Η Απώλεια του Τορπιλοβόλου 12

Περί Αλός

Του Αναστάσιου Κ. Δημητρακόπουλου,

Αντιναυάρχου Π.Ν. ε.α.

Το παρόν βασίστηκε στο βιβλίο του συγγραφέως

«Ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού, 1874-1912».

Δημοσιεύθηκε στο Περιοδικό «ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ», τεύχος 91 ,

σ. 60, έκδ. Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος, ΑΠΡ-ΙΟΥΝ 2015.

Αναδημοσίευση στο Περί Αλός με την έγκριση του ΝΜΕ.

 

 

Tο τορπιλοβόλο 11, αδελφό του Τ-12.

ΦΩΤΟ: Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος.

Στις 7 και 15΄ το βράδυ της 28ης Μαρτίου/10ης Απριλίου 1900, ένα απρόσμενο συμβάν συγκλόνισε το Ναυτικό και την Ελλάδα γενικότερα. Ενώ το γερμανικής κατασκευής τορπιλοβόλο 12 έπλεε από το Ναύσταθμο Σαλαμίνας στον Πειραιά για ανθράκευση, προκειμένου να συνενωθεί στο Βόλο με τη Μοίρα Γυμνασίων, ανατινάχθηκε στο Στενό της Σαλαμίνας από έκρηξη του λέβητα. Το πλοίο κόπηκε στα δύο και βυθίστηκε μέσα σε λίγα λεπτά της ώρας. Κατά την έκρηξη φονεύθηκαν ο κυβερνήτης του υποπλοίαρχος Αλέξανδρος Χρηστομάνος και οκτώ άνδρες του πληρώματος, από τους οποίους δύο αρχικά φέρονταν ως αγνοούμενοι. Όπως είναι φυσικό, επί μέρες ο τύπος αφιέρωσε μακροσκελέστατα άρθρα με λεπτομέρειες και αναλύσεις, μερικές από τις οποίες ήταν δηκτικές ως προς την κατάσταση των πλοίων του Στόλου. Εξάλλου, συλλυπητήρια τηλεγραφήματα λήφθηκαν στο υπουργείο των Ναυτικών από ξένα Ναυτικά[1].
Ως προς τα γεγονότα τώρα: Το πρωί της ημέρας του ατυχήματος, είχε κατέλθει στο Ναύσταθμο ο υπουργός των Ναυτικών Βασίλειος Βουδούρης για να επιθεωρήσει τα τορπιλοβόλα που επρόκειτο να αποπλεύσουν και, στη συνέχεια, επέστρεψε στην Αθήνα. Αμέσως μετά το συμβάν, ο διευθυντής του Ναυστάθμου πλοίαρχος Μιχαήλ Κουτσούκος ενημέρωσε τον Βουδούρη, ο οποίος έσπευσε στο υπουργείο και ζήτησε από τον Κουτσούκο περισσότερα στοιχεία για το ατύχημα. Στη συμπληρωματική αναφορά που έλαβε, περιλαμβανόταν η πληροφορία ότι λέμβοι περισυνέλεξαν ναυαγούς και τραυματίες, οι οποίοι μεταφέρθηκαν στο Ναυτικό Νοσοκομείο του Ναυστάθμου.
Οι περισσότεροι έφεραν σοβαρά εγκαύματα και ορισμένοι ήταν ακρωτηριασμένοι.
Παράλληλα, αναφερόταν ότι διατάχθηκαν δύτες να ερευνήσουν τον βυθό. Στη συνέχεια, ο Βουδούρης παρουσιάστηκε στον βασιλέα και τον ενημέρωσε σχετικώς.
Την ίδια μέρα, ο Βουδούρης ανακοίνωσε το ατύχημα στη Βουλή[2]. Αυτό προκάλεσε ευρεία συζήτηση σχετικά με την κατάσταση των λεβήτων των τορπιλοβόλων, τις επιθεωρήσεις τους και τη συντήρησή τους. Ο υπουργός παρέσχε όλα τα σχετικά έγγραφα, από τα οποία τεκμηριωνόταν ότι όλες οι σχετικές εργασίες είχαν γίνει κανονικά και ότι ο Χρηστομάνος είχε παραλάβει ενυπογράφως το σκάφος του [3]. Πράγματι, το πρωί της 28ης του μηνός, λίγες ώρες πριν από το ατύχημα, ο άτυχος κυβερνήτης είχε υπογράψει πρωτόκολλο παραλαβής του σκάφους, στο οποίο αναφερόταν ότι αυτό ήταν σε καλή κατάσταση και ότι οι λέβητες αντείχαν σε πίεση ατμού 7 ατμοσφαιρών.


