ΟΙ ΓΙΑΤΡΟΙ ΣΤΑ ΠΛΟΙΑ ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ

Περί Αλός

Δρ. Λάζαρος Ε. Βλαδίμηρος

Μαιευτήρ – Γυναικολόγος

Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών

Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Περίπλους», τεύχος 74, σελ. 48,

Ιαν-Μάρτ 2011, έκδοση Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος.

Αναδημοσίευση στο Περί Αλός με την έγκριση του ΝΜΕ.

Μεταφορά τραυματία από την μάχη.
Τσώκος Διονύσιος. Εθνική Πινακοθήκη
ΦΩΤΟ: nationalgallery.gr

«Χρήματα, στόλον, στρατόν, συμμαχίας, η Τουρκία είχε τα πάντα, η Ελλάς μόνον την απελπισίαν της» (1).

Ναυτικός λαός παραδοσιακά οι Έλληνες ανάπτυξαν αξιόλογη ναυτιλία ακόμη και κατά τους ζοφερούς χρόνους της Τουρκοκρατίας. Η μεγάλη πρόοδος της ελληνικής ναυτιλίας συντελέστηκε μετά τη συνθήκη του Κιουτσούκ – Καϊναρτζή (1774), με την οποία, τα εμπορικά καράβια των Ελλήνων απέκτησαν το δικαίωμα να ταξιδεύουν με ρωσική σημαία. Τα πολιτικά και πολεμικά γεγονότα που ακολούθησαν μετά την Γαλλική Επανάσταση περιόρισαν σημαντικά την ναυτιλία των κρατών της Μεσογείου. Κατά τα τέλη του 18^ου και αρχές του 19^ου  αιώνα η ναυτιλία των υπόδουλων Ελλήνων υπήρξε η κυρίαρχη ναυτική εμπορική δύναμη σε ολόκληρη τη Μεσόγειο. Η κυριαρχία, για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, του ελληνικού εμπορικού ναυτικού στη Μεσόγειο, είχε ως αποτέλεσμα, προεπαναστατικά, να συσσωρεύσουν αμύθητα πλούτη οι πλοιοκτήτες και να αποκτήσουν ειδικές εμπειρίες οι κυβερνήτες και τα πληρώματα των εμπορικών πλοίων. Η ανάγκη να διασπάσουν τους ναυτικούς αποκλεισμούς που είχε επιβάλλει η Αγγλία στα λιμάνια της Γαλλίας, αλλά και η συνεχής απειλή των πειρατικών πλοίων, ανάγκασαν τους Έλληνες ναυτικούς, να εξοικειωθούν με τον πολεμικό αγώνα στη θάλασσα, αλλά και να αποκτήσουν ικανοποιητική εμπειρία σε θαλάσσιους ελιγμούς και παράτολμες ενέργειες. Έτσι, απέκτησαν ικανότητες και εμπειρίες, οι οποίες έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη των ναυτικών επιχειρήσεων κατά την Επανάσταση του 1821.

Όταν άρχισε η Ελληνική Επανάσταση ο εμπορικός στόλος των Ελλήνων ήταν ήδη έτοιμος να μετεξελιχθεί σε αξιόμαχη πολεμική δύναμη. Οι κυβερνήτες και τα πληρώματα στα σιτοκάραβα της Ύδρας, των Σπετσών, των Ψαρών και των άλλων ναυτικών περιοχών, γνώριζαν αρκετά καλά τον πόλεμο στη θάλασσα, ώστε από την μία μέρα στην άλλη να μεταμορφωθούν  σε υπολογίσιμη πολεμική μηχανή, η οποία συνέβαλε ουσιαστικά στην έκβαση του  Αγώνα.

Τα μικρά εμπορικά καράβια των Ελλήνων αντιπαρατάχθηκαν στον παντοδύναμο πολεμικό στόλο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο αγωνιστής και ιστοριογράφος του Αγώνα Νικόλαος Σπηλιάδης, απλά και παραστατικά συνέκρινε τα ελληνικά με τα τουρκικά πλοία κατά την Επανάσταση: «Κινούνται και τα σιταγωγά πλοία του ελληνικού στόλου κατά των εις την θάλασσαν κινητών φρουρίων του Σουλτάνου»(2).

