Tο οινοφόρο πλοίο “ΒΑCCHUS”
Περί Αλός
Πλωτάρχης ΠΝ
 |
| ΦΩΤΟ: Orbmiser https://www.flickr.com/photos/orb9220/ |
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Με αφορμή τη δημοσίευση στη σελίδα μας στο Facebook της 10ης Μαΐου 2021 για τα οινοφόρα πλοία και την αναφορά στο γαλλικό Bacchus, για το οποίο ήταν γνωστό ότι βυθίστηκε στο Αιγαίο του 1944, αναζητήθηκαν στοιχεία για το παρελθόν του. Ορίστε λοιπόν το 22χρόνο ταξίδι του στη ναυτική ιστορία.
1922-1939:
S/S Trent – S/S Bacchus
Το Bacchus κατασκευάστηκε
τον Οκτώβριο του 1922 από τα ναυπηγεία της Machinefabriek en Scheepswerf van P. Smit Jr. N.V. στο Ρότερνταμ, για λογαριασμό της ολλανδικής εταιρίας
N.V. Steenkolen Handelsvereeniging και προοριζόταν για τη μεταφορά γενικού φορτίου (general cargo) με το αρχικό όνομα Trent.
Η
κατασκευή του ήταν ιδιόμορφη αφού ήταν ένα από τα λιγοστά εμπορικά πλοία της
εποχής με διάταξη συνεχούς καταστρώματος (flush-deck). Tο κατάστρωμα, δηλαδή, ήταν συνεχόμενο με το μηχανοστάσιο
και το κομοδέσιο να περιορίζονται στο πρυμναίο μέρος. Αυτό ήταν αποτέλεσμα των
διδαγμάτων του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου σύμφωνα με τα οποία είχε διαπιστωθεί η
ανάγκη ύπαρξης διαφορετικών τύπων πλοίων, ώστε να διαχειρίζονται διαφορετικά
φορτία, αντί της μέχρι τότε γενικής χρήσης του τυποποιημένου σχεδίου στο οποίο
το μηχανοστάσιο και η υπερκατασκευή δέσποζαν στο μέσον κάθε εμπορικού. Τα
τεχνικά του στοιχεία του ήταν:
Μήκος:
83,5μ , Πλάτος: 11,2μ ,
Βύθισμα:
5μ ,
Εκτόπισμα:
1822.25τν
Πρόωση:
Μία παλινδρομική μηχανή ατμού τριπλής εκτόνωσης με μία έλικα και καύσιμο
γαιάνθρακα
Ταχύτητα:
10 κόμβοι
S/S Trent ΦΩΤΟ: https://www.marhisdata.nl/schip?id=6669
Η
αρχική του αξιοποίηση αφορούσε στη μεταφορά γαιάνθρακα (collier) μεταξύ των λιμανιών της Βόρειας Ευρώπης. Σε ένα τέτοιο
ταξίδι, από το Ρότερνταμ προς το Κίελο στις 13 Νοεμβρίου 1924, συγκρούστηκε στις
βόρειες ακτές της Ολλανδίας με το σοβιετικό εμπορικό Rosjal (1419τν) χωρίς ιδιαίτερες επιπτώσεις και ο πλους
συνεχίστηκε.
Τον
Ιούνιο του 1934, με τις μεγάλες ανάγκες εισαγωγής κρασιού της Γαλλίας δεδομένη,
το Trent αγοράστηκε από τη γαλλικών συμφερόντων, ολλανδική εταιρία Phs. Van Ommeren NV η οποία ξεκίνησε τη μετασκευή του σε τάνκερ
(bateaux-citerne) για τη μεταφορά κρασιού (οινοφόρο) στα ναυπηγεία
NV Scheepswerf & Machinefabriek Piet Smit Jr του Ρότερνταμ. Στις 29
Αυγούστου 1934, το Trent αγοράστηκε τελικά από τη γαλλική εταιρία, ολλανδικών συμφερόντων,
Soflumar Société d' Armement Fluvial et Maritime με έδρα τη Ρουέν, ολοκληρώνοντας
τη μετασκευή του σε ένα μικρό ναυπηγείο στον Σηκουάνα μετονομάζοντάς το σε Bacchus (Διόνυσος). Οι χώροι φορτίου τροποποιήθηκαν
σε δεξαμενές ειδικής χρωματικής επίστρωσης, ενώ εγκαταστάθηκαν εξειδικευμένες σωληνώσεις
μετάγγισης ώστε να μην αλλοιώνεται η ποιότητα του κρασιού λόγω της ανατάραξης
του οινοπνεύματος. Οι καινοτομίες αυτές αποσκοπούσαν στη μη χρήση ογκωδών
βαρελιών για τη μεταφορά του κρασιού, τα οποία απομείωναν τον ωφέλιμο όγκο μεταφοράς,
με αποτέλεσμα η μεταφορά να καθίσταται οικονομικότερη. Επίσης, οι λέβητες του
μηχανοστασίου μετασκευάστηκαν ώστε να χρησιμοποιείται ως καύσιμο πρόωσης το
πετρέλαιο αντί του άνθρακα. To νέο
πλοίο είχε δυνατότητα μεταφοράς 1.275 τόνων κρασιού (3.000 αντίστοιχα βαρέλια).