 Σελίδα από την έκδοση του ΓΕΝ Ελληνικά Πλοία,

Πολεμικά και Εμπορικά, από 30 Τόνων και Άνω,

Σηματολογημένα κατά τον Διεθνή περί Σημάτων

Κώδικα», στην οποία φαίνεται η αλλαγή του

τορπιλοβόλου Τ-13 σε Τ-12.  ΦΩΤΟ: ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ

Η κηδεία του Χρηστομάνου έγινε με την παρουσία του Βουδούρη, του μεγάλου αυλάρχη που αντιπροσώπευσε τον βασιλέα, άλλων επισήμων, μεγάλου αριθμού αξιωματικών του Ναυτικού και πλήθους κόσμου.
Άγημα 120 ανδρών και η μουσική του Ναυτικού απέδωσαν τις τιμές[4].
Ο Βουδούρης συνέστησε επιτροπή αποτελούμενη από τον πλοίαρχο Κοσμά Ζώτο, τον υποπλοίαρχο Ιάσωνα Μπούμπουλη και τον αρχιμηχανικό Β΄ τάξης Επαμεινώνδα Τσακάλη για τη διερεύνηση των αιτίων της έκρηξης. Η επιτροπή πήρε καταθέσεις από τους επιζώντες του ατυχήματος, καθώς και από τους κυβερνήτες και τους διευθυντές μηχανών των λοιπών ιδίου τύπου τορπιλοβόλων, ενώ παράλληλα ανελκύστηκε και εξετάστηκε ο διαρραγείς λέβητας. Από τις καταθέσεις και τα λοιπά στοιχεία που συνέλεξε, η επιτροπή σχημάτισε την εικόνα ότι ο λέβητας ήταν σε καλή κατάσταση και αρχικά εκτίμησε ότι το ατύχημα προήλθε από την αύξηση της πίεσης σε αυτόν πάνω από 8 ατμόσφαιρες. Ωστόσο, στην έκθεση της επιτροπής η έκρηξη αποδίδεται «σε ίζημα εξ ελαίου και ακαθαρσιών, όπερ παρεκώλυσε την θέρμανσιν του ύδατος, συνέτεινε δε συγχρόνως εις την πυράκτωσιν του λέβητος. Ούτω δε το ύδωρ, αιφνιδίως ελθόν εις επαφήν με το διάπυρον έλασμα, μετεβλήθη αμέσως εις ατμόν, όστις διέρρηξε τον λέβητα».
Στις 21 Ιουνίου/4 Ιουλίου, το τορπιλοβόλο ανελκύστηκε και στο εσωτερικό του βρέθηκαν τα πτώματα των δύο ναυτών που αγνοούνταν.
Στο μεταξύ, ο υπουργός είχε διατάξει την αναβολή του απόπλου των άλλων τορπιλοβόλων, προκειμένου να προηγηθεί επιθεώρηση των λεβήτων και των μηχανημάτων τους από επιτροπή και να εκτελεστούν δοκιμές υπό μεγίστη πίεση. Παράλληλα, δήλωσε ότι θα ζητήσει πίστωση 300.000 δραχμών για την αντικατάσταση των λεβήτων των τορπιλοβόλων και την εκτέλεση διαφόρων επισκευών σε αυτά.
Στα «απόνερα» του συμβάντος, ο Βουδούρης έθεσε σε αργία διά προσκαίρου παύσεως τον διευθυντή της Υποβρύχιας Άμυνας αντιπλοίαρχο Θεοχάρη Θεοχάρους, στον οποίον υπάγονταν τα τορπιλοβόλα, για «ανάρμοστον συμπεριφοράν προς την θέσιν του αξιωματικού». Τούτο επειδή, πριν από τον προκείμενο απόπλου των τορπιλοβόλων ο Θεοχάρης είχε αναφέρει στο υπουργείο ότι αυτά ήταν σε καλή κατάσταση και «οι λέβητες αυτών έχουσιν άριστα». Ωστόσο, μετά το ατύχημα, είχε αναιρέσει σε ιδιωτικές συζητήσεις όσα είχε επισήμως αναφέρει, και επέρριπτε το ατύχημα στην μη καλή κατάσταση των σκαφών και του Στόλου και, γενικότερα, στον Ναύσταθμο και στον υπουργό.
Τα λεγόμενά του περιήλθαν σε γνώση του Βουδούρη και επέσυραν την επιβολή της ποινής που προαναφέρθηκε.
Κλείνοντας αυτό το θλιβερό συμβάν, πρέπει να σημειωθεί ότι για τον αριθμό του τορπιλοβόλου υπάρχει σύγχυση. Ο τύπος και τα στοιχεία της εποχής αναφέρουν ότι επρόκειτο για το υπ’ αριθ. 12. Το ίδιο αναφέρει και το τηρούμενο στο Γενικό Επιτελείο Ναυτικού Μητρώο του Χρηστομάνου, το οποίο τον φέρει να υπηρετεί και να φονεύεται ως κυβερνήτης του σκάφους αυτού. Ωστόσο, ο υποπλοίαρχος Λυκούργος Τσουκαλάς σε επιστολή του στον τύπο του 1908 καταχωρίζει τον αριθμό 13 [5]. Αλλά και οι Κ. Παΐζης-Παραδέλης, Σ. Χαρατσής κ.ά. μνημονεύουν το υπ’ αριθ. 13. (ο Χαρατσής το ανασκευάζει σε 12 σε νεότερη εργασία του). Σε επίταση της σύγχυσης, να προστεθεί ότι το τορπιλοβόλο 12 συνεχίζει να εμφανίζεται στη σύνθεση του Στόλου μέχρι το 1919 και, μάλιστα, να λαμβάνει μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους με κυβερνήτη τον υποπλοίαρχο Κωνσταντίνο Μαλικόπουλο (βλ. Σ. Δούσμανη και Επ. Μπαμούρη), ο οποίος όμως αναφέρεται στο Μητρώο του ως κυβερνήτης του υπ’ αριθ. 13.