Τα πολεμικά κατορθώματα των επαναστατημένων Ελλήνων στη θάλασσα, αν και αντιτάχθηκαν κατά στόλου πολύ υπέρτερου σε αριθμό σκαφών, εκτοπίσματος και αριθμού πυροβόλων, προκάλεσαν το θαυμασμό και θεωρήθηκαν άξια μελέτης και προσοχής, ακόμα και από υψηλόβαθμους αξιωματικούς του πολεμικού ναυτικού μεγάλων κρατών. «Η σύνθεσις και τα έργα των στόλων, ους η σύγχρονος Ελλάς αντέταξε κατά των οθωμανικών σκαφών επί επτά όλα έτη, δύναται να διαφωτίσωσι την κατά θάλασσαν στρατηγικήν, ου μόνον του παρελθόντος, αλλά και του μέλλοντος. Όταν βλέπωμεν πάρωνας διακοσίων και τριακοσίων τόνων καταφρονούντας τους εκ του Ελλησπόντου εκπλέοντας βαρείς στόλους, διώκοντας προ αυτών ως αγέλην εκπτοηθέντων δορκάδων, κορβέττας, φρεγάτας, πλοία της γραμμής των ογδοήκοντα πυροβόλων…» (3).

Χάρις στα πολεμικά πλοία των Ελλήνων επαναστατών, τον Μάρτιο του 1823, η Αγγλία αναγνώρισε και στους Έλληνες το δικαίωμα του εμπολέμου, αναγνωρίζοντας έτσι, έστω και έμμεσα, την ύπαρξη κρατικής οντότητας στους επαναστατημένους υπηκόους του σουλτάνου. Επιβεβαιώθηκε και επαληθεύτηκε για άλλη μια φορά στα νερά του Αιγαίου, μετά από δύο χιλιάδες διακόσια χρόνια, η ρήση του Θεμιστοκλή: «Έχουμε γη και πατρίδα εφόσον διαθέτουμε πολεμικά πλοία στη θάλασσα» (4).

Το βρίκιον "ΑΘΗΝΑ". Υδατογραφία Αντώνη Μιλάνου.
ΜΙΛΑΝΙΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ. Τσιλιβί, Ζάκυνθος

Σε αντίθεση με τις επαναστατικές δυνάμεις στη στεριά, όπου τους λίγους έμπειρους στον πόλεμο οπλαρχηγούς ακολουθούσαν ανοργάνωτοι και άπειροι περί τα πολεμικά αγωνιστές, στα πλοία του Αγώνα υπήρχε εμπειρία, οργάνωση, ιεραρχία, καταμερισμός αρμοδιοτήτων και καθηκόντων. Ο γιατρός του πλοίου ήταν απαραίτητος για να αντιμετωπίζει τους τραυματισμούς του πληρώματος κατά τη διάρκεια και μετά τη μάχη.

Τα ημερολόγια των πλοίων, τα απομνημονεύματα των αγωνιστών, τα έγγραφα και οι εφημερίδες του Αγώνα, τα δημοσιευμένα χρονικά ξένων εθελοντών που έλαβαν μέρος στην Επανάσταση, δηλαδή οι αδιαμφισβήτητες πρωτογενείς ιστορικές πηγές, μας πληροφορούν για την παρουσία γιατρών στον επαναστατικό στόλο, από την αρχή της Επανάστασης, ακόμα και στους πρώτους απόπλους του στόλου. Έλληνες και ξένοι Φιλέλληνες εθελοντές γιατροί, καθώς και εμπειρικοί γιατροί, συμμετέχουν στα πληρώματα του στόλου προσφέροντας τις ιατρικές τους υπηρεσίες.

Τον Μάιο του 1821 μια μοίρα του στόλου της Ύδρας, με επικεφαλής τον Αλέξανδρο Δ. Κριεζή, στάλθηκε στον Βόρειο Ευβοϊκό Κόλπο για να συνδράμει τους επαναστάτες της Εύβοιας και της Στερεάς Ελλάδας. Εκτός από την επιχειρησιακή βοήθεια στα μαχόμενα τμήματα της ξηράς, το πλοίο προσέφερε και ιατρική βοήθεια στους αγωνιστές. Γράφει ο πλοίαρχος Αλέξανδρος Δ. Κριεζής: «Ήτον ένας παπάς εις το δεξιόν χέρι λαβωμένος από το μοναστήρι Ηλίαν καλούμενον, τον επήρε ο τζεράχης μου να τον εβγάλη την μπάλαν»(5). Μετά την πυρπόληση της τουρκικής φρεγάτας από το πυρπολικό του Παπανικολή, το πλοίο «Άρης» του Υδραίου καπετάνιου Αναστάσιου Τσαμαδού περισυνέλεξε ένα τραυματισμένο ναυτόπουλο 12 ετών. Αναφέρει το ημερολόγιο του πλοίου: «Είχε διάφορες πληγές από χυμένο κατράμι και είναι εις λυποθυμίαν από τον φόβον του από τας πληγάς και από το νερό όπου κατέπιεν. Αφού του εδόθησαν δυναμωτικά και κάθε άλλη δυνατή θεραπεία από τον ιατρό μας….»(6).

