ΤΑ ΣΙΔΕΡΕΝΙΑ ΔΕΣΜΑ ΤΟΥ «Nuestra Señora de Atocha»

Περί Αλός

Κρίστυ Εμίλιο Ιωαννίδου

Συγγραφεύς -  Ερευνήτρια Ναυτικής Ιστορίας

Μέλος Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛ.Ι.Σ.ΜΕ.)

 

Σιδερένια δεσμά από το «Henrietta Marie». ΦΩΤΟ: http://www.wpbt2.org/pressreleases/PR20130619csseason5.html

 

Το 1622, ένας στόλος 28 ισπανικών πλοίων, φορτωμένων με χρυσό, ασήμι, χαλκό και άλλα πολύτιμα αντικείμενα, περικυκλώθηκε από έναν ισχυρό τυφώνα στα στενά της Φλόριδας. Τουλάχιστον έξι από τα πλοία του στόλου βυθίστηκαν, μεταξύ των οποίων και το γαλεόνι «Nuestra Señora de Atocha».

Τη δεκαετία του '70 άρχισε να βγαίνει στο φως το πολύτιμο φορτίο του πλοίου καθώς και άλλα αντικείμενα άξια προσοχής, όπως δύο ζευγάρια σιδερένια δεσμά.
Η μελέτη του Corey Malcom (Mel Fisher Maritime Museum, Archaeology, Director of Archaeology) «Crime and Punishment on a Galleon: The Shackles of the Nuestra Señora de Atocha» παρέχει λεπτομερή στοιχεία για τα σιδερένια δεσμά που βρέθηκαν από το συγκεκριμένο γαλεόνι [1].

 

Δύο ζευγάρια «bilboes»  από το ναυάγιο του «Nuestra Señora de Atocha».

ΦΩΤΟ: Corey Malcom, «Crime and Punishment on a Galleon: The Shackles

of the Nuestra Señora de Atocha». The Navigator: Newsletter of the

Mel Fisher Maritime Heritage Society, Vol.22 No.1, January/February 2006

Τα αγκύλια είναι συρόμενα, σχήματος-U, με βρόχους στα άκρα τα οποία προσαρμόζονται επί μιας ευθύγραμμης βέργας σιδήρου. Η βέργα είχε ένα διευρυμένο άκρο από την μία πλευρά και από την άλλη μια διάτρητη σχισμή, η οποία δέχεται ένα σφηνοειδές πείρο.

Τα δεσμά είναι αμφότερα κατασκευασμένα από σφυρήλατο σίδερο και είναι παρόμοια σε μέγεθος και κατασκευή. Είναι γνωστά ως grilletes στα ισπανικά. Αποδίδονται και με τον όρο bilboes, κυρίως στην αρχαϊκή αγγλική, ένεκα της κατασκευής τους στο βόρειο ισπανικό λιμάνι του Μπιλμπάο όπου μέσω της Ισπανικής αρμάδας έφθασαν στην Αγγλία το 1588 [2].  Ωστόσο το Oxford English Dictionary επιμένει κατηγορηματικά ότι η ετυμολογία της λέξεως  «bilboes» είναι άγνωστη. Από την άλλη, μια τέτοια σύγχυση ενδεχομένως να προκύπτει από την παρόμοια ηχητικώς λέξη Μπίλμπο (πληθυντικός του Μπίλμπο ή bilboes), ένα είδος ξίφους που όντως έχει ως καταγωγή του το Μπιλμπάο [3].

Πέρα όμως από την παραπάνω ημερομηνία υπάρχουν στοιχεία τα οποία μαρτυρούν ότι τόσο τα δεσμά όσο και το όνομά τους ήταν γνωστά πολύ πριν εκείνη την εποχή. Ο Βρετανός Steven Burroughs έγραψε κατά το ταξίδι του στη ρωσική Λαπωνία, το 1557, για κάποιους Ολλανδούς εμπόρους που συνάντησε εκεί και σε συνομιλία τους έγινε αναφορά για ένα ζευγάρι δεσμά bilbowes [4].

Η παρουσία σιδερένιων δεσμών στα πλοία δημιουργεί ένα τεράστιο θέμα ερεύνης και μελέτης. Σε εικονογραφήσεις και διηγήσεις υπάρχουν σαφέστατες ενδείξεις ότι τα σιδερένια δεσμά χρησιμοποιήθηκαν ως μέσα συγκρατήσεως, παραδειγματισμού ή τιμωρίας επί μακρά χρονική περίοδο. Όπως το πέρασμα κάτω από την καρίνα, το κρέμασμα στον ιστό κ.α. τα δεσμά είχαν έναν παρόμοιο ρόλο [5]. Ήταν οι περιπτώσεις όπου η έννοια της πειθαρχίας και της τάξης στο θαλάσσιο χώρο κατά την άσκηση των υπηρεσιακών καθηκόντων έπρεπε να επιβληθεί. Το «πειθαρχικό δίκαιο» εν πλω απαιτούσε σκληρά μέτρα για τον κατευνασμό ή την αποφυγή ανταρσίας, ή ακόμα και  για παραδειγματισμό σε καταστάσεις ανυπακοής ή ασέβειας προς την ιεραρχία. Η επιβολή των κυρώσεων πραγματοποιείτο επί τόπου, εντός του πλοίου κατά την διάρκεια του πλου και αμέσως μετά την διάπραξη του παραπτώματος ώστε να λειτουργούν για παραδειγματισμό και να μην υφίστανται περιπτώσεις παραγραφής.

Σε δουλεμπορικά πλοία, τα σιδερένια δεσμά αποτελούσαν βασικό εξοπλισμό. Το δουλεμπορικό πλοίο «Henrietta Marie» μετέφερε τουλάχιστον 82 σετ δεσμά για τη ακινητοποίηση των Αφρικανών σκλάβων [6]. Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές τα δεσμά χρησιμοποιούντο συχνά ως πέδικλα για να δένονται δύο μαζί σκλάβοι σε ένα σετ. Το σύστημα αυτό θεωρήθηκε ότι κράτησε τους αιχμαλώτους μακριά από πιθανή εξέγερση ή απόπειρα να πηδήξουν στη θάλασσα. Φανταζόμαστε ότι αν ένα σετ δεσμών τοποθετείτο στα χέρια ενός ανθρώπου εκείνος θα μπορούσε να πηδήξει στη θάλασσα. Αν όμως στην ίδια ράβδο, η δεξιά αγκύλη κρατούσε το πόδι του ενός και η αριστερή το πόδι κάποιου άλλου η περίπτωση για πτώση στην θάλασσα θα θεωρείτο αδύνατη. Ενδεχομένως σε έναν εντελώς ψυχρό υπολογισμό η χρήση ως πέδικλου ανά δύο να συνέβαλλε επίσης και στην περιορισμένη ποσότητα σε προμήθεια των σιδερένιων δεσμών.

Η ποσότητα των δεσμών που ήλθε στο φως από το «Henrietta Marie» προκαλεί δέος αλλά ακόμη περισσότερο συγκλονίζει η ποικιλία των μεγεθών και ιδιαίτερα εκείνα τα οποία είναι  πολύ μικρά…

Δεσμός μονού αγκυλίου από τα ναυάγια του 1622. Το μήκος της ράβδου

είναι 8 ίντσες και το ύψος του αγκυλίου  6 ίντσες.

ΦΩΤΟ: Corey Malcom, «Crime and Punishment on a Galleon:

The Shackles of the Nuestra Señora de Atocha». The Navigator:

Newsletter of the Mel Fisher Maritime Heritage Society,

Vol.22 No.1, January/February 2006

Θα πρέπει όμως να εξεταστεί και η χρήση των σιδερένιων δεσμών πέρα από το δουλεμπόριο. Η περίπτωση του «Nuestra Señora de Atocha» δεν είναι η ίδια. Το γαλεόνι δεν ήταν δουλεμπορικό και τα δεσμά χρησιμοποιήθηκαν για σωφρονιστικό σκοπό. Σε άλλα πλοία δεν χρησιμοποιήθηκαν ούτε καν στην ακινητοποίηση των ανθρώπων. Έχουν βρεθεί παρόμοια της ίδιας εποχής, καθώς και παλαιότερα, με μικρότερη βίδα κι ένα μονό αγκύλιο, τα οποία ενδεχομένως να χρησιμοποιήθηκαν για την προσωρινή τοποθέτηση αλυσίδας ή ως μεταλλικά εξαρτήματα πλοίου. Τέτοια δεσμά ανελκύσθηκαν από την ισπανική γαλεάσα της Αρμάδας του 1588 «La Girona» [7].
http://perialos.blogspot.gr/2013/08/nuestra-senora-de-atocha.html

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Corey Malcom, The Navigator: Newsletter of the Mel Fisher Maritime Heritage Society, Vol.22 No.1, January/February 2006

[2] 1896 Earle, Alice Morse, Curious Punishments of Bygone Days. Reprinted 1969 by Singing Tree Press, Detroit.

[3] http://www.lexicolatry.com/2013/06/bilboes.html

[4] The voyage of the foresaid M. Stephen Burrough, An.1557. from Colmogro to Wardhouse, which was sent to seek the Bona Esperanza, the Bona Confidentia, and the Philip and Mary, which were not heard of the yeere before. In Principal Navigations, Voyages, Traffiques and Discoveries of the English Nation compiled by Richard Hakluyt. On the World Wide Web at: http://etext.library.adelaide.edu.au/h/hakluyt/voyages/chapter68.html

[5] Smith, John:  Sea-Mans Grammar and Dictionary, Explaining all the difficult Terms in Navigation: and the Practical Navigator and Gunner: in Two Parts, (London: Randal Taylor, 1691) page 35.

[6] Corey Malcom, “The Iron Bilboes of the Henrietta Marie” In The Navigator: Newsletter of the Mel Fisher Maritime Heritage Society, October, 1998.

[7] Armada 1588-1988. The Official Catalogue to the International Exhibition to Commemorate the Spanish Armada. Penguin Books, 1988.

 

Το Περί Αλός προτείνει:

Η ιστορία του «Nuestra Señora de Atocha» από τον Αμερικανό εξερευνητή Mel Fisher. Ο Mel Fisher έψαχνε επί 16 έτη και 6 μήνες το βυθό της θάλασσας για την Atocha ώσπου ανακαλύφθηκε τον Ιούλιο του 1985 από τον υιό του Kane. Για την ιστορία πιέσατε ΕΔΩ

Ο Θησαυρός του Ναυαγίου LA NUESTRA SENORA DE ATOCHA από το ιστολόγιο ΚΗΤΩ . Πιέσατε ΕΔΩ

Οι τραγικές συνθήκες διαβίωσης στα γαλεόνια του δρόμου των Ινδιών Πιέσατε ΕΔΩ