Στα
ίχνη ενός χαμένου φάρου
Περί Αλός
του
Δημήτριου Κατηνιώτη
Το άρθρο αυτό αναφέρεται στον φάρο του φρουρίου της Αγίας Μαύρας στη Λευκάδα. Αιτία στάθηκε η αναζήτηση της ιστορίας ενός Ιρλανδού σκαπανέα, που άφησε χαραγμένο το όνομα του, στο αρχαίο μεγάλο θέατρο της Νικόπολης, κατά την επίσκεψη του σε αυτό, το 1862. Τα Ιόνια Νησιά βρίσκονταν υπό βρετανική προστασία από το 1815 έως το 1864. Τότε κατασκευάστηκαν αρκετοί φάροι ή βελτιώθηκαν από τους Βρετανούς. Αυτοί οι φάροι ήταν ζωτικής σημασίας ναυτιλιακά βοηθήματα για τη νυχτερινή πλοήγηση καθώς η απουσία λεπτομερών χαρτών, ραντάρ και ηχοβολιστικών περιόριζαν τους βραδινούς πλόες. Στην κατασκευή και συντήρηση των φάρων στα Ιόνια Νησιά συμμετείχαν οι Σκαπανείς του Βασιλικού Στρατού (Sappers), οι οποίοι καθιερώθηκαν ως Βασιλικοί Μηχανικοί (Royal Engineers) από το 1856 και μετά. Επίσης, το σώμα αυτό έπαιξε σημαντικό ρόλο στην έρευνα και τις μετρήσεις για τους χάρτες του Βρετανικού Ναυαρχείου, καθώς η εμπειρογνωμοσύνη του ήταν ύψιστης σημασίας για τη δημιουργία και την ακρίβεια των χαρτών.
Το φαρικό δίκτυο του Ιονίου
Οι 23 λιθόκτιστοι φάροι του Ιονίου συγκροτούν μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα περίπτωση διότι σηματοδοτούν την αρχή λειτουργίας ενός νέου φαρικού δικτύου στην ελληνική θαλάσσια επικράτεια. Ο παλαιότερος όλων αυτών είναι ο φάρος Σίδερο που δεσπόζει στο φρούριο της Κέρκυρας, κατασκευασμένος το 1822 και ενδεχομένως είναι ο παλαιότερος φάρος στην Ελλάδα σε λειτουργία με την αρχική του μορφή. Μέχρι το τέλος της αγγλικής κυριαρχίας θα κατασκευαστούν οι φάροι στην νησίδα Περιστέρες της Κέρκυρα (1828), στους Βαρδιάνους (1824) και τους Αγίους Θεοδώρους της Κεφαλονιάς (1828), στην Λάκκα και στον Γάιο Παξών (1825), στις Στροφάδες (1829), στη Ζάκυνθο (1832), στην Ιθάκη (1848), στα Κύθηρα (1853, 1857) και στη Λευκάδα (1861).
Μετά την Ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα, το φαρικό δίκτυο του Ιονίου ενισχύθηκε περαιτέρω με την εγκατάσταση φάρων στους Οθωνούς (1872), στο Δουκάτο (1890) και στον Βολιό της Λευκάδας (1913), στο Φισκάρδο (1892), τον Γερογόμπο (1906) και τα Διχάλια της Κεφαλονιάς (1907), στο Σκινάρι (1897) και το Κερί της Ζακύνθου (1925), στους Αντίπαξους (1906) και στις Απολυτάρες των Αντικυθήρων (1926). Τα κτιριακά τους συγκροτήματα, είναι απλά στην πλειονότητά τους. Φάροι τετράγωνοι ή κυκλικοί, αποτελούνται από τον πύργο, την κατοικία του φαροφύλακα και λίγους βοηθητικούς χώρους.