Ψαριανός Καπετάνιος.
Πίνακας Ανδρέα Κριεζή. Εθνική Πινακοθήκη.
ΦΩΤΟ. nationalgallery.gr

Τον Φεβρουάριο του 1822 μετά την ναυμαχία που έγινε στην περιοχή ανοιχτά της Πάτρας, ένα πλοίο δεν είχε γιατρό και έλαβε βοήθεια για έναν τραυματισμένο ναύτη από τον γιατρό του πλοίου «Αγαμένων» του Μιαούλη. Σημειώνεται στο ημερολόγιο του πλοίου: «Ο καπιτάν Ανδρέας επήρε την βάρκα και επήγε εις τον Ναύαρχον και επήρε τον γιατρόν δια να ιδή τον άνθρωπόν μας όπου ήτο καημένος, ήλθεν ο ιατρός είδεν τον άνθρωπόν μας, έπειτα τον επήρε μέσα εις του Ναυάρχου»(7). Πιθανότατα, ο αναφερόμενος γιατρός στο πλοίο του Μιαούλη, θα ήταν ο Ελβετός Φιλέλληνας Ιωάννης Ιάκωβος Μάγερ, ο οποίος, στις αρχές Φεβρουαρίου 1822 επιβιβάστηκε από το Μεσολόγγι στο πλοίο του Μιαούλη ως γιατρός(8).

Ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα κατά την διάρκεια της Επανάστασης ήταν και το πρόβλημα των προσφύγων(9). Οι σφαγές και διώξεις των ελληνικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας, της Μακεδονίας, της Θεσσαλίας, της Ηπείρου, στις αρχές του Αγώνα, αλλά και αργότερα, μετά την καταστροφή της Χίου, της Κάσου και των Ψαρών, δημιούργησαν ένα μεγάλο κύμα εξαθλιωμένων ανθρώπων που ζητούσαν την σωτηρία τους σε ελεύθερες περιοχές. Μεγάλη υπήρξε η αρωγή του στόλου για τη σωτηρία και μεταφορά αυτών των ανθρώπων.

Κατά τη μεταφορά, η συμμετοχή των γιατρών των πλοίων στην περίθαλψη και ανακούφιση των προσφύγων, δεν ήταν αμελητέα. Ακόμα και τοκετοί διενεργήθηκαν στα πλοία του Αγώνα! Το 1821, κατά την μεταφορά των Κυδωνιαίων, στο πλοίο «Άρης» του Τσαμαδού, πραγματοποιήθηκαν 3 τοκετοί και μία αποβολή. «Μεσημβρία μία γυναίκα εγέννησεν ευτυχώς μίαν κόρην εις την κάμαραν. Εις το τρέχον της νυκτός άλλη γυναίκα εγέννησεν αρσενικόν βρέφος και άλλη θηλυκόν εις το αμπάρι, άλλη δε απέρριψεν. Αι λεχούσαι και τα νεογεννημένα βρέφη ευρίσκονται καλά και έλαβον την αναγκαίαν και δυνατήν κατά την θέσιν μας περιποίησιν»(10).

Το βρίκιον "ΑΡΗΣ". Υδατογραφία Αντώνη Μιλάνου. ΜΙΛΑΝΙΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ. Τσιλιβί, Ζάκυνθος.

Από το ημερολόγιο του πλοίου γνωρίζουμε το όνομα του γιατρού, ήταν ο Κρητικός Μανώλης Γεωργαδάκης.

Ο Γεωργαδάκης πιθανότατα θα ήταν εμπειρικός γιατρός, όπως άλλωστε εμπειρικοί ήταν οι περισσότεροι γιατροί του Αγώνα. Οι εμπειρικοί γιατροί ακολουθούσαν τα μάχιμα σώματα των επαναστατών στη στεριά και τη θάλασσα, προσφέροντας τις χειρουργικές τους υπηρεσίες στους τραυματίες και ταυτόχρονα πολεμούσαν σαν απλοί μαχητές, πραγματικοί απόγονοι των ομηρικών ηρώων, του Μαχάονα και του Ποδαλείριου.

