Μια εντυπωσιακή απεικόνιση σε ερυθρόμορφο κύλικα (510-500 π.Χ.)
που δημιουργεί πολλές ερμηνείες.
Περί Αλός
Κρίστυ
Εμίλιο Ιωαννίδου
Ερευνήτρια Ναυτικής Ιστορίας
Δημοσιεύθηκε
στο περιοδικό «Ναυτική Ελλάς», τ. 987, σ.45
ΙΑΝ.
2016, έκδοση της Ενώσεως Αποστράτων Αξιωματικών
Ναυτικού
(Ε.Α.Α.Ν.), εποπτευόμενο από ΥΕΘΑ μέσω ΓΕΝ.
Μια πολύ ενδιαφέρουσα
απεικόνιση, σε ερυθρόμορφο κύλικα ζωγραφισμένο από τον Αμβρόσιο, παρουσιάζει
την πρωϊμότερη σκηνή αλιείας στην αττική αγγειογραφία, με πολλές δυνατότητες
για ερμηνεία και αποσυμβολισμό. Το αγγείο φυλάσσεται στο Μουσείο Καλών Τεχνών
στην Βοστόνη[1].
Ένα γυμνό αγόρι, σκυφτό στην
άκρη ενός βράχου, ψαρεύει. Τα εργαλεία που χρησιμοποιεί είναι απλά και
διαχρονικά. Στο δεξί χέρι κρατά το καλάμι «κάλαμος»[2]
του οποίου η πετονιά έχει αποδοθεί διακριτικά, να καταλήγει στο στόμα ενός
ψαριού. Στο αριστερό χέρι κρατάει ένα πλεκτό/διχτυωτό καλάθι. Φαίνεται πως το
συγκεκριμένο καλάθι δεν το χρησιμοποιεί για τη θήρευση αλλά για την διατήρηση
των αλιευμάτων στο νερό ενόσω ο ψαράς συνεχίζει το ψάρεμα [3].
Στο βυθό διακρίνεται ένα άλλο
αλιευτικό όργανο, ο κύρτος (κοινώς: κιούρτος). Πρόκειται για ένα πλεκτό καλάθι
με στενή είσοδο κωνική απ ‘όπου τα ψάρια εισέρχονται ελκόμενα από ένα δόλωμα
(συνήθως ένα ψάρι, κατά προτίμηση ζωντανό)[4]. Η κατασκευή του ήταν τέτοια που
εμπόδιζε τα εισερχόμενα ψάρια να εξέλθουν από τη στενή είσοδο. Παρά το γεγονός
ότι η αλιεία με κιούρτο έχει διατηρηθεί στις μέρες μας εντούτοις την εποχή
εκείνη θεωρείτο δραστηριότητα περισσότερο για οκνηρούς και δεν τύγχανε
ιδιαιτέρας εκτιμήσεως
[…ούτε πάλι ξύπνιοι ή
κοιμισμένοι να ψαρεύετε με κύρτους που είναι ψάρεμα για τεμπέληδες και δεν
είναι δουλειά που να σας ταιριάζει].
«μήτε εγρηγορόσιν μήτε ευδουσιν κύρτοις αργόν θήραν διαπονουμένοις» [5].
Πέντε ψάρια κολυμβούν ελεύθερα
ενώ εντυπωσιάζει η απεικόνιση ενός χταποδιού που είναι γαντζωμένο κάτω από
βράχο. Το χταπόδι αποδίδεται με έντονο σκούρο χρώμα, σχεδόν μαύρο, και η
παρουσία του σε αυτήν την θαλασσινή παράσταση μοιάζει να είναι σημαντική.
Αντίθετα με την άποψη αυτή
ο Cohen υποστηρίζει ότι το χταπόδι δεν
βρίσκεται στον βυθό αλλά έξω από τον βράχο και η γραμμή από την άκρη του βράχου
που στέκεται το αγόρι μέχρι τη βάση του κύκλου αποδίδεται οριζοντίως και όχι
καθέτως. Το χταπόδι, υποστηρίζει, δεν είναι ζωντανό αλλά έχει χτυπηθεί και
ξηραίνετε στην επιφάνεια [6].
Ωστόσο, η άποψη του Cohen δεν
φαίνεται να θεωρείται πως ανταποκρίνεται στη πραγματικότητα. Αν πράγματι η
γραμμή αποδόθηκε από τον καλλιτέχνη οριζοντίως με το χταπόδι να εννοείται στην
ξηρά, δεν θα ήταν τοποθετημένο στην άκρη με τα μισά πλοκάμια να τυλίγονται έξω
από το χείλος, ώστε σε δεδομένη στιγμή να πέσει κάτω, αλλά σε σημείο πιο ασφαλές.
Επίσης η χρήση του μαύρου χρώματος για το χταπόδι είναι μια προσπάθεια από το
καλλιτέχνη να αποδώσει την ζωντάνια του. Αν το χταπόδι ήταν νεκρό θα είχε χάσει
το χρώμα του, όπως συμβαίνει στην πραγματικότητα. Επιπροσθέτως, θα εικονιζόταν
με ελικοειδή τα πλοκάμια του αφού, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει, είχε χτυπηθεί
κι απλωθεί από τον αλιέα.
