«ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΙ» ΧΡΗΣΜΟΙ ΑΠΟ ΤΟ ΜΑΝΤΕΙΟ ΤΗΣ ΔΩΔΩΝΗΣ

Περί Αλός

Του Γεωργίου Λαζαράτου

Master of Laws and Master of Philosophy

(London School of Economics and Political Sience)

Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ», τ. 18, σ. 12,

ΑΠΡ – ΙΟΥΝ. 1996. Έκδοση του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος.

Αναδημοσίευση στο Περί Αλός με την έγκριση του ΝΜΕ.

ΦΩΤΟ: Μάνος Γαμπιεράκης

https://www.facebook.com/alla.naagapiomaste

Είναι στη φύση του ανθρώπου να διερωτάται για το μέλλον και να προσπαθεί με διάφορους τρόπους να το προβλέψει. Μάντεις και προφήτες καλύπτουν πραγματική ανάγκη και η προσφυγή σ’ αυτούς πολλές φορές θεωρήθηκε και θεμιτή και αναγκαία. Αρκεί να θυμηθούμε ότι ο ορθολογιστής Σωκράτης (όπως μας λέει ο Ξενοφών στα απομνημονεύματά του) προέτρεπε τους φίλους του να πραγματοποιούν, όσο καλύτερα μπορούν, τις πράξεις που έχουν σίγουρο και προβλεπτό αποτέλεσμα αλλά και  να καταφεύγουν στη βοήθεια των μαντείων όταν το αποτέλεσμα μιας μελλοντικής ενέργειας ήταν αβέβαιο.

Ο Δημόκριτος έδωσε μια πρωτοποριακή εξήγηση για το πώς λειτουργούν μάντεις και προφήτες: Η ψυχή του ανθρώπου είναι υλική και αποτελείται από πολλά μικρά και συνεχώς κινούμενα «άτομα». Οι ψυχές των προφητών έχουν διαφορετική «ατομική» σύνθεση που τους επιτρέπει να καθρεφτίζουν τις ψυχές των άλλων ανθρώπων αλλά και του σύμπαντος.

Το μαντείο της Δωδώνης είναι από τα αρχαιότερα της Ελλάδας. Λειτουργούσε μ τη βοήθεια του ίδιου του Δία και υπό της εποπτεία της θεάς Διώνης. Ιέρειες του Δία ήταν οι Πελείες και Ιερείς της Διώνης οι Σελλοί. Ο Όμηρος στην Ιλιάδα λέει ότι οι Σελλοί  κοιμόντουσαν στο έδαφος, περπατούσαν ξυπόλητοι και δεν έπλεναν ποτέ τα πόδια τους (και εδώ έχουμε μια ταύτιση με τη γη και τη φύση που ο ετήσιος κύκλος της αποτελεί βασικό θέμα μυστηρίων της αρχαιότητας).

Στη Δωδώνη χρησιμοποιήθηκαν πολλοί τρόποι μαντείας. Το θρόισμα των φύλλων της ιερής βελανιδιάς (από τη βελανιδιά αυτή ένα κομμάτι ξύλο που μπορούσε να μιλάει και να προφητεύει προσάρμοσε η ίδια η θεά Αθηνά στη πλώρη του «ΑΡΓΩ»). Ο θόρυβος κρεμασμένων χάλκινων αγγείων που ο αέρας έκανε το ένα να χτυπάει στο άλλο (η αρχαία έκφραση «δωδωναίον χαλκείον» χαρακτήριζε τους φλύαρους). Μια μαντική συσκευή από λέβητες, αφιέρωμα των Κερκυραίων («Κερκυραίων μάστιξ» χαρακτήριζε και πάλι τους φλύαρους). Και το πέταγμα ή οι κρωγμοί των περιστεριών που φώλιαζαν στην ιερή βελανιδιά.

Αυτό που κάνει ενδιαφέρουσα τη Δωδώνη είναι ότι σώθηκε ένα πλήθος από χρησμούς γιατί τα ανθρώπινα ερωτήματα και οι θεϊκές απαντήσεις χαράζονταν σε μολύβδινα ελάσματα, η απάντηση κάτω από την ερώτηση ή στη μια πλευρά η ερώτηση και στην άλλη η απάντηση. Μερικά ελάσματα έχουν, προφανώς, σβηστεί και χρησιμοποιηθεί δύο ή περισσότερες φορές. Πολλά κείμενα είναι γραμμένα «βουστροφηδόν». Ερωτήσεις και απαντήσεις είναι διατυπωμένες απλά και σύντομα, πράγμα που ήταν αναγκαίο και από τη φύση του υλικού. Η απάντηση δεν είναι πάντα κατανοητή (τουλάχιστον από εμάς) αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ιερείς ήταν σε θέση να ικανοποιήσουν, με την κατάλληλη ερμηνεία, τις ανάγκες των πιστών. Πολλά από αυτά τα ελάσματα εκτίθενται στο αρχαιολογικό μουσείο των Ιωαννίνων.