Φυσικά δεν διέθεταν γιατρό όλα τα πλοία κατά τη διάρκεια του Αγώνα. Όταν κάποιος από το πλήρωμα τραυματιζόταν σε ατύχημα ή σε μάχη, αν δεν υπήρχε γιατρός στο πλοίο, ζητούσαν ιατρική βοήθεια από άλλο πλοίο. Μεταξύ των ναυτικών σημάτων που ήταν εφοδιασμένα τα πλοία του Αγώνα για να συνεννοούνται μεταξύ τους ήταν και το ακόλουθο: «Το πλοίον οπού έχει χειρουργόν να το στείλη εις το πλοίον οπού έχει χρείαν ή εις τον Ναύαρχον»(11).

Το ημερολόγιο του πλοίου «Άρης» του Τσαμαδού αναγράφει: «έσπασε το ποδάρι του…επήγαμεν επάνω εις τον Ναύαρχον μήπως έχει ιατρόν να μας δώση δια τον άνθρωπον, μας λέγουν ότι ο καπιτάν Νικολός ο Ψαριανός έχει, επήγαμεν εις αυτόν και μας έδωσε τον ιατρόν και είδε τον βαρεμένον»(12).

Κατά την επική ναυμαχία του Γέροντα (29 Αυγούστου 1824), το πλοίο «Αθηνά» του Γεωργίου Σαχτούρη δεν είχε γιατρό και τους πέντε τραυματίες του πληρώματος μετά την ναυμαχία, τους περιέθαλψε ο γιατρός από το πλοίο του Δημητρίου Κιοσέ (13). Μετά από λίγους μήνες το ίδιο πλοίο βρέθηκε έξω από την Τήνο και παρέλαβε γιατρό από το νησί. Αναγράφει το ημερολόγιο του πλοίου: «Απριλίου 5 Κυριακή. Σήμερον είμεθα μπρος εις την Τήνον, εχαιρετήσαμε την Παναγίαν με ένα κανόνι, επροσκαλέσαμεν εις τον στόλον τον Νικολάκην Ιατρόν, ανταμώσαμε τον ναύαρχο Σπετσών….»(14).

Προσωπογραφία Ναυτικού Αγωνιστή.
Διονύσιος Τσώκος.
Εθνική Πινακοθήκη.
ΦΩΤΟ: nationalgallery.gr

Η αρρώστια ή ο τραυματισμός μέλους του πληρώματος, πολλές φορές ήταν η αιτία να εγκαταλείπει το πλοίο τον στόλο για να μεταφέρει τον τραυματία σε λιμάνι. «Να φτιάσομε το τιμόνι να εβγάλωμε και τον βαρεμένο έξω εις τον ιατρόν. Επήγαμεν τον βαρεμένο επάνω εις Μυτιλήνην την πρωϊαν»(15). Το καλοκαίρι του 1824 στο πλοίο «Αθηνά» του Γεωργίου Σαχτούρη δεν υπήρχε γιατρός, όπως και στο πλοίο του ναυάρχου Μιαούλη. Οι τραυματίες μεταφέρθηκαν στα πλησιέστερα λιμάνια. «…εφτάσαμεν εις Τήνον, εβγάλαμεν τον λαβωμένον εις ιατρόν…πλησιάσαμε εις τον Ναύαρχον δια να του ζητήσωμεν ιατρόν, μας είπεν ότι δεν είχεν…»(16).

Οι πλοίαρχοι είχαν αντιληφθεί ότι η παρουσία γιατρού στα πλοία ήταν απαραίτητη. Σε περιπτώσεις όπου ο στόλος ή μοίρα του στόλου ήταν αναγκαίο να αποπλεύσει χωρίς γιατρό, γνώριζε ότι θα δημιουργούσε πρόβλημα τυχόν τραυματισμός. Το πλοίο θα ήταν αναγκασμένο να εγκαταλείψη την αποστολή για να παρασχεθούν ιατρικές βοήθειες στον τραυματία.

Αναγράφει χαρακτηριστικά το ημερολόγιο του πλοίου «Αθηνά» του Γεωργίου Σαχτούρη για την απουσία γιατρού στα πλοία: «Τρίτη 8 Ιουλίου 1824….Δυστυχία! Είναι τω όντι άξιον λύπης να βλέπη τινάς έναν ολόκληρο στόλον από 50 πλοία χωρίς να έχει ένα ιατρό καθώς πρέπει. Δια την αυτήν αιτίαν ημείς ηναγκάσθημεν προ τινών ημερών να εγκαταλείψωμεν στανικώς τον στόλον και να υπάγωμεν εις Τήνον. Σήμερον άλλο πλοίο έκαμε το ίδιον και αύριον άλλο. Ούτω ο στόλος μένει αδύνατος και ανίκανος να τρέξη κατά του εχθρού εις την περίστασιν. Αυτά ταύτα κράζουσι μεγάλως την προσοχήν των πατριωτών οπού επιστατούσι, δια να φροντίσουν όσο τάχος την τούτων διόρθωσιν»(17).