Είναι γεγονός ότι το Tunisien (1099tn) της εταιρίας Comptoir Francais προηγείτο του Bacchus κατά έξι μήνες σε ανάλογη υπηρεσία αλλά είχε μικρότερες
δεξαμενές χωρητικότητας 900 τόνων.
Το Bacchus προοριζόταν εξαρχής να καλύψει τις μεταφορές
κρασιού από την Αλγερία και την Τυνησία, οι οποίες αναδεικνύονταν σε χώρες
παραγωγής μεγάλων ποσοτήτων κρασιού, προς τη Ρουέν. Στην Τυνησία άλλωστε
πρόσφατα είχαν ανακαλυφθεί μωσαϊκά του Θεού Διονύσου οπότε η επιλογή του
ονόματος Bacchus (Διόνυσος)
δεν ήταν τυχαία από κάθε άποψη. Όπως αναμενόταν, η μη χρήση χιλιάδων βαρελιών
και η εξαπλούστευση της φορτω-εκφόρτωσης επέφερε σοβαρές οικονομικές συνέπειες
στους κατασκευαστές βαρελιών και στους λιμενεργάτες τόσο στην Αλγερία όσο και
στη Γαλλία με αποτέλεσμα κάθε άφιξη του πλοίου να πυροδοτεί σοβαρές αντιδράσεις
και απεργίες.
1939-1944:
Στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο
Μετά την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στις 18 Νοεμβρίου 1939, το Bacchus επιτάχθηκε από τη Γαλλική Διεύθυνση Ναυτικών Μεταφορών (Directorate de Maritime Transport-DTM) χωρίς να είναι γνωστά περαιτέρω στοιχεία για τις δραστηριότητές του, όμως, οι εξαγωγές κρασιού από την Αλγερία και την Τυνησία συνεχίστηκαν αλλά με επιβραδυνόμενους ρυθμούς. Τον Νοέμβριο του 1942 η κατάληψη της νότιας Γαλλίας από τους Γερμανούς βρήκε το Bacchus στο λιμάνι της Μασσαλίας. Εκεί, στις 23 Νοεμβρίου, «υπογράφηκε» η συμφωνία Laval-Kaufmann μεταξύ της Γερμανίας και της Γαλλίας του Βισύ, σύμφωνα με την οποία η διαχείριση του εμπορικού στόλου της Γαλλίας (πλην 50.000τν) μεταβιβάστηκε στη γερμανική εταιρία Mittelmeer Reederei Gmbh (MMR). Η MMR, με έδρα το Αμβούργο, ανέλαβε τη διαχείριση του συνόλου των εμπορικών που είχαν περιέλθει σε γερμανική κατοχή στη Μεσόγειο (γαλλικά, ελληνικά, νορβηγικά, δανέζικα, βρετανικά και ιταλικά μετά τη συνθηκολόγηση του 1943), υπέρ φυσικά πολεμικών μεταφορών. Τα πλοία της MMR ανήλθαν σε 70 εμπορικά, 14 πετρελαιοφόρα, επτά επιβατηγά και τέσσερα πλοία άλλων τύπων, άνω των 1000 τόνων. Σε αυτά προστέθηκαν περί τα 1500 μικρότερα μηχανοκίνητα και ιστιοφόρα σκάφη, κάτωθεν των 1000τν, συμπεριλαμβανομένων των αλιευτικών. Τα πληρώματα, αναλόγως της περιόδου, ήταν μείγμα γερμανικών, ιταλικών, γαλλικών, ισπανικών και ελληνικών.