Δωδώνη. Ιερά Οικία.

ΦΩΤΟ: cathpain

https://www.flickr.com/photos/cathpain/

Σοβαρά ερωτήματα για ζωή και θάνατο, για πόλεμο και ειρήνη, για καταστροφές, για εμπόριο και επιχειρήσεις έχουν απαντηθεί από το μαντείο. Μερικά ερωτήματα είναι χαρακτηριστικά ανθρώπινα και άλλοτε απλοϊκά ή κωμικά: Να παντρευτεί ή όχι ο Α την Β; Το παιδί που περιμένει η γυναίκα του Γ είναι δικό του; Ο Δ έχασε τα στρωσίδια του κρεβατιού του ή του τα έκλεψαν;

Κατ’ αυτόν τον τρόπο υπάρχουν και ερωτήματα και απαντήσεις που αφορούν θαλασσινούς και ναυτιλλόμενους.

Σε μια από τις ερωτήσεις διακρίνονται μόνο μερικές λέξεις:

«ΕΠΕΡΩΤΗ ΤΙΝΑ… ΚΑΤΑ ΘΑΛΑΣΣΑΝ… ΠΡΑΣΣΟΙΜΙ» όπου προφανώς κάποιος ρωτάει αν πρέπει να ασχοληθεί με το θαλάσσιο εμπόριο. Η απάντηση έρχεται θετική, σαφής και απόλυτη:

«ΑΥΤΕΙ ΟΙΚΕΙΝ ΚΑΙ ΕΞΕΧΕΣΘΑΙ» δηλαδή να ασχοληθεί αποκλειστικά με τη θάλασσα και θα ξεχωρίσει με την επιτυχία του.

Μια άλλη ερώτηση, που αφορά στον τομέα των επιχειρήσεων, είναι πολύ πιο σύνθετη : Ρωτάει ο Τιμόδαμος αν πρέπει να ασχοληθεί με το εμπόριο, στη ξηρά ή στην θάλασσα, με τα προϊόντα του ιδιοκτήτου αργυρωρυχείου  του.  Η απάντηση τον συμβουλεύει να μείνει στην  πόλη, να κάνει εμπόριο στη ξηρά και στην θάλασσα αλλά να νοικιάσει το αργυρωρυχείο του σε άλλον. Στην περίπτωση αυτή φαίνεται ότι ο θεός αποφάσισε ότι ο Τιμόδαμος δεν ήταν κατάλληλος για θαλασσινά ταξίδια αλλά ούτε ικανός για περισσότερες από μία δουλειές.

Ο Λυσίας ρωτάει κι αυτός αν πρέπει να κάνει εμπόριο στη ξηρά ή στη θάλασσα. Η απάντηση είναι να μην κάνει τίποτα στην ξηρά.

Ο Αισχυλίνος ρωτά αν πρέπει να ταξιδέψει (με πλοίο) στους Τισάντες της Αδριατικής. Η απάντηση: «ΜΗ ΠΛΕΝ» δηλαδή να μην πλεύσει.

Υπάρχουν κι άλλες ερωτήσεις σχετικές με ναυτιλλόμενους, αδημοσίευτες. Τον Ιούλιο του 1955 η μελετήτρια τους, γνωστή αρχαιολόγος Ιουλία Βοκοτοπούλου, μας έγραφε ότι ήλπιζε να εκδοθούν από την Αρχαιολογική Εταιρία σε 1-2 χρόνια. Δυστυχώς ο θάνατός της, ένα μήνα αργότερα, ανέκοψε το έργο της.