Κατά τη διάρκεια του Αγώνα έγιναν και μαζικές μεταφορές τραυματιών. Μετά από ναυμαχίες, οπότε οι τραυματίες στα πλοία ήταν πολλοί, ένα πλοίο μετέφερε όλους τους τραυματίες του στόλου. Σημειώνει ο Αρτέμης Μίχος από το πολιορκημένο Μεσολόγγι κατά τα τέλη 1825: «Ο αντιναύαρχος Γεώργιος Σαχτούρης αναχώρησε μετά του υπό την διεύθυνσιν του πλοίου του δι’ Ύδραν φέρων μεθ’ εαυτού τους πληγωθέντας εις τας ναυμαχίας»(18). Για την μεταφορά των πολυάριθμων τραυματιών του στόλου μετά από συνεχείς προσπάθειες να διασπάσει τον θαλάσσιο αποκλεισμό του εχθρού στο πολιορκημένο Μεσολόγγι, σημειώνει και ο αγωνιστής Σπυρομίλιος: «…διότι εις τας επελθούσας μάχας από σπασμένα πυροβόλα είχον πληγωθή διάφοροι εις αυτήν, τους οποίους έπρεπε να πηγαίνη εις Ύδραν δια να τους επισκεφθή ο ιατρός καθότι εις τον στόλον ένα ιατρόν μόνον είχον…»(19).

Κατά την προσπάθεια ανεφοδιασμού του Μεσολογγίου, όταν ο αποκλεισμός της πολιορκούμενης πόλης δεν ήταν ολοκληρωτικός, τους τραυματίες ναυτικούς τους φρόντιζαν και γιατροί από το πολιορκημένο Μεσολόγγι. «Ο Αντιναύαρχός μας από Μεσολόγγιον έφερε και ιατρόν δια τους λαβωμένους, ονομαζόμενον Βιτζέντζο Μαουρίτζη Ρωμάνον και τον φέρνομεν μαζί μας»(20). Μία εβδομάδα πριν την έξοδο του Μεσολογγίου, τα πλοία του στόλου έδωσαν σκληρό και άνισο αγώνα για να διασπάσουν τον ναυτικό αποκλεισμό και να εφοδιάσουν την πολύπαθη πόλη. Αναγράφει ημερολόγιο πλοίου στις 3 Απριλίου 1826: «Ο σημερινός πόλεμος εστάθη τόσον σκληρός, ώστε οπού εις όλα σχεδόν τα πλοία μας εσκοτώθηκαν και ελαβώθηκαν πολλοί. Προς τα ώρας 12 ήλθεν ο χειρούργος ιατρός δια να ιδή εάν έχομεν λαβωμένους να τους επισκεφθή, καθώς το ίδιον έκαμεν και εις όλα τα καράβια»(21).

Τραυματισμένους ναυτικούς περιέλθαψαν και γιατροί στη στεριά. Στην αρχή της Επανάστασης, στην πολιορκία της Μεθώνης συμμετείχαν και πλοία του στόλου. Κατά την πολιορκία του φρουρίου, σε μια ναυμαχία, δύο ελληνικά πλοία είχαν 17 τραυματίες τους οποίους μετέφεραν για περίθαλψη στα Φιλιατρά. «Επληγώθησαν καιρίως και εκ των Ελληνικών δύο πλοίων και 17 Έλληνες ναυτικοί, τους οποίους διευθυνθέντας εις την κωμόπολιν των Φιλιατρών, η εφορία της Αρκαδίας επεσκέφθη δια χειρουργού χορηγούσα εις αυτούς εν αφθονία όλα τα αναγκαία άχρις ου ταχέως εθεραπεύθησαν»(22).

