ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΓΝΩΜΟΔΟΤΙΚΗΣ ΕΠΙ ΤΩΝ ΦΑΡΩΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ

Περί Αλός

Υπό Στυλιανού Εμμ. Λυκούδη,

Αντιπλοιάρχου, Διευθυντού της Υπηρεσίας των Φάρων

Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Περίπλους», τεύχος 82, σ. 5,

έκδοση του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος, ΙΑΝ-ΜΑΡΤ. 2013.

Αναδημοσίευση στο Περί Αλός με την έγκριση του ΝΜΕ.

 

Φάρος Γυθείου. ΦΩΤΟ: geotsak  

http://www.ugo.cn/photo/GR/en/99597.htm

(Αναδημοσίευση αποσπάσματος από την δημοσιευμένη μελέτη του Στ. Λυκούδη στο περιοδικό Ναυτική Επιθεώρηση του 1917-1918 με τίτλο “Ιστορικόν Περί των Φάρων των Ελληνικών Ακτών από της αρχαιότητος μέχρι σήμερον”)

Σημείωση Ιωάννη Παλούμπη, Αντιναυάρχου Π.Ν. ε.α. :

Από την εποχή που ήμουν Ναυτικός Δόκιμος και αργότερα νεαρός Αξιωματικός, νύχτες στις γέφυρες των πολεμικών πλοίων, έχοντας για συντροφιά αλλά και αποκούμπι, το αναβόσβημα των φαναριών γύρω τριγύρω στις ακτές των νησιών του Αιγαίου, θαύμαζα μέσα μου τη σοφία εκείνων που είχαν σχεδιάσει το φαρικό δίκτυο της χώρας.
Δεν έμενες ποτέ μόνος. Μέχρι να εξαφανιστεί ένα φανάρι πίσω σου άλλο παρουσιαζόταν στην πλώρη σου, εκεί ακριβώς που το περίμενες. Απλά κάθε φορά επαλήθευες με το στιγμόμετρο τα χαρακτηριστικά για να βεβαιωθείς πως, ναι, ήταν αυτό που πίστευες, ήταν αυτό που περίμενες. Ήθελα πάντα να μάθω ποιός ή ποιοι ήταν αυτοί που σχεδίασαν όλο αυτό το κομπολόι από φανάρια που κάνουν κάθε νύχτα τις ελληνικές ακτές να μοιάζουν με χριστουγεννιάτικο δέντρο.
Έτσι όταν έπεσε στα χέρια μου το μνημειώδες και ιστορικό έργο του Αντιπλοιάρχου Εμμανουήλ Λυκούδη, μετέπειτα Ακαδημαϊκού «Ιστορικόν περί των Φάρων των ελληνικών ακτών από της αρχαιότητος μέχρι σήμερον» έσπευσα να διαβάσω το σχετικό κεφάλαιο.
Η περικοπή που παρατίθεται κατωτέρω αποτελεί την απάντηση στο ενδόμυχο ερώτημά μου και είναι απλουστευμένη ως προς τα συνεπαγόμενα οικονομικά στοιχεία, τα οποία έχουν αφαιρεθεί για λόγους ευκολίας ανάγνωσης και κατανόησης του κειμένου.
Γιάννης Παλούμπης

 

Πως απεφασίζετο η ίδρυσης των φάρων μέχρι του 1887. Πρώτη εμφάνισις του θεσμού της γνωμοδοτικής επί των φάρων επιτροπής.

Από της συστάσεως του Ελληνικού Βασιλείου μέχρι του 1887 η εκλογή των θέσεων, εφ’ ων ανηγείροντο οι φάροι και οι φανοί του Κράτους, εγίνετο ουχί επί τη βάσει προδιαγεγραμμένου γενικώς προγράμματος, πραγματοποιουμένου σύν τω χρόνω μεθοδικώς και δή κατά την σειράν του βαθμού της ανάγκης, ήτις επέβαλε την ανέγερσιν εκάστου πυρσού. Μέχρι του έτους τούτου οι φάροι ανηγείροντο εκάστοτε κατά τάς αντιλήψεις του κατά ίδρυσιν αυτών διευθύνοντος την υπηρεσίαν ταύτην, αντιλήψεις, οφειλομένας συχνάκις εις την πρωτοβουλίαν διαφόρων αιτήσεων ναυτιλλομένων, υποδεικνυόντων την ανάγκην ανεγέρσεως φάρων εις ωρισμένα μέρη, εφ’ όσον συνέπιπτον προς αυτάς και αι γνώμαι των επί των Εσωτερικών και των Ναυτικών Υπουργών, εις την από κοινού αρμοδιότητα των οποίων υπήγετο μέχρι του 1887, ως θα ίδωμεν κατωτέρω, το σύνολον της Υπηρεσίας των Φάρων.