Το φρούριο της Αγίας Μαύρας στη Λευκάδα
Ήδη το βασίλειο της Ελλάδας, τα Ιόνια νησιά, αλλά και το υπόδουλο από τους Οθωμανούς τμήμα της ήταν δημοφιλής προορισμός για του Ευρωπαίους. Η επαφή τους με τον ένδοξο αρχαίο ελληνικό και βυζαντινό πολιτισμό, αλλά και το ενδεχόμενο αρχαιολογικών ανακαλύψεων αποτέλεσε ισχυρό κίνητρο για την πραγματοποίηση εκεί πολυήμερων ταξιδιών κατά το 19ου αιώνα. Η πλειοψηφία των ταξιδιωτών κατέφθανε κυρίως μέσω θαλάσσης είτε από κάποιο λιμένα της Ιταλίας, ή από τον ενδιάμεσο σταθμό της Μάλτας. Στο αγγλικό ταξιδιωτικό εγχειρίδιο του John Murray, το οποίο εκδόθηκε στο Λονδίνο το 1854, αναφέρεται στην εισαγωγή του πως: Ένα ταξίδι στην Ελλάδα είναι γεμάτο βαθύ και διαρκές ενδιαφέρον για έναν ταξιδιώτη κάθε χαρακτήρα, εκτός από έναν απλό τεμπέλη ή άνθρωπο της ευχαρίστησης. Εκεί ο πολιτικός μπορεί να συλλογιστεί για τον εαυτό του, την κατάσταση και την πρόοδο ενός λαού, λαμπρής καταγωγής και πλούσια προικισμένου από τη Φύση, ο οποίος, μετά από μια υποδούλωση αιώνων, έχει πάρει ξανά τη θέση του ανάμεσα στα έθνη της γης.
Αναζητώντας πληροφορίες για τη Λευκάδα, στο ίδιο ταξιδιωτικό εγχειρίδιο του 1854 αναφέρεται πως : «σε απόσταση περίπου ενός μιλίου από την Ακαρνανία και την ίδια απόσταση από την Αμαξική (πόλη Λευκάδα), έχει κατασκευαστεί ένα λιμάνι από την Αγγλο-Ιόνια Κυβέρνηση, το οποίο προστατεύεται από έναν μόλο που καταλήγει σε έναν φάρο. Στην πλευρά αυτού του λιμανιού βρίσκεται το Φρούριο της Αγίας Μαύρας, που ανεγέρθηκε κατά τον Μεσαίωνα από έναν από τους Λατίνους πρίγκιπες, αλλά επισκευάστηκε και ανακαινίστηκε τόσο από τους Τούρκους όσο και από τους Βενετούς. Πήρε το όνομά του από ένα παρεκκλήσι εντός των τειχών του, αφιερωμένο στην Αγία Μαύρα, η γιορτή της οποίας γιορτάζεται στις 3 Μαΐου». Όμως, από την υπάρχουσα βιβλιογραφία, ο φάρος της Λευκάδας στο φρούριο, φέρεται να κατασκευάστηκε από τους Άγγλους το 1861. Πως εξηγείται η αναφορά σε φάρο εκεί, τουλάχιστον από το 1854;
Ανατρέχοντας σε ναυτιλιακά και όχι μόνο βοηθήματα
Την πληροφορία αυτή, ύπαρξης ενός άγνωστου φάρου, επιβεβαιώνει και ο χάρτης του Βρετανικού Ναυαρχείου Νο. 208, εκδόσεως του 1834, με τίτλο «The Gulf of ARTA», στον οποίο αποτυπώνεται φανός σταθερός F (Fixed) στο δυτικό άκρο του καναλιού της Λευκάδας, και εξωτερικά του κάστρου της Αγίας Μαύρας (Εικ.1).
Εικόνα 1. Λεπτομέρεια από τον χάρτη Βρετανικού Ναυαρχείου Νο. 208/1834.
(Ίδρυμα Ακτία Νικόπολις)
Επίσης, σε σχετική λιθογραφία του Άγγλου ζωγράφου και περιηγητή Edward Lear το 1863, υπάρχει μία απεικόνιση ενός ψηλού κτίσματος και πιθανού φάρου, απέναντι από το κάστρο της Αγία Μαύρας (Εικ.2).