Η ανυπαρξία οδικού δικτύου και μέσων μεταφοράς, ανάγκασε τους Έλληνες να χρησιμοποιήσουν, όταν ήταν εφικτό, πλωτά μέσα για οδική μεταφορά τραυματιών. Αναφέρει ο Αμερικανός γιατρός Χάου (Samuel Gridley Howe Σαμουήλ Γκρίντλεϋ Χάου), στο ημερολόγιό του: «Απήλθον του στρατοπέδου με όλας τας αποσκευάς μου αφού προηγουμένως απέστειλα τους πληγωμένους δια δύο πλοιαρίων»(23). Σημειώνει και ο αγωνιστής Χρήστος Βυζάντιος: «Κατά διαταγήν του Φαβιέρου άπαντες οι πληγωμένοι παρεπέμφθησαν εις το πλησιέστερον παράλιον, ένθα υπήρχον ελληνικά πλοιάρια μετακομίσαντα ολίγας τροφάς εκ των νήσων, και δι’ αυτών εστάλησαν εις την νήσον Κέαν οι πλείστοι αυτών, ολίγιστοι δε εις τας νήσους Άνδρον και Τήνον»(24).

Κατά την επανάσταση δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις όπου πληρώματα από τα πλοία αναγκάστηκαν να πολεμήσουν και στη ξηρά. Τα αγήματα αυτά ακολουθούσε πάντα και ο γιατρός του πλοίου. Εθνικός στόλος άρχισε να δημιουργείται από το 1826 και μετά, όταν ήρθαν στην Ελλάδα τα πρώτα εθνικά πολεμικά πλοία, η ατμοκίνητη φρεγάτα «Καρτερία» και η φρεγάτα «Ελλάς», κατάλοιπα των αμαρτωλών εθνικών δανείων. Από το 1826, οπότε άρχισε να σχηματίζεται ένας υποτυπώδης εθνικός στόλος, παρατηρείται και μια στοιχειώδης οργάνωση των ναυτικών δυνάμεων που θα υπακούει σε κυβερνητικές εντολές και θα δρα κάτω από μία εθνική διοίκηση. Στην αλλαγή αυτή συνετέλεσε καθοριστικά και η δημιουργία εθνικού Ναυστάθμου στον Πόρο το 1827, μετά από τις συντονισμένες ενέργειες του Ελβετού γιατρού André Louis Gosse (Ανδρέας Λουδοβίκος Γκος)(25).

Η δημιουργία του Ναυστάθμου στον Πόρο με την ταυτόχρονη ίδρυση στοιχειώδους φαρμακείου και νοσοκομείου, έθεσε τις βάσεις για την πρώτη οργάνωση υγειονομικής υπηρεσίας του στόλου. Στην ίδρυση του νοσοκομείου στον ναύσταθμο του Πόρου συνέβαλε σημαντικά και ο Αμερικανός γιατρός Χάου. Γράφει σχετικά ο Χάου: «…κατόπιν τόσων αγώνων και δυσχερειών ίδρυσα δια της επιμονής μου το νοσοκομείο δια μέσων παρασχεθέντων υπό του αμερικανικού κομιτάτου και αμερικανικών συνεισφορών προς συντήρισίν του»(26). Το νοσοκομείο σταμάτησε να λειτουργεί λίγο αργότερα για οικονομικούς λόγους και λειτούργησε ξανά κατά την Καποδιστριακή περίοδο, όταν συντελέστηκε νέα προσπάθεια για την λειτουργία του Ναυστάθμου (27).

Η ιεραρχική θέση των γιατρών στα πλοία του Αγώνα ήταν σημαντική και ανάλογη με την υψηλή κοινωνική θέση που απολάμβαναν οι γιατροί της εποχής. Η εκτίμηση που απολάμβαναν οι γιατροί του Αγώνα, ανεξάρτητα αν ήσαν πτυχιούχοι ή εμπειρικοί, αποδεικνύεται και από τις αμοιβές που είχαν θεσπισθεί. Από την πρώτη Εθνική Συνέλευση, το 1822, είχε γίνει προσπάθεια για σχηματισμό εθνικού στρατού και στόλου. Ο μισθός του γιατρού, δηλαδή του πτυχιούχου, προβλεπόταν να είναι 120 γρόσια, όσα επίσης προβλεπόταν να λαμβάνη και ο χειρουργός, δηλαδή ο πρακτικός (28).

Η ίδια κοινωνική αποδοχή της σημασίας γιατρού στα ένοπλα σώματα του Αγώνα, φαίνεται ότι συνεχίστηκε και κατά την Καποδιστριακή περίοδο, οπότε καταβλήθηκαν συντονισμένες προσπάθειες για την οργάνωση εθνικού στρατού και στόλου. Σε οργανισμό του 1830 για την οργάνωση του ναυτικού, προβλεπόταν μισθός για τον γιατρό στα πολεμικά πλοία 150 φοίνικες. Είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι, ο μισθός του γιατρού του πλοίου, ήταν αριθμητικά ο τρίτος σε σειρά, μετά το μισθό του πλοιάρχου α’ τάξεως που ήταν 210 και του πλοιάρχου β’ τάξεως που ήταν 180 φοίνικες (29).