Έτσι, στις 25 Δεκεμβρίου 1942, το Bacchus βρέθηκε σε γερμανική υπηρεσία ως πετρελαιοφόρο και σύντομα μεταβιβάστηκε στην ημι-κρατική εταιρία Schwarzmeer Schiffahrts GmbH, που επιτελούσε τον ίδιο ρόλο με την MMR στη Μαύρη Θάλασσα. Το Bacchus ως πετρελαιοφόρο είχε ιδιαιτέρως κρίσιμο ρόλο. Όχι μόνο γιατί η πηγή καυσίμων των γερμανικών και ιταλικών δυνάμεων στη Μεσόγειο ήταν αποκλειστικά το ρουμανικό πετρέλαιο, που κατέφθανε με πετρελαιοφόρα διαμέσω των Δαρδανελίων αφού η μεταφορά μέσω Δούναβη και ξηράς ήταν απελπιστικά αργή, αλλά επιπλέον γιατί τα διαθέσιμα πετρελαιοφόρα μειώνονταν διαρκώς λόγω των απωλειών τους.
Για τις πρώτες κινήσεις του Bacchus σε γερμανική υπηρεσία υπάρχουν μόνο αποσπασματικές πληροφορίες. Αρχικά υπηρέτησε ως πετρελαιοφόρο λιμένος στην Τυνησία, ενώ τον Μάιο του 1943 απαντάται σε νηοπομπή από τον Τάραντα προς την Πάτρα μαζί με το ιταλικό πετρελαιοφόρο Firus και τα παλαιά μικρά αντιτορπιλικά (τορπιλοβόλα) Consez και Audace. Είναι επίσης γνωστός ο ανεπιτυχής βομβαρδισμός του στο λιμάνι της Πρέβεζας στης 22 Αυγούστου 1943 από τρία βρετανικά αεροσκάφη Beaufighter της 252 Μοίρας, που επέδραμαν από τη Λιβύη, με τα δύο να καταρρίπτονται από τα ιταλικά αντιαεροπορικά πυρά. Τον Αύγουστο του 1943, επίσης, μετονομάστηκε σε Brunhild και ξεκίνησε τις μεταφορές πετρελαίου από τη Μαύρη Θάλασσα προς το Αιγαίο. Το φθινόπωρο του 1943, η Schwarzmeer Schiffahrts GmbH ρευστοποιήθηκε οπότε στη διαχείριση της MMR περιήλθαν όλα τα διαθέσιμα εμπορικά της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας όπως το Brunhild. Στις 15 Φεβρουαρίου 1944 μετονομάστηκε οριστικά σε Bertha συνεχίζοντας τη μεταφορά ρουμανικού πετρελαίου. Κατά τη διάρκεια ενός τέτοιου ταξιδιού, στο Στενό του Καφηρέα στις 17 Απριλίου 1944 και ενώ συνοδευόταν από τα γερμανικά τορπιλοβόλα ΤΑ-16 (πρώην ιταλικό Castelfidardo), ΤΑ-17 (πρώην San Martino) και ΤΑ-19 (πρώην Calatafimi), έγινε στόχος του υποβρυχίου HMS Unruly αλλά οι τέσσερεις τορπίλες που βλήθηκαν εναντίον του από τις 3000 γιάρδες αστόχησαν.
Το Τέλος: Αιγαίο, Οκτώβριος 1944
Ο επόμενος και τελευταίος σταθμός της ιστορίας του Bertha (Bacchus) ήταν η συμμετοχή του στις επιχειρήσεις εκκένωσης της Ελλάδας από τα γερμανικά στρατεύματα τον Οκτώβριο του 1944. Όταν τον Αύγουστο του 1944 το νότιο τμήμα του Ανατολικού Μετώπου κατέρρευσε και ξεκίνησε η προέλαση του Κόκκινου Στρατού προς τη βόρεια Βαλκανική Χερσόνησο, ο κίνδυνος εγκλωβισμού των γερμανικών δυνάμεων στην Ελλάδα φαινόταν άμεσος, οπότε ξεκίνησε η μερική αποχώρησή τους από την χώρα. Στη συνέχεια, η αλλαγή στρατοπέδου της Ρουμανίας στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 και η απώλεια των πετρελαιοπηγών της σήμαινε ότι δεν συνέτρεχε πλέον λόγος κατοχής της Ελλάδας αφού σκοπός της εξαρχής ήταν η αποτροπή επιδρομών βρετανικών βομβαρδιστικών από τα ελληνικά αεροδρόμια εναντίον των κρίσιμων ρουμανικών πετρελαιοπηγών. Γι’ αυτό ο Χίτλερ, στις 6 Σεπτεμβρίου 1944, διέταξε την άμεση εκκένωση της Ελλάδας. Η αποχώρηση εκτελέστηκε σε μεγάλο ποσοστό μέσω μιας τεράστιας αερογέφυρας 200 μεταγωγικών αεροσκαφών Ju-52 με την οποία μεταφερόταν προσωπικό και υλικό από την Κρήτη και τα άλλα νησιά προς την ηπειρωτική χώρα αλλά και από την ηπειρωτική χώρα προς τον βορρά. Παράλληλα, κινητοποιήθηκαν 50 μηχανοκίνητα πλοία διαφόρων μεγεθών και 200 ιστιοφόρα σκάφη σχηματίζοντας μικρές νηοπομπές που συνοδεύονταν με ό,τι είχε απομείνει από το συνονθύλευμα πολεμικών πλοίων που είχαν κατορθώσει να συγκεντρώσουν στο Αιγαίο οι Γερμανοί όλα τα έτη μετά το 1941.