Με τρόπο ρεαλιστικό και
ταυτόχρονα γλαφυρό, η Emily
Vermuele [7]
αποσυμβολίζει την σκηνή και το ρόλο του χταποδιού. Στο αγγείο του Αμβροσίου
απεικονίζεται η ζωή επάνω και κάτω από την ίσαλο γραμμή. Το αγόρι (πάνω από τη
θαλασσία επιφάνεια) γνωρίζει τι κάνει αλλά δεν μπορεί να δει όλα όσα υπάρχουν κάτω από το νερό. Το χταπόδι (κάτω
από τη θαλασσία επιφάνεια) έχοντας καταλάβει τι γίνεται, κρύβεται κάτω από τον
βράχο κι εξαπατά το αγόρι.
Είναι εντυπωσιακό ότι πολλές
ερμηνείες μπορούν να αποδοθούν σε μια προσπάθεια αποσυμβολισμού στη
συγκεκριμένη παράσταση. Τα δύο μέρη, πάνω (εκτός θαλάσσης) και κάτω (εντός
θαλάσσης), μπορούν να έχουν ποικίλες ερμηνείες, όπως: Βορράς και Νότος, Ουρανός
και γη, πνεύμα ή ψυχή και ύλη ή φθορά, μακρόκοσμος και μικρόκοσμος κ.ο.κ. τα
οποία τονίζουν τη βαθύτερη σημασία της
δυάδος, της ανταγωνιστικότητος και της προσαρμογής. Πολλές και οι ερμηνείες για
τα επιμέρους στοιχεία επίσης.
Πρόκειται για μια ωραιότατη,
αρμονική εικόνα, η οποία προτείνει ότι η δύναμη της επικοινωνίας μεταξύ πάνω
και κάτω δύναται να επιτευχθεί μέσω της εμπειρίας και της σοφίας.
ΠΗΓΗ: Περί Αλός http://perialos.blogspot.gr/2016/03/blog-post.html
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Boston, Museum of
Fine
Arts
01.8024.
[2]
Κ.Ε. Ιωαννίδου, Λεξικό Αρχαίων Ελληνικών Ναυτικών Όρων, Εκδόσεις Hostorical Quest, 2014.
[3] T.W. Gallant , T.W., A
Fisherman’s Tale, an Analysis of the Potential Productivity of Fishing in the
Ancient World, Gent: The Belgian Archaeological Mission in Greece, 1985.
[4] Γ. Στάϊνχάουερ, «Κυνηγώντας
και ψαρεύοντας στην αρχαιότητα», Πειραϊκό
Ορόσημο, Πειραιάς, Σύλλογος: Οι φίλοι
Αρχαιολογικού Μουσείου, Αρχαιολογικών Χώρων και Μνημείων Πειραιά, 2015, τ.52,
σ. 10.
[5] Πλάτων, Νόμοι, 823e και Οππιανός, Αλιευτικά, ΙΙΙ, 341, 412.
[6] B. Cohen, B., The Colours of
Clay: Special Techniques in Athenian Vases, Malibu. L.A. California, Getty
Publications, 2006, σ.171.
[7] E. Vermuele, E. Aspects of
Death in Early Greek Art and Pottery, Sather University Lectures, 46,
Berkeley, University of California Press, 1979, σ. 180.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ιωαννίδου, Κ.Ε., Λεξικό Αρχαίων Ελληνικών Ναυτικών Όρων, Εκδόσεις Historical Quest, 2014.
Ιωαννίδου, Κ.Ε., «Αλιευτικά σκάφη και
αλιείς στην αρχαία Ελλάδα», Ναυτική Ελλάς,
Αθήνα, Ελληνική Θαλάσσια Ένωση/ΓΕΝ, τ. 946, 2012, σ. 38.
Ioannidou, C.E., “Divers in ancient Greece during the late archaic and
classical period (6th-4th century BC)”, ARCHAEOLOGY AND SCIENCE,
Archaeological Institute Belgrade, 10, 2016.
Στάϊνχάουερ Γ., «Κυνηγώντας και ψαρεύοντας
στην αρχαιότητα», Πειραϊκό Ορόσημο, Πειραιάς, Σύλλογος: Οι φίλοι
Αρχαιολογικού Μουσείου, Αρχαιολογικών Χώρων και Μνημείων Πειραιά, 2015, τ.52,
σσ. 8-12.
Χατζηδημητρίου, Α. «Η Αλιεία και τα
προϊόντα της στην εικονογράφηση και τις φιλολογικές πηγές των αρχαϊκών και
κλασσικών χρόνων», στο Δ. Δημητρόπουλος & Ε. Ολυμπίου (επιμ.), Ψαρεύοντας στις ελληνικές θάλασσες. Από τις
μαρτυρίες στη σύγχρονη πραγματικότητα, Αθήνα, 2010, σσ. 29-53. σ. 32.
Cohen, B. (ed), The Colours of Clay: Special Techniques in
Athenian Vases, Malibu. L.A. California, Getty Publications, 2006.
Gallant, T.W. 1985. A
Fisherman’s Tale, an Analysis of the Potential Productivity of Fishing in the
Ancient World. Gent: The Belgian Archaeological Mission in Greece.
Vermuele, E. Aspects of Death in Early Greek Art and
Pottery, Sather University Lectures, 46, Berkeley, University of California
Press, 1979, σ. 180.