Η ιστοριογραφία του 1821, ασχολήθηκε με τα κορυφαία πρόσωπα και τις πράξεις τους κατά τον Αγώνα, δεν κατέγραψε όλα τα ονόματα και τη δράση των γιατρών που πολέμησαν και παράλληλα προσέφεραν ιατρικές υπηρεσίες στα πληρώματα του στόλου και στα στρατιωτικά σώματα των αγωνιστών της στεριάς. Ονόματα και σποραδικά τεκμήρια για τη δράση τους, βρίσκονται σε κρατικά έγγραφα, σε εφημερίδες της εποχής, σε χρονικά Ελλήνων και ξένων αγωνιστών.

http://perialos.blogspot.com/2012/03/blog-post_16.html

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1. Jurien de la Gravière, Ιστορία του υπέρ Ανεξαρτησίας των Ελλήνων Αγώνος κυρίως του Ναυτικού. Μετάφραση Κωνσταντίνου Ράδου. Εν Αθήναις 1894, σ.
2. Νικόλαος Σπηλιάδης, Απομνημονεύματα δια να χρησιμεύσωσιν εις την νέαν Ελληνικήν Ιστορίαν. Τόμος 1^ος Αθήνησι 1851, σ. 94.
3. Jurien de la Gravière, Ιστορία του υπέρ Ανεξαρτησίας των Ελλήνων Αγώνος…ό.π., σ. 5.
4. Πόλις και γη μέζωνη περ εκείνοισι, εστ’ αν διηκόσιαι νέες σφι έωσι πεπληρωμέναι. Ηρόδοτος, Ιστορία (Ουρανία) Η’ 61.
5. Αλέξανδρος Κριεζής, Απομνημονεύματα. Γκιορνάλε δια την ανεξαρτησίαν του Έθνους. Απομνημονεύματα αγωνιστών του 21. Επιμελητής Ε. Γ. Πρωτοψάλτης. Τόμος 8^ος. Αθήναι 1956, σσ. 22-23. Τζεράχης ήταν η προσωνυμία για τους εμπειρικούς γιατρούς και κυρίως για τους εμπειρικούς χειρουργούς. Η λέξη προήλθε από τον ιταλικό όρο Medici Cheroici ο οποίος δήλωνε τους εμπειρικούς χειρουργούς. Στα κείμενα της Τουρκοκρατίας και του Αγώνα η λέξη απαντάται και ως Τζηράχης, Τσηράχης, Τσερόϊκος, Τζηρόϊκος, Τζεράχος, Τζαράχης, Τζιράς.
6. Ιστορικά Ημερολόγια των ελληνικών ναυμαχιών του 1821 εκ των ημερολογίων του ναυμάχου Αναστασίου Τσαμαδού. Εκδότης Ν.Δ. Πάτρας. Εν Αθήναις 1886. Αναστατική επανέκδοση Ν. Καραβία Αθήναι 1978, σ. 37. Ο μικρός ήταν Έλληνας και υπηρετούσε στο ξυλουργείο του πλοίου με τη βία, «δυναστικώς τον επήραν εις το ντελίνι».
7. Ιστορικά Ημερολόγια των ελληνικών ναυμαχιών του 1821….ό.π., σ. 65.
8. Κ. Γ. Μακρυκώστας, Μεσολογγίτικα 1821-1826. Αθήνα 1984, σ.σ. 41-43. Για την πρώτη υπηρεσία του Μάγερ στον επαναστατικό στόλο, βλέπε και Κυριάκος Σιμόπουλος, Πως είδαν οι ξένοι την Ελλάδα του 21. Τόμος 1^ος 1821 –1822. Αθήνα 1979, σ. 435 υποσημείωση 19.
9. Για τους πρόσφυγες και το προσφυγικό ζήτημα κατά την Επανάσταση, η έως τώρα πληρέστερη μελέτη της βιβλιογραφίας μας, παραμένει η ειδική μονογραφία του καθηγητή Απόστολου Βακαλόπουλου. Α. Βακαλόπουλος, Πρόσφυγες και προσφυγικόν ζήτημα κατά την Επανάστασιν του 1821. Θεσσαλονίκη 1939.
10. Ιστορικά Ημερολόγια των ελληνικών ναυμαχιών του 1821…ό.π., σ. 46.