Οι βρετανικές δυνάμεις, απασχολημένες στις επιχειρήσεις αποβάσεων στη νότια Γαλλία (επιχείρηση Dragoon), αδυνατούσαν αρχικά να παρέμβουν και να καταστρέψουν τις ευάλωτες γερμανικές δυνάμεις κατά τις μετακινήσεις τους στο Αιγαίο. Οι μέχρι τότε συμμαχικές επιχειρήσεις στο Αιγαίο περιορίζονταν σε σποραδικές αεροπορικές επιδρομές, επιχειρήσεις υποβρυχίων και ειδικών δυνάμεων, όμως, το κενό εξουσίας και ισχύος που έτεινε να δημιουργηθεί στην Ελλάδα ελλόχευε τον κίνδυνο της μελλοντικής συνένωσης των σοβιετικών δυνάμεων, που ήδη εισέρχονταν στη Βουλγαρία, με το έντονο κομμουνιστικό στοιχείο της Ελλάδας. Οπότε, μετά την αποδέσμευση της Ναυτικής Δύναμης 120 (Force 120) του υποναύαρχου Troubridge από τις επιχειρήσεις της νότια Γαλλίας, αποφασίστηκε η επέμβασή της στο Αιγαίο για συνδρομή στις επιχειρήσεις προσβολής και αντικατάστασης των γερμανικών στρατευμάτων. Στα μέσα Σεπτεμβρίου λοιπόν, η 15η Μοίρα Καταδρομικών του υποναυάρχου Mansfield και εν συνεχεία τα μικρά αεροπλανοφόρα του ναυάρχου Troubridge εισέπλευσαν στο Αιγαίο (επιχειρήσεις Cablegram, Outing I+II ως προπομποί της τελικής επιχείρησης Manna). Η εντυπωσιακή δύναμη περιλάμβανε επτά αεροπλανοφόρα συνοδείας (20 αεροσκάφη έκαστο), επτά ελαφρά καταδρομικά και πολυάριθμα αντιτορπιλικά συμπεριλαμβανομένων των ελληνικών Θεμιστοκλής, Πίνδος, Κανάρης, Μιαούλης, Κρήτη, Ναβαρίνον. Παράλληλα, οκτώ υποβρύχια, εκ των οποίων τα ελληνικά Πιπίνος, Νηρεύς και Ματρόζος, έλαβαν θέσεις. Σε πρόσφορες θέσεις δημιουργήθηκαν επίσης βάσεις τορπιλακάτων και εντατικοποιήθηκαν οι επιχειρήσεις των ειδικών δυνάμεων όπως και οι αεροπορικές επιδρομές από βάσεις της Νότιας Ιταλίας και της Λιβύης.
Υπό αυτές τις συνθήκες, στις 2 Οκτωβρίου 1944, η νηοπομπή με το επιβατηγό Zar Ferdinand (1994tn, πρώην βουλγαρικό), το Bertha (Bacchus), το τορπιλοβόλο ΤΑ-18 (πρώην Solferino) και τα μεγάλα ξύλινα περιπολικά τύπου KFK (Kriegsfischkutter) GK92 και GD97, απέπλευσαν από τον Πειραιά με προορισμό τη Θεσσαλονίκη μεταφέροντας 1177 άνδρες και «σπουδαίο πολεμικό υλικό». Σύμφωνα με το δρομολόγιο, τα πλοία διέπλευσαν το στενό του Ευρίπου, στη συνέχεια το Τρίκερι και από εκεί έλαβαν πορεία προς στη Θεσσαλονίκη με ταχύτητα 8 κόμβων. Η διαδρομή ήταν τυποποιημένη και συνεπώς γνωστή στους συμμάχους, οπότε βόρεια της Σκιάθου ενέδρευε το γαλλικό υποβρύχιο FFL Curie (βρετανικό τύπου V) και βορειότερα, στις προσβάσεις του Θερμαϊκού, το HMS Unswerving.