Εσωτερική σκάλα Φάρου Κόπραινας του νομού Άρτας.

Κατασκευάστηκε το 1893.

ΦΩΤΟ: Μιχαήλ “Jackobo” Τζακώστας www.jackobo.name

Ο υπηρεσιακός ούτος μηχανισμός, αρχεγόνου καθ’ όλα μορφής, παρουσίαζεν όντως το πλεονέκτημα, ότι πάσα αποφασιζομένη τοποθέτησις πυρσού είχεν εκ της πείρας υποδειχθή, αλλά και το μειονέκτημα ότι προηγείτο πολλάκις η ανέγερσις φάρου μη πρωτευούσης ανάγκης, επειδή είχε ζητηθή παρ’ Ελλήνων ναυτικών, και παρωράτο η κατασκευή άλλων πυρσών αληθώς πρωτευούσης ανάγκης, και ιδίως πυρσών προσγειώσεων, ενδιαφερόντων την διεθνή ναυτιλίαν, καθ’ όσον οι ξένοι πλοίαρχοι δεν υπεδείκνυον ανεγέρσεις τοιούτων φάρων.

Ούτως άλλως τε εξηγείται, διατί είχον ανεγερθή φάροι εις Γύθειον (1873), Κατάκωλον (1865), Πόρον (1870), Στρογγύλην (1870) κτλ, ενδιαφέροντες κυρίως την Ελληνικήν ακτοπλοΐαν, ενώ καθυστερούν κατασκευαί άλλων φάρων, ενδιαφερόντων την διεθνή ναυσιπλοΐαν, ως ο του Αρμενιστή της Μυκόνου, όστις ηγέρθη τω (1891), αφού προηγήθη το ναυάγιον του «Volta», ατμόπλοιον της Βρεττανικής Ανατολικής τηλεγραφικής Εταιρίας, ο των Οινουσών ή Σαπιέντζας (1885), ο του Ταινάρου (1887), ο του Ακρωτηρίου της Θήρας (1892), ο του Λιθαρίου της Σκύρου (1894) και πλείστοι άλλοι.

Όταν η μεγάλη του Χαριλάου Τρικούπη διάνοια, έχουσα συναρωγόν την μεγίστην πείραν και την αδάμαστον φιλοπονίαν του κ. Ιωαν. Μαρκοπούλου [1], συνεκέντρωνε διά του σοφωτάτης προνοίας νόμου ΑΥΠΒ’ «Περί συστάσεως ταμείου Φάρων» [2] άπασαν την σχετικήν προς τους φάρους υπηρεσίαν υπό την δικαιοδοσίαν του υπουργού των Ναυτικών και δή κατά τρόπον, επισημότατα πιστοποιούντα τας προόδους της Ελλάδος και εις ταύτην του συγχρόνου πολιτισμού την εκδήλωσιν εμερίμνησεν άμα και περί της διορθώσεως του ατόπου, όπερ υπεδείξαμεν εν τη προηγουμένη παραγράφω.

Ούτω διά των άρθρων 9 και 10 του νόμου τούτου ετέθησαν αι βάσεις της Γνωμοδοτικής επί των φάρων Επιτροπής, αποτελουμένης εκ του Προέδρου του Ναυτ. Απομ. Ταμείου, του Τμηματάρχου των Φάρων και ενός μαχίμου αξιωματικού και μεταξύ των άλλων αυτής καθηκόντων εχούσης και την αρμοδιότητα να γνωμοδοτή «περί ιδρύσεως Φάρων, φανών, σημαντήρων και σωστικών σταθμών».
Ούτω διετυπώθη πρώτον ο υπηρεσιακός ούτος θεσμός, ον θεσμόν Γαλλικής το πρώτον καταγωγής πάντα τα ναυτικά κράτη είχον παραδεχθή, αφορώντα εις την κατάδηλον αυτού σκοπιμότητα, από ενός περίπου αιώνος.
Το κατά τω 1887 καταρτισθέν πρόγραμμα περί του φωτιστικού δικτύου του Κράτους.