11. Μονόφυλλα του Αγώνος 1821-1827. Εισαγωγή – Επιμέλεια Ιωάννης Κ. Μαζαράκης – Αινιάν. Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος. Αθήναι 1973. Φάκελος Ύδρα Ζ’ 10.
12. Ιστορικά Ημερολόγια των ελληνικών ναυμαχιών του 1821…ό.π., σ. 163.
13. Γεώργιος Σαχτούρης, Ιστορικά Ημερολόγια του ναυτικού αγώνος του 1821 εκ των πρωτοτύπων ημερολογίων αυτού. Εν Αθήναις 1890. Αναστατική επανέκδοση Ν. Καραβία Αθήνα 1975, σ. 60.
14. Γεώργιος Σαχτούρης, Ιστορικά Ημερολόγια…ό.π., σ. 85.
15. Ιστορικά Ημερολόγια των ελληνικών ναυμαχιών του 1821…ό.π., σ. 104.
16. Γεώργιος Σαχτούρης, Ιστορικά Ημερολόγια…ό.π., σσ. 12-13.
17. Γεώργιος Σαχτούρης, Ιστορικά Ημερολόγια…ό.π., σ.15
18. Αρτέμιος Μίχος, Απομνημονεύματα. Απομνημονεύματα Αγωνιστών του 21. Επιμελητής Ε. Γ. Πρωτοψάλτης. Τόμος 5^Ος . Αθήναι 1956, σ. 38.
19. Σπυρομίλιος (Μήλιος Σπύρος). Απομνημονεύματα της δευτέρας πολιορκίας του Μεσολογγίου 1825 – 1826. Εισαγωγή Ι. Βλαχογιάννη. Απομνημονεύματα Αγωνιστών του 21. Επιμελητής Ε. Γ. Πρωτοψάλτης. Τόμος 19^Ος . Αθήναι 1957, σ. 210.
20. Γεώργιος Σαχτούρης, Ιστορικά Ημερολόγια…ό.π., σ. 175, 177.
21. Γεώργιος Σαχτούρης, Ιστορικά Ημερολόγια…ό.π., σ. 192
22. Φραντζής Αμβρόσιος, Επιτομή της Ιστορίας της αναγεννηθείσης Ελλάδος, τόμοι 4. Αθήνα 1839 –1841, τόμος 1 σσ. 393-394.
23. Σ. Χάου, Ημερολόγιο από τον αγώνα 1825 – 1829. Εισαγωγή Οδυσσέα Δημητρακόπουλου. Εκδόσεις Ν. Καραβία. Αθήνα 1971, σ. 41.
24. Χ. Βυζάντιος, Ιστορία των κατά την Ελληνικήν Επανάστασιν εκστρατειών και μαχών ων συμμετέσχε ο τακτικός στρατός. Από του 1821 μέχρι του 1833. Απομνημονεύματα αγωνιστών του 21. Επιμελητής Ε. Γ. Πρωτοψάλτης. Τόμος 10^Ος. Αθήναι 1956, σ. 93.
25. Ιάκωβος Τομπάζης, Ο Φιλέλλην Ελβετός ιατρός Ανδρέας Λουδοβίκος Γκος, εν Αθήναις 1910. Βλέπε και Γιάννης Ρούσκας, Ο Ελβετός Φιλέλληνας γιατρός Λουί Αντρέ Γκος και η δράση του στην Ελλάδα (1827 – 1829). Στρατιωτική Ιστορία τεύχος 35, 1999, σσ. 24-29.
26. Σ. Χάου, Ημερολόγιο από τον αγώνα…ό.π., σ. 192
27. Κωστής Βάρφης, Το Ελληνικό Ναυτικό κατά την Καποδιστριακή περίοδο. Τα χρόνια της προσαρμογής. Σύλλογος προς διάδοσιν ωφελίμων βιβλίων. Αθήνα 1994.
28. Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας μέχρι της εγκαταστάσεως της βασιλείας, 1821 –1832. Βουλή των Ελλήνων. Τόμοι 1-20 Αθήνα 1971 – 1981, τόμος 3^ος σ. 38.
29. Κωστής Βάρφης, Το Ελληνικό Ναυτικό… ό.π., σ. 27.

Το Περί Αλός προτείνει:

Οι κύριοι των Πλοίων. Ναυτική Χειρουργική την εποχή του Νέλσονος. Πιέσατε ΕΔΩ.

Επισκεφθείτε μια από τις μεγαλύτερες Ναυτικές Πινακοθήκες στην Ελλάδα αποτελούμενη από 140 έργα Τέχνης (πορτραίτα Πλοίων).

ΜΙΛΑΝΙΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ (Ζάκυνθος) Πιέσατε ΕΔΩ