Πρώτο επιτέθηκε από την επιφάνεια στις 21:04 το FFL Curie, 19 μίλια ΒΔ της Σκιάθου, βυθίζοντας με δύο τορπίλες το Zar Ferdinand από απόσταση 3000 γιαρδών. Από τους ναυαγούς, οι 270 μεταφέρθηκαν στο Bertha. Το FFL Curie αν και εντοπίστηκε καταδιώχθηκε χωρίς επιτυχία από το ΤΑ-18. Στη συνέχεια, στις 01:13, νότια της Κασσάνδρας, επιτέθηκε το HMS Unswerning. Παρά το σκότος και τις δυσκολίες που συνεπαγόταν, το υποβρύχιο αποφάσισε να επιτεθεί από κατάδυση καθώς οι συνθήκες φωτισμούς της σελήνης κινδύνευαν να αποκαλύψουν την παρουσία του. Παρόλο που μια αλλαγή πορείας της νηοπομπής απομάκρυνε τους στόχους, το HMS Unswerving έβαλλε τρεις τορπίλες από απόσταση 5000 γιαρδών εναντίον του Bertha από τις οποίες η μία το έπληξε βυθίζοντάς το. Από τα δύο ναυάγια, Zar Ferdinand και Bertha, χάθηκαν 210 άνδρες συνολικά, ενώ σύμφωνα με το ημερολόγιο του Γερμανού Ναυάρχου Αιγαίου, «η απώλεια του πολύτιμου φορτίου θα γινόταν βαθιά αισθητή». Το HMS Unswerving διέφυγε χωρίς να εντοπιστεί.
Μέχρι το τέλος του Οκτωβρίου 1944, όλα σχεδόν τα πλοία που είχαν κινητοποιήσει οι Γερμανοί είχαν βυθιστεί από τις συμμαχικές αεροναυτικές δυνάμεις, όμως, είχαν εκπληρώσει την αποστολή τους. Μαζί με την αερογέφυρα της Luftwaffe, διεκπεραιώθηκε προς τη Βόρεια Ελλάδα με ασφάλεια η συντριπτική πλειοψηφία των γερμανικών στρατευμάτων που ανέρχονταν σε πάνω από 60.000 άνδρες! Η εξήγηση αυτής της παραδοξότητας ποικίλει αλλά φυσικά ξεφεύγει από τους σκοπούς του παρόντος.
Στο Αιγαίο λοιπόν έμελλε να τελειώσει και η ιστορία του Bacchus, εδώ που επί χιλιετίες η θάλασσα βάφεται με άφθονο αίμα ναυτικών και μαχητών…και γι’ αυτό είναι η Θάλασσα η Σκοτεινή του Κρασιού, του Αίματος Κόκκινη (Wine-Dark, Blood-Red Sea). ΠΗΓΗ: Περί Αλός https://perialos.blogspot.com/2021/06/t-cchus.html
ΠΗΓΕΣ
• Goss C.: Combat Over the Mediterranean: The RAF In Action Against the Germans and the Italians.
• Owen White: Roll out the Barrel, French and Algerian Ports and the Birth of the Wine Tanker
• Tesapsides B.: Allied Submarine Operations in Greece 1941-1944
• Tesapsides B.: Die Kriegsmarine in der Ägäis im II. WK 1941-1944
• Di Vascello, Lupinacci P.F.: La difesa del traffico con l' Albania, la Grecia e l' Egeo
• O’Hara V.P. The German Fleet at War, 1939-1945
• O’Hara V.P. The Struggle for the Middle Sea
• Woodhouse C.M.: The Circumstances of the German Withdrawal from Greece in 1944
• Admiral Ägäis Kriegstagebuch: 2-3 Oktober 1944.
• Joint Staff: The Octagon Conference: September 1944
• PLONGÉE infos, Des quais de Rouen au naufrage de Porquerolles
• https://www.wlb-stuttgart.de/seekrieg/km/mittelmeer/suedost/ssg.htm
• https://www.marhisdata.nl/schip?id=6669
• http://conlapelleappesaaunchiodo.blogspot.com/
• http://warsailors.com/
• https://ebrary.net/116939/political_science/withdrawal_movement_greece