Στον χάρτη Νο.208, στην έκδοση όμως του 1864, αποτυπώνεται ο ίδιος φανός σταθερού φωτός να παραμένει εκτός και απέναντι του κάστρου και ονομάζεται πλέον La Sella. (Εικ.3).
Εικόνα 3. Λεπτομέρεια από τον χάρτη Βρετανικού Ναυαρχείου Νο. 208/1864.
(Ίδρυμα Ακτία Νικόπολις)
Σε μεταγενέστερο οπτικό υλικό, δηλαδή σε φωτογραφία του 1890, τραβηγμένη από τον Γάλλο αστρονόμο Aymar Eugène de la Baume Pluvinel, ο οποίος διήλθε από τη Λευκάδα εκείνο το καλοκαίρι, επιβεβαιώνεται πως ούτε τότε υπήρχε κάποιο φαρικό κτίσμα επάνω στο κάστρο της Αγίας Μαύρας. (Εικ.4).
Τέλος, σε φωτογραφία του κάστρου της Αγίας Μαύρας, η οποία αποδίδεται στον Γερμανό αρχαιολόγο Wilhelm Dörpfeld, με χρονολογία λήψης το 1900, αποτυπώνεται καθαρά ο φάρος του φρουρίου στη μορφή που διατηρεί έως σήμερα (Εικ.5). Επομένως η χρονολογία αυτή τοποθετεί την κατασκευή του φάρου μεταξύ 1890 και 1900.
Όλα τα παραπάνω οδηγούν στο συμπέρασμα πως ο φάρος της Αγίας Μαύρας, ο οποίος βρίσκεται πάνω στον προμαχώνα του Παντοκράτορα στο φρούριο της Αγίας Μαύρας στη Λευκάδα, δεν φαίνεται να κατασκευάστηκε το 1861. Πιθανότατα θα υπάρχουν κάπου αρχεία σχετικά με την ακριβή χρονολογία κτίσης του φάρου αυτού. Όσον αφορά στο τι απέγινε ο φάρος La Sella, αυτό είναι σίγουρα ένα άλλο ξεχωριστό θέμα για έρευνα.
Συμπερασματικά
Το να φωτιστεί η ιστορία του φάρου της Αγίας Μαύρας και να έρθει στο προσκήνιο η ιστορία ενός άλλου, χαμένου πια φάρου, αυτού που κάποτε ονομάστηκε La Sella, δεν είναι παρά μια ισχνή αναλαμπή στην ατέρμονη ναυτική ιστορία. Είναι βέβαιο στη θλιβερή μοίρα των πλεούμενων και των φαναριών, να περνάνε από τη χρήση στη λήθη, όταν ο καιρός και η φθορά επικρατήσουν πάνω τους ανεπίστρεπτα. Πάντα όμως θα παραμένει κάπου, έστω ένα στίγμα τους…
ΠΗΓΗ: https://perialos.blogspot.com/2025/09/blog-post.html
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ν. Μπένος-Πάλμερ, Ε. Ολυμπίτου, Τζ. Χαρλαύτη. Φάροι των Ιόνιων Νήσων. Έκθεση φωτογραφικού και αρχειακού υλικού. Τμήμα Ιστορίας, Ιόνιο Πανεπιστήμιο, 2008.
T. W. J. Connolly, (1857), The History of the Corps of Royal Sappers and Miners, Vol. 1, 2, London.
J. Murray, (1854), Handbook for Travellers in Greece: Describing the Ionian Islands, the Kingdom of Greece, the Islands of the Aegean Sea, with Albania, Thessaly, and Macedonia, London.
URL’s
https://actianicopolis.eu/
https://aromalefkadas.gr/
https://www.laskaridisfoundation.org/en/
https://marehist.gr/gr/tributes/07.01
https://www.santamauracastle.gr/periigisi/
https://eng.travelogues.gr/item.php?view=36942