Απόσπασμα του Γενικού Μητρώου του Αλεξάνδρου

Χρηστομάνου. Στις τελευταίες γραμμές αναφέρεται

η ανάληψη από αυτόν των καθηκόντων κυβερνήτη

του τορπιλοβόλου Τ-12 και μετά η απώλειά του

κατά την έκρηξη του πλοίου. ΦΩΤΟ: ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ

Και σε κατακλείδα: Στις αρχές του 1912, το υπουργείο των Ναυτικών εξέδωσε το «Ελληνικά Πλοία, Πολεμικά και Εμπορικά, από 30 Τόννων και Άνω, Σηματολογημένα κατά τον Διεθνή περί Σημάτων Κώδικα, μέχρι Ιανουαρίου 1912». Στο αντίτυπο που βρίσκεται στη Βιβλιοθήκη του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, στον πίνακα των πολεμικών πλοίων, με α/α 36 και διακριτικό GRHV, αναφέρεται το τορπιλοβόλο 13, είναι διορθωμένο με μελάνι σε 12, σαν το πλοίο να έχει μετονομαστεί (Γιατί, άραγε; Για να μην υπάρχει ο «γρουσούζικος» αριθμός;). Όμως, βασιλικό διάταγμα μετονομασίας δεν υπάρχει. Όπως και αν είναι, εδώ επιλέγεται για το απολεσθέν ο αριθμός 12, δεδομένου ότι αυτός μοιάζει ορθότερος μιας και μνημονεύεται στα έγγραφα στοιχεία της εποχής, κυρίως δε στον τύπο επί μέρες.
ΠΗΓΗ: Περί Αλός http://perialos.blogspot.gr/2016/04/12.html

 

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Συμπτωματικά, μερικές μέρες αργότερα, βυθίστηκαν από έκρηξη του λέβητα δύο γαλλικά τορπιλοβόλα (ένα στην Ανατολική Μεσόγειο και ένα στην Βρέστη) και ένα τουρκικό.

[2] Πρακτικά των Συνεδριάσεων της Βουλής, Περίοδος ΙΕ΄, Σύνοδος Έκτακτη, Συνεδρίαση ΝΒ΄ της 28ης Μαρτίου 1900 (π.ημ.), σελ. 512.

[3] Πρακτικά των Συνεδριάσεων της Βουλής, Περίοδος ΙΕ΄, Σύνοδος Έκτακτη, Συνεδρίαση ΝΔ΄ της 30ης Μαρτίου 1900, σσ. 557-558 και ΝΕ΄ της 31ης Μαρτίου 1900, σσ. 571-574, καθώς και Σύνοδος Β΄, Συνεδρίαση ΙΒ΄ της 22ας Νοεμβρίου 1900, σσ. 67-70 (όλες οι ημερομηνίες με το π.ημ.).

[4] Εφημερίδα Καιροί της 30ης Μαρτίου 1900 (π.ημ.).

[5] Εφημερίδα Καιροί της 29ης Ιουνίου 1908 (π,ημ.).