Στα ίχνη ενός χαμένου φάρου

 

Στα ίχνη ενός χαμένου φάρου 

Περί Αλός

του Δημήτριου Κατηνιώτη

Το άρθρο δημοσιεύεται για πρώτη φορά

στο Περί Αλός με την άδεια του συγγραφέως

       

Το άρθρο αυτό αναφέρεται στον φάρο του φρουρίου της Αγίας Μαύρας στη Λευκάδα. Αιτία στάθηκε η αναζήτηση της ιστορίας ενός Ιρλανδού σκαπανέα, που άφησε χαραγμένο το όνομα του, στο αρχαίο μεγάλο θέατρο της Νικόπολης, κατά την επίσκεψη του σε αυτό, το 1862. Τα Ιόνια Νησιά βρίσκονταν υπό βρετανική προστασία από το 1815 έως το 1864. Τότε κατασκευάστηκαν αρκετοί φάροι ή βελτιώθηκαν από τους Βρετανούς. Αυτοί οι φάροι ήταν ζωτικής σημασίας ναυτιλιακά βοηθήματα για τη νυχτερινή πλοήγηση καθώς η απουσία λεπτομερών χαρτών, ραντάρ και ηχοβολιστικών περιόριζαν τους βραδινούς πλόες. Στην κατασκευή και συντήρηση των φάρων στα Ιόνια Νησιά συμμετείχαν οι Σκαπανείς του Βασιλικού Στρατού (Sappers), οι οποίοι καθιερώθηκαν ως Βασιλικοί Μηχανικοί (Royal Engineers) από το 1856 και μετά. Επίσης, το σώμα αυτό έπαιξε σημαντικό ρόλο στην έρευνα και τις μετρήσεις για τους χάρτες του Βρετανικού Ναυαρχείου, καθώς η εμπειρογνωμοσύνη του ήταν ύψιστης σημασίας για τη δημιουργία και την ακρίβεια των χαρτών.

Το φαρικό δίκτυο του Ιονίου

Οι 23 λιθόκτιστοι φάροι του Ιονίου συγκροτούν μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα περίπτωση διότι σηματοδοτούν την αρχή λειτουργίας ενός νέου φαρικού δικτύου στην ελληνική θαλάσσια επικράτεια. Ο παλαιότερος όλων αυτών είναι ο φάρος Σίδερο που δεσπόζει στο φρούριο της Κέρκυρας, κατασκευασμένος το 1822 και ενδεχομένως είναι ο παλαιότερος φάρος στην Ελλάδα σε λειτουργία με την αρχική του μορφή. Μέχρι το τέλος της αγγλικής κυριαρχίας θα κατασκευαστούν οι φάροι στην νησίδα Περιστέρες της Κέρκυρα (1828), στους Βαρδιάνους (1824) και τους Αγίους Θεοδώρους της Κεφαλονιάς (1828), στην Λάκκα και στον Γάιο Παξών (1825), στις Στροφάδες (1829), στη Ζάκυνθο (1832), στην Ιθάκη (1848), στα Κύθηρα (1853, 1857) και στη Λευκάδα (1861).

Μετά την Ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα, το φαρικό δίκτυο του Ιονίου ενισχύθηκε περαιτέρω με την εγκατάσταση φάρων στους Οθωνούς (1872), στο Δουκάτο (1890) και στον Βολιό της Λευκάδας (1913), στο Φισκάρδο (1892), τον Γερογόμπο (1906) και τα Διχάλια της Κεφαλονιάς (1907), στο Σκινάρι (1897) και το Κερί της Ζακύνθου (1925), στους Αντίπαξους (1906) και στις Απολυτάρες των Αντικυθήρων (1926). Τα κτιριακά τους συγκροτήματα, είναι απλά στην πλειονότητά τους. Φάροι τετράγωνοι ή κυκλικοί, αποτελούνται από τον πύργο, την κατοικία του φαροφύλακα και λίγους βοηθητικούς χώρους. 

Το φρούριο της Αγίας Μαύρας στη Λευκάδα

Ήδη το βασίλειο της Ελλάδας, τα Ιόνια νησιά, αλλά και το υπόδουλο από τους Οθωμανούς τμήμα της ήταν δημοφιλής προορισμός για του Ευρωπαίους. Η επαφή τους με τον ένδοξο αρχαίο ελληