ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΥΔΡΙΤΩΝ ΜΕΘΑΝΙΟΥ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΗΣ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ
 |
| Φωτό. http://www.logdigi.com/ |
Των:
Ιωάννη Θ. Μάζη,
καθηγητή του Τμήματος Τουρκικών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών
Δρ. Γεωργίου Σγούρου,
Ερευνητή ΕΚΠΑ
Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό ΕΠΙΚΑΙΡΑ,
τεύχος 26, 21-4-2010
Οι υδρίτες μεθανίου αποτελούν τη νέα μορφή ενεργειακών πόρων που αναδύονται στην παγκόσμια αγορά και αποκτούν ιδιαίτερο ενδιαφέρον από γεωπολιτικής και τεχνολογικής πλευράς. Οι εκτιμήσεις των αποθεμάτων ξεπερνούν κατά πολύ τις εκτιμήσεις όλων των λοιπών συμβατικών ενεργειακών αποθεμάτων. Με την υπάρχουσα εξέλιξη τεχνογνωσίας, η αξιοποίηση και εκμετάλλευσή τους αναμένεται τα επόμενα 10-15 χρόνια να κυριαρχήσει στην παγκόσμια αγορά. Υδρίτες μεθανίου έχουν εντοπιστεί και εντός του ελληνικού υποθαλάσσιου χώρου, και ιδιαίτερα στην περιοχή του Καστελόριζου, με τις όποιες γεωστρατηγικής φύσεως συνέπειες για τις πολιτικές
αποφάσεις της Ελλάδος και τις σχέσεις της με τις γειτονικές χώρες και τον καθορισμό της ΑΟΖ της.
Λέξεις-κλειδιά: Υδρίτες μεθανίου, ΑΟΖ, Καστελόριζο
Οι υδρίτες μεθανίου θα αποτελέσουν κατά πάσα πιθανότητα τον πρωταγωνιστικό ενεργειακό πόρο του πλανήτη την επόμενη εικοσαετία. Έχουν λάβει εξαιρετικής προσοχής τόσο από πολιτικής όσο και από επιστημονικής άποψης, σε παγκόσμιο επίπεδο, λόγω της αναγνώρισης των τεράστιων όγκων μεθανίου που βρίσκονται σε αυτά τα αποθέματα και αποτελούν σημαντικό τμήμα του παγκόσμιου ισοζυγίου μεθανίου και ίσως μελλοντικά μία ανεξάντλητη πηγή φυσικού αερίου.
Σύμφωνα με τη χρονολογική καταγραφή των επιστημονικών δημοσιεύσεων που αφορούν τους υδρίτες μεθανίου, ελάχιστοι είχαν συνειδητοποιήσει ή έστω είχαν αρχίσει να μελετούν τους τρόπους αξιοποίησης των υδριτών μεθανίου μέχρι και τη δεκαετία του 1980. Οι περισσότερες αρχικές έρευνες ξεκίνησαν με πρωταρχικό ζήτημα τη διατήρηση της ροής πετρελαίου και φυσικού αερίου διαμέσου των αγωγών εξόρυξης [1]. Κατά τα μέσα της δεκαετίας του 1990, έγινε πλέον κατανοητό ότι οι υδρίτες μεθανίου αποτελούν το μεγαλύτερο μηχανισμό αποθήκευσης οργανικού άνθρακα (φυσικού αερίου) στον πλανήτη. Αυτό το εύρος γνώσης οδήγησε σε ανεξάρτητες έρευνες από Αμερικανούς και Ρώσους κυρίως επιστήμονες με αρωγή από τις ανακαλύψεις του Deep Sea Drilling Program (DSDP) και του Ocean Drilling Program (ODP). Οι υδρίτες μεθανίου δεν είναι σταθεροί σε συνθήκες επιπέδου θάλασσας, γεγονός που ανάγκασε τους επιστήμονες να καινοτομήσουν στην τεχνολογία ανάκτησης και διατήρησης των δειγμάτων και τη μέτρηση των ιδιοτήτων τους σε in situ συνθήκες.
Σήμερα, οι πιο συντηρητικές εκτιμήσεις των εκτιμώμενων αποθεμάτων κυμαίνονται στα επίπεδα των 2.500. Άλλες εκτιμήσεις, ανεβάζουν το απόθεμα σε περισσότερο από 10.000 γιγατόνους. Αυτό το νούμερο είναι της ίδιας τάξης μεγέθους και ίσως μεγαλύτερο, κατά παράγοντα 2, από όλα τα ήδη υπάρχοντα στερεά αποθέματα καυσίμων (λιγνίτη, πετρέλαιο, φυσικό αέριο, πίσσα).
Λόγω της πυκνής τους δομής παράγουν περίπου 10-15% περισσότερη ενέργεια από το συμβατικό λιγνίτη για το ίδιο επίπεδο παραγωγής διοξειδίου του άνθρακα – CO2. Από αυτή την άποψη, οι υδρίτες δεν θα εξαλείψουν το πρόβλημα των εκπομπών CO2, αλλά σίγουρα δεν θα το αυξήσουν. Είναι σημαντικό να θεωρηθούν οι υδρίτες μεθανίου ως πηγή ενέργειας που έχει την ίδια επίπτωση στο κλιματικό σύστημα όσο και το φυσικό αέριο [2].
Η Ιαπωνία είναι ο πρωτοπόρoς της προσπάθειας εκμετάλλευσης των θαλάσσιων κοιτασμάτων υδριτών μεθανίου. Μέσα στην επόμενη δεκαετία, 2010-2020, αναμένεται έντονη προσπάθεια εκμετάλλευσης θαλάσσιων κοιτασμάτων υδριτών στην τάφρο Nankai νοτιοδυτικά της νήσου Kiushu [3].
Ο Καναδάς είναι η ηγέτιδα ερευνητική δύναμη μιας διεθνούς κοινοπραξίας, με ισχυρή γερμανική και ιαπωνική συμμετοχή, που ενεργοποιείται σε δοκιμές εκμετάλλευσης υδριτών μεθανίου στα μόνιμα παγωμένα (permafrost bounds) περιθώρια στο Δέλτα McKenzie της Αρκτικής [4]. Στις ΗΠΑ, το υπουργείο Ενέργειας έχει ήδη χρηματοδοτήσει μεγάλης κλίμακας πολυετείς ερευνητικές δραστηριότητες βασικής γνώσης στον Κόλπο του Μεξικού, που αποσκοπεί στην πλήρη κατανόηση του φαινομένου σχηματισμού και την ποιότητα των υδριτών μεθανίου ως αξιοποιήσιμου φυσικού πόρου. Άλλοι εθνικοί δρώντες έχουν δημιουργήσει επίσης διεθνείς κοινοπραξίες, όπως: Κίνα (συμμετοχή: Καναδάς, ΗΠΑ, Γερμανία), Νότια Κορέα (συμμετοχή: Καναδάς, ΗΠΑ) και Ινδία (συμμετοχή: Καναδάς, ΗΠΑ), με επιθετική διάθεση και πολιτική βούληση που μεταφράζεται σε χρηματοδοτήσεις που ξεπερνούν τις αρκετές εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ. Η εκμετάλλευση σε παγκόσμιο επίπεδο αναμένεται να
ξεκινήσει σε 10-15 χρόνια.
ΗΠΑ: Πολιτική βούληση και ερευνητική δραστηριότητα για τους υδρίτες μεθανίου
Το 2000, η αμερικανική κυβέρνηση πείστηκε για τη σημασία των υδριτών μεθανίου ως μελλοντικής πηγής ενεργειακής αξιοποίησης, δίνοντας νέα ώθηση στην έρευνα και την ανάπτυξη. Με την έναρξη της νέας χιλιετίας, η χρηματοδότηση για έρευνες επί των υδριτών μεθανίου πήρε σάρκα και οστά στην Αμερική με νέες νομοθετικές ρυθμίσεις (Methane Hydrate Research and Development Act, 2000). Ο τρόπος υλοποίησης της αμερικανικής ενεργειακής πολιτικής μάλλον περιγράφεται μέσα στα πλαίσια του συγκεκριμένου νόμου από τα παρακάτω, όπως ειπώθηκαν στο αμερικανικό Κογκρέσο [5]:
1. In order to promote energy independence and meet the increasing demand for energy, the
United States will require a very diversified portfolio of substantially increased quantity of electricity, natural gas and transportation fuels.
2. According to the report submitted to Congress by the National Research Council (NRC) entitled “Charting the Future of Methane Hydrate Research in the United States” the total United States resources of gas hydrates have been estimated to be on the order of
200.000 trillion cubic feet (TCF) [6].
3. According to a report by the National Commission on Energy Policy entitled “Ending the Energy Stalemate – A Bipartisan Strategy to meet America’s Energy Challenge”, the United States may be endowed with over Ό of the methane hydrate deposits in the world.
4. According to the Energy Information Administration, a shortfall in natural gas supply from conventional and unconventional sources is expected to occur in or about 2020;
5. The National Academy of Sciences states that methane hydrate may have the potential to alleviate the projected shortfall in natural gas supply.
Από τα παραπάνω φαίνεται πως δημιουργήθηκε μία ιδιαίτερη δυναμική ανάπτυξης με την ώθηση της πολιτικής βούλησης και της σχετικής χρηματοδότησης. Το 2008, το Ινστιτούτο Γεωλογικών Ερευνών των ΗΠΑ (USGS) και η Υπηρεσία Διαχείρισης Μεταλλευμάτων (ΜΜS) ανέπτυξαν νέα τεχνολογία εκτίμησης αποθεμάτων. Με βάση τη νέα τεχνολογία, η εκτίμηση αποθεμάτων υδριτών μεθανίου στον Κόλπο του Μεξικού είναι μέχρι τώρα 21,444 TCF (μέση εκτίμηση) [7]. Το USGS εκτιμά επίσης ότι υπάρχουν ακόμα 85 TCF που μπορούν να ανακτηθούν στην περιοχή της Αλάσκας [8].
Ωστόσο, η ενεργοποίηση και σύμπραξη του ιδιωτικού τομέα (Chevron) και των προαναφερόμενων υπηρεσιών οδήγησε σε νέα ευρήματα στον Κόλπο του Μεξικού, που οι μέχρι στιγμής εκτιμήσεις δείχνουν πως αποτελούν τα μεγαλύτερα αποθέματα υδριτών μεθανίου στον κόσμο [9].
Διεθνείς συνεργασίες και επιστημονική έρευνα: ΗΠΑ – Ινδία
Την 8η Απριλίου 2008 υπογράφηκε μνημόνιο κατανόησης και συνεργασίας «Για Την Έρευνα Και Ανάπτυξη» στο Νέο Δελχί. Η συμφωνία αποσκοπεί στην κατανόηση των γεωλογικών δομών, της κατανομής και παραγωγής των υδριτών μεθανίου, την εκτίμηση των αποθεμάτων και τον έλεγχο διαδικασιών παραγωγής. Η Ινδία αφενός ωφελείται αποκτώντας τεχνογνωσία [10], ενώ οι ΗΠΑ διευρύνουν τη βάση δεδομένων που αφορά νέα κοιτάσματα. Από το 2010 οι δύο χώρες έχουν ξεκινήσει κοινές προσπάθειες χαρτογράφησης.
ΗΠΑ - Νότια Κορέα
Τη 18η Απριλίου 2008, ο γραμματέας Ενέργειας Samuel Bodman και ο υπουργός Οικονομίας της Νότιας Κορέας Lee-Youn-ho υπέγραψαν Δήλωση Πρόθεσης για την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με την εξερεύνηση υδριτών μεθανίου και την εκτίμηση των αποθεμάτων, δοκιμές παραγωγής σε γεωτρήσεις πεδίου, καθώς και τις επιπτώσεις των υδριτών στην κλιματική αλλαγή. Η Νότια Κορέα προσβλέπει στους υδρίτες μεθανίου ως μελλοντικής πηγής ενέργειας με την οποία θα μπορέσει να καλύψει ενεργειακές ανάγκες για 30 χρόνια. Οι ΗΠΑ ελπίζουν να αποκτήσουν πρόσβαση σε νέα τεχνογνωσία.
ΗΠΑ – Ιαπωνία
Τον Ιούνιο του 2008 ο γραμματέας Ενέργειας Samuel Bodman και ο Ιάπωνας υπουργός Οικονομίας, Εμπορίου και Βιομηχανίας Akira Amari υπέγραψαν Δήλωση Πρόθεσης (Statement of Intent) για συνεργασία στον τομέα της έρευνας των υδριτών μεθανίου. Η Ιαπωνία δείχνει εξαιρετικό ενδιαφέρον γι’ αυτή τη νέα πηγή ενέργειας λόγω και της ιδιάζουσας θέσης της και της έλλειψης σημαντικών ενεργειακών αποθεμάτων. Για το λόγο αυτό έχει ήδη προχωρήσει σε επιτυχημένο ερευνητικό πρόγραμμα στην εξερεύνηση μεγάλων αποθεμάτων υδριτών μεθανίου και επιτυχές βραχυπρόθεσμο πρόγραμμα δοκιμών παραγωγής στην Καναδική Αρκτική. Η συνεργασία με την Ιαπωνία αποσκοπεί περισσότερο στην επιτάχυνση της εμπορικής παραγωγής από τα ήδη υπάρχοντα ερευνητικά αποτελέσματα.
Η Κίνα καθυστέρησε σε σχέση με τις υπόλοιπες αναπτυγμένες δυνάμεις να αρχίσει ουσιαστικές έρευνες σχετικά με τους υδρίτες μεθανίου, ακολούθησε όμως το διεθνές περιβάλλον και μόλις το Σεπτέμβριο του 2009 ανακοινώθηκε η ανακάλυψη κοιτάσματος στη μόνιμα παγωμένη (permafrost) περιοχή του Qinghai-Tibet plateau. H σημασία του κοιτάσματος, σύμφωνα με την κινεζική κυβέρνηση, είναι τόση όσο του πετρελαϊκού κοιτάσματος Daqing πριν από 50 χρόνια. [11]
Η ΕΕ έχει αναπτύξει ερευνητικά προγράμματα για τον εντοπισμό πιθανών κοιτασμάτων υδριτών. Μέχρι τώρα, υδρίτες μεθανίου έχουν βρεθεί στη Νορβηγική Θάλασσα, τη Θάλασσα Μπάρεντς και την Ανατολική Μεσόγειο. Τεράστια αποθέματα έχουν βρεθεί στη Μαύρη Θάλασσα. Όμως, κανένα ευρωπαϊκό κράτος δεν έχει αναπτύξει ειδικό πρόγραμμα που να στοχεύει στην εκμετάλλευση αυτού του φυσικού πόρου ως πηγής ενέργειας.
Υδρίτες μεθανίου στην Ανατολική Μεσόγειο
Η Ανατολική Μεσόγειος βρίσκεται στο στάδιο μιας γεωδυναμικής εξέλιξης λόγω των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των τεκτονικών πλακών που βρίσκονται σε σύγκρουση στα όριά της. Οι πλάκες αυτές είναι η Αραβική, που κινείται προς Βορρά, και η Αφρικανική. Αυτές οι πλάκες συγκρούονται με τη μικροπλάκα του Αιγαίου - Ανατολίας και την Ευρωπαϊκή, που κινούνται προς τα νοτιοδυτικά. Σε αυτό το κύριο φαινόμενο σύγκλισης (εκτεινόμενο από τη νοτιοδυτική Πελοπόννησο έως τη νότια Τουρκία), η κύρια μορφολογική δομή είναι η Μεσογειακή Οροσειρά (ή Μεσογειακή Ράχη). Είναι ένας μεγάλος τοξοειδής σφηνοειδής σχηματισμός μήκους 1.500 χλμ. και πλάτους που κυμαίνεται μεταξύ 200-250 χλμ. [12].
Σε αυτή την περίπτωση προφανώς αναφερόμαστε σε ενεργά περιθώρια. Όπως και σε άλλες περιπτώσεις ενεργών ηπειρωτικών περιθωρίων (active continental margins) παρατηρείται η εμφάνιση ηφαιστείων ιλύος (mud volcanoes). H χωρική κατανομή τους, η μορφολογία τους, καθώς και η διαφοροποίηση της έντασης του οπισθοσκεδαζόμενου ακουστικού σήματος καταγραφής τους, όπως και η ανάλυση του υποστρώματος των ηφαιστείων ιλύος που ανήκουν στη Μεσογειακή Οροσειρά έχουν αναφερθεί σε αρκετές επιστημονικές δημοσιεύσεις από το 1981 μέχρι σήμερα. Είναι μέχρι σήμερα οι μοναδικές ιζηματοδομές του πυθμένα στις οποίες έχει αναφερθεί η ύπαρξη υδριτών μεθανίου. To κύριο ερευνητικό πλέον ερώτημα έγκειται στη συσχέτιση του μηχανισμού της δημιουργίας υδριτών με την ύπαρξη και δημιουργία ηφαιστείων ιλύος (ή ακόμα γενικότερα ψυχρών αεραγωγών - cold seeps). Η έρευνα συνεχίζεται για τους υδρίτες μεθανίου σε επίπεδο εύρεσης πιθανών κοιτασμάτων. Μέχρι σήμερα κοιτάσματα έχουν βρεθεί νοτίως της Κρήτης και στην περιοχή του Καστελόριζου [13].
Ωστόσο, έντονη δεν είναι μόνο η γεωδυναμική εξέλιξη στην Ανατολική Μεσόγειο, αλλά και η γεωπολιτική ανακατάταξη συσχετισμών δυνάμεων που επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από την εύρεση κοιτασμάτων υδριτών μεθανίου και άλλων συμβατικών πηγών ενέργειας άμεσης δυνατότητας εκμετάλλευσης [14]. Η ύπαρξη κοιτασμάτων στην περιοχή του Καστελόριζου είναι ένας επιπλέον λόγος απαίτησης γενναίων πολιτικών αποφάσεων και πολιτικής βούλησης για τον καθορισμό της Ελληνικής Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης.[15]
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Οι υδρίτες μεθανίου προκαλούν πρόβλημα στην ομαλή ροή του φυσικού αερίου διαμέσου των αγωγών λόγω της παγοκρυσταλλικής τους μορφής.
2. CHARTING THE FUTURE OF METHANE HYDRATE RESEARCH IN THE UNITED STATES, Committee to Review the Activities Authorized Under the Methane Hydrate Research and Development Act of 2000, Ocean Studies Board, Board on Earth Sciences and Resources, Division on Earth and Life Studies, NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THE NATIONAL ACADEMIES, THE NATIONAL ACADEMIES PRESS, Washington, D.C. (2004)
3. Ryo Matsumoto, Hitoshi Tomaru Hailong Lu (2004). Detection and Evaluation of Gas Hydrates in the Eastern Nankai Trough by Geochemical and Geophysical Methods, Resource Geology, 54, 53-67.
4. Geological Survey of Canada; Bulletin 585, August 2005.
5. US Department of Energy: FY 2008. Methane Hydrate Program Report to Congress.
6. Η υπογράμμιση είναι του συγγραφέα. Η ποσότητα που περιγράφεται είναι τεράστια με βάση τα υπάρχοντα δεδομένα και τις συμβατικές πηγές ενέργειας του πετρελαίου και του φυσικού αερίου.
7. http://www.mms.gov/revaldiv/GasHydrateFiles/MMS2008-004.pdf.
8. http://www.usgs.gov/fs/2008/3073/pdf/FS08-3073_508.pdf.
9. US Gas Hydrates Find Has Worldwide Implications, June 2009, by Phaedra Friend http://www.rigzone.com/news/ article. asp?a_id=77157.
10. http://www.energy.gov/news/6143.htm.
11. Σχόλιο της ιστοσελίδας http://chinatibet.people.com. cn/6773590.html.
12. Βλέπε και: Leite and Mascle, 1982, O. Leite and J. Mascle, Geological structures on the South Cretan continental margin and Hellenic Trench (Eastern Mediterranean), Mar. Geol. 49
(1982), pp. 199-223.
13. V. Lykousis, S. Alexandri, J. Woodside, G. de Lange, A. Dahlmann, C. Perissoratis, K. Heeschen, Chr. Ioakim, D.Sakellariou, P. Nomikou, G. Rousakis, D. Casas, D. Ballas, G. Ercilla. Mud volcanoes and gas hydrates in the Anaximander mountains (Eastern Mediterranean Sea) Marine and Petroleum Geology, Volume 26, Issue 6, June 2009, pp. 854-872.
14. Βλ. Σγούρος – Μάζης, Γεωπολιτική της Ενέργειας στο Σύμπλοκο Καστελορίζου - Κύπρου - Μέσης Ανατολής. (Βάσει των υφισταμένων γεωφυσικών και γεωλογικών ενδείξεων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων), στο ίδιο τεύχος.
15. Υπενθυμίζουμε εδώ ότι Ελλάδα και Τουρκία έχουν υπογράψει το Πρωτόκολλο της Βέρνης (1976) που δεν έχει καταγγελθεί από την ελληνική πλευρά, ενώ η ισχύς του έχει λήξει. Οι συγγραφείς θεωρούν πως η επίλυση του ζητήματος γίνεται μόνο με την εφαρμογή της έννοιας της ΑΟΖ όπως αυτή περιλαμβάνεται στα άρθρα 55 έως 75 του ΔτΘ, εφόσον ο καθορισμός της υφαλοκρηπίδας μέσω της φυσιογραφίας των νησιών είναι αδύνατο να στοιχειοθετηθεί με τρόπο αποδεκτό και από την τουρκική πλευρά.