Ενδιαφέρον ναυτιλιακό έχει και ένα άλλο μολύβδινο έλασμα. Αυτό δεν είναι ερώτηση αλλά παράκληση και υπόσχεση. ‘Έχει διαστάσεις 0.109Χ0.31μ., και δύο τρύπες στις άκρες του δείχνουν ότι ήταν καρφωμένο σε ξύλο. Η γραφή του είναι χαρακτηριστική του πρώτου μισού του 3^ου π.Χ. αιώνα. Το κείμενο (και η μεταγραφή του για ευκολότερο διάβασμα) ακολουθούν:

ΩΙΕΚΑΙΘΕΜΙΚΑΙΔΙΩΝΑΝΑΙΟΙ: ΑΡΧΕΦΩΝ ΤΑΝΝΑ:ΑΝΕΝΑΥΠΗΓΗΣΑΤΟ(Ν)ΚΕΛΟΜΕΝΟΤΟΑΠΟΛΛΩΝΟΣΕΧΩΚΑΤΑΧΩΡΑΝΚΑΙΣΩΤΗΡΙΑΜΟΙΕΣΣΕΤΑΙΚΕΙΕΜΙΝΚΑΙΤΑΝΑΙΑΙΚΑΙ///ΚΑΙΤΑΧΡΕΑΑΠΟΔΣΩ

Ω Ζευ και Θέμι και Διώνα Ναίοι: Αρχεφών ταν να: εναυπηγήσατο κελόμενο το Απόλλωνος, έχω κατά χώραν και σωτηρία μοι έσσεται και εμίν και ταν ναι, αίκα και τα χρέα αποδ(ό)σω.

Ο Αρχέφρων με την προτροπή του Απόλλωνα έφτιαξε πλοίο και ζητάει τόσο για τον εαυτό του όσο και για το πλοίο του την ευχή των Θεών και υπόσχεται να εξοφλήσει τα χρέη του!!

Η Δωδώνη, βέβαια, δεν ήταν το μόνο μαντείο που έδινε χρησμούς σχετικούς με τη θάλασσα. Φτάνει, μόνο, να θυμηθούμε το μαντείο των Δελφών και τα πασίγνωστα «ξύλινα τείχη».

Αυτό που κάνει εντύπωση είναι ότι η Δωδώνη, τουλάχιστον γεωγραφικά, δεν έχει καμία σχέση με τη θάλασσα. Ούτε ιστορική σχέση έχει: η περιοχή κατοικείται αρχικά από Θεσπρωτούς και αργότερα από Μολοσσούς/Θεσσαλούς, όλα μεσογειακά φύλα. Η πληθώρα των θαλασσινών χρησμών ίσως οφείλεται στη μεγάλη φήμη και στην καθολική αποδοχή που είχε το μαντείο της.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι για μια πολύ μεγάλη περίοδο (4-5 αιώνες, περίπου από το 1200 μέχρι το 750 π.Χ.) η περιοχή μαστίζεται από επιδρομές, λεηλασίες και πειρατείες. Η ανάμνηση των πειρατειών μπορεί να κάνει τους ντόπιους διστακτικούς με την θάλασσα. Άλλωστε ο γεννημένος θαλασσινός έχει την θάλασσα στο αίμα  του. Γνωρίζει ότι θα τα βγάλει πέρα, και τολμάει (όπως του παραγγέλλει ο Σωκράτης) και δεν έχει ανάγκη από χρησμούς.

http://perialos.blogspot.gr/2015/01/blog-post_8.html

 

ΣΥΝΤΟΜΗ  ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

-ROBERT FLACELIERE: Μάντεις και μαντεία στην αρχαία Ελλάδα (Ζαχαρόπουλος, 1964).

-ROBERT FLACELIERE: Ο δημόσιος και ιδιωτικός βίος των αρχαίων Ελλήνων (Παπαδήμας, 1974).

-Σ.Ι.ΔΙΑΚΑΡΗΣ: Δωδώνη (Δήμος Ιωαννιτών, 1986)

-Σ.Ι.ΔΙΑΚΑΡΗΣ: Πρακτικά Αρχαιολογικής Εταιρίας, 1967, σσ. 50-52.

-Σ.Ι.ΔΙΑΚΑΡΗΣ: Δωδώνη, Αρχαιολογικός οδηγός, 1992.

-ΙΟΥΛΙΑ ΒΟΚΟΤΟΠΟΥΛΟΥ: Οδηγός Μουσείου Ιωαννίνων, 1973.

-ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ, τ.2 (Εκδοτική Αθηνών, 1986).

-ΜΑΡΤΙΝ Π. ΝΙΛΣΣΟΝ: Ιστορία της αρχαίας Ελληνικής Θρησκείας (Παπαδήμας, 1987).