Αλλά και δεν περιωρίσθη εις τούτο μόνον ο αείμνηστος Τρικούπης.

Θέλων ευθύς εξ’ αρχής να θεμελιώση επί ακλονήτου εδάφους το έργον, του οποίου διά του μνησθέντος νόμου υπήρξεν ο δημιουργός, προεκάλει δι’ αποφάσεως [3] του επί των Ναυτικών Υπουργού, του Γεωρ. Ν. Θεοτόκη, την σύστασιν «Ειδικής επί των Φάρων Επιτροπής».

Η επιτροπή αυτή, υπό την προεδρίαν αυτού του υπουργού συστάσα, περιελάμβανεν ως μέλη πάν ό,τι εξαίρετον στοιχείον είχε να επιδείξη το τότε Ναυτικόν ημών: Τον ναύαρον Lejeun της Γαλλικής οργανωτικής Αποστολής, ούτινος οι σοφοί οργανισμοί αποτελούσιν εν πολλοίς έτι και νυν τας βάσεις της νομοθεσίας του Β. ημών Ναυτικού, τον υποναύαρχον Μιλτιάδην Κ. Κανάρην, τον πλοίαρχον Γεώργιον Σταματέλλον, τους αντιπλοιάρχους Κωνσταντίνον Σαχτούρην και Δημήτριον Μιαούλην και τον σοφόν πλωτάρχην Ανδρέαν Μιαούλην, τον μοναδικόν της εποχής εκείνης υδρογράφον του Ναυτικού μας.

Υπεγείροντες προς στιγμήν τον πέπλον της λήθης, όν κατά μοιραίον και αδυσώπητον νόμον απλώνει ο χρόνος επί της μνήμης των απερχομένων, υποκλινόμεθα ευλαβώς πρό της μνήμης των ονομάτων των ανδρών Εκείνων, οίτινες αντιπαρήλθον κατά τον υπηρεσιακόν ημών βίον ως σεβάσμιοι, αλλά και προσφιλείς μορφαί, Υπουργών, Ναυάρχων ή Κυβερνητών.

Μετείχον επίσης της επιτροπής εκείνης ως μέλη ο αρχιμηχανικός της επί των Δημοσίων Έργων Γαλλικής Αποστολής Ed. Quellenec και ο τμηματάρχης των φάρων κ. Ιωαν. Μαρκόπουλος, εις ούς η επιτροπή ανέθηκεν εν τη συνεδρία της 29 Απριλίου 1889 την έγγραφον οριστικήν διατύπωσιν των επεξηγηματικών πληροφοριών, αίτινες είχον εκτεθή κατά τας προηγουμένας συνεδρίας της Επιτροπείας προς υποστήριξιν των προτεινομένων πυρσών και των θέσεων, εφ’ ων ούτοι έδει να εγερθώσι [4].

Φάρος Τουρλίτης Άνδρου. Κατασκευάστηκε το 1887. Το ύψος

του κυλινδρικού του πύργου είναι 7 μέτρα και το εστιακό του

ύψος είναι 36 μέτρα. Βρίσκεται ακριβώς απέναντι από το

ενετικό κάστρο στην πρωτεύουσα της Άνδρου, στην Χώρα.  Είναι ο

μοναδικός φάρος χτισμένος πάνω σε βράχο μέσα στην θάλασσα.

ΦΩΤΟ: Mary Kay http://500px.com/photo/16546225

Συμπεράσματα, εις α η επιτροπή αύτη κατέληξε.

Την 27 Ιανουαρίου 1890 συνήλθε τελευταίον η επιτροπή και απευθύνασα τας ευχαριστίας αυτής εις τους εισηγητάς κ. κ. Μαρκόπουλον και Quellenec ενέκρινεν ολοσχερώς την υποβληθείσαν μελέτην [5], ήτις μετά παρέλευσιν χρόνου εξετυπώθη υπό τον τίτλον, ούτινος ήδη εμνήσθημεν.

Διεξοδική ανάλυσις του εν λόγω έργου εξέρχεται του κύκλου της αρμοδιότητος του περιοδικού τούτου. Αρκούμεθα εν τούτοις εις την διατύπωσιν των γενικών πορισμάτων της εκθέσεως, άτινα συγκεφαλαιούνται εις πρότασιν διά τας εξής κατασκευάς φάρων:

Α) Διά δώδεκα γραμμάς πελαγοδρομίας

Β) Διά δέκα και τέσσερας γραμμάς ακτοπλοΐας

Προς συμπλήρωσιν του φωτιστικού δικτύου, όπερ θα εξυπηρετεί τας γραμμάς ταύτας επί ολικής αναπτύξεως 2.935 μιλίων, όση ήτο η των ακτών της τότε Ελλάδος [6], η επιτροπή επρότεινε την ανέγερσιν εβδομήκοντα και τριών νέων φάρων και φανών (ενός φάρου πρώτης τάξεως, τεσσάρων δευτέρας, δώδεκα τρίτης, δεκατριών τετάρτης, δώδεκα πέμπτης και τριάκοντα και ενός έκτης τάξεως και φανών λιμένος) και την μετασκευήν τεσσαράκοντα και τριών εκ των υπαρχόντων.

Εν τέλει χάριν του συμφέροντος της ναυτιλίας η επιτροπή εξήρε την ανάγκην, όπως αι μετασκευαί και ανεγέρσεις των φάρων μη εκτελεσθώσιν εική και ως έτυχεν, αλλ’ επιδιωχθή ποιά τις σειρά προτιμήσεως από της απόψεως της επιτακτικωτέρας διά την ανέγερσιν εκάστου φάρου ανάγκης. Ούτως εκ των προσηρτημένων εις την «έκθεσιν» αναλυτικών πινάκων προκύπτει ότι αυτή εχαρακτήρισε την κατασκευήν και μετασκευήν.

40 φαρων ως πρώτης ανάγκης

23 φαρων ως δεύτερης ανάγκης
51 φαρων ως τρίτης ανάγκης
114

Απέφευγεν ουχ ήττον η επιτροπή να ορίση τας θέσεις, εις άς έδει να αγκυροβοληθώσι πλωτοί σημαντήρες ή ν’ ανεγερθώσι κτιστοί τοιούτοι, διότι προς μόρφωσιν ειδικής περί τούτων γνώμης έδει να προηγηθώσι μακραί μελέται κατά χώραν.

Κρίσεις επί της εργασίας της επιτροπής ταύτης.

Δεν δυνάμεθα ή να εξάρωμεν, όση ημίν δύναμις, την ευσυνείδητον ταύτην εργασίαν και δεν διστάζομεν να αποκαλέσωμεν την έκθεσιν αυτής ως μνημειώδες έργον υπό την έποψιν της σοβαρότητος της επισκοπήσεως των πραγμάτων, να τονίσωμεν δε ότι αύτη δέον ν’ αποτελή πολύτιμον συμβολήν και απαραίτητον υπόδειγμα διά πάντα επιλαμβανόμενον της επισκοπήσεως του ζητήματος του φωτισμού των ακτών ημών.

http://perialos.blogspot.gr/2013/08/blog-post_12.html

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Πρώην αξιωματικού του Μηχανικού, Διευθυντού των Δημοσίων Έργων και τμηματάρχου της υπηρεσίας των Φάρων, ήτις μέγα μέρος της προόδου της οφείλει αυτώ.

[2] Εφημερίς της Κυβερνήσεως 1887: αριθ. φυλ. 140

[3] 4 Υπουργική απόφασις υπ’ αριθ. 20211 της 21 Δεκεμβρίου 1887.

[4] Το υπόμνημα τούτο εξετυπώθη υπό τον τίτλον Έκθεσις περί του φωτισμού των Ελληνικών παραλίων (Αθήναι 1889): Του περισπουδάστου τούτου έργου ανεύρομεν τρία μόνο αντίτυπα, εξ ων εν απεστείλαμεν εις την Εθνικήν Βιβλιοθήκην και έτερον εις την Βιβλιοθήκην της Βουλής των Ελλήνων.

[5] Έκθεσις φωτισμού κτλ. Σελ 27.

[6] Στερεά, Πελοπόννησος, Εύβοια και προσκείμεναι νήσοι 1585 μιλ. Ιόνιοι νήσοι 510 μιλ. Κυκλάδες και Σποράδες 840 μιλ.Ολικόν ανάπτυγμα ακτών 2.935 μιλ. Ολικόν ανάπτυγμα ακτών 2.935 μιλ.