρι Ρέις επικεφαλής Οθωμανο-αιγυπτιακού στόλου κατέπλευσε στον Ινδικό Ωκεανό ανακαταλαμβάνοντας πολλά σημαντικά λιμάνια, ενώ έθεσε υπό οθωμανικό έλεγχο τα Στενά του Ορμούζ στον Περσικό Κόλπο το 1552. Μεταξύ 1558-1563 διεξήχθη ο τρίτος Οθωμανο-πορτογαλικός πόλεμος ενώ την περίοδο 1580-1589 οι Οθωμανοί επιχείρησαν για τελευταία φορά να εκδιώξουν τους γεωπολιτικούς αντιπάλους τους από τον Ινδικό και τις ακτές της Ανατολικής Αφρικής.
Σήμερα η ημισέληνος κυματίζει ξανά στα πελάγη που έδρασε ο Πίρι Ρέις, υπενθυμίζοντας στους μουσουλμανικούς πληθυσμούς της περιοχής ότι η νεοθωμανική Τουρκία επανέρχεται δυναμικά στο προσκήνιο. Όταν μάλιστα ολοκληρωθεί το ευμέγεθες πρόγραμμα ναυτικών εξοπλισμών, τότε η παρουσία των τουρκικών πολεμικών σκαφών αναμένεται να αποκτήσει μόνιμο χαρακτήρα, επιδιώκοντας να βρει ναυτική διευκόλυνση σε μια φίλα προσκείμενη μουσουλμανική αφρικανική χώρα της περιοχής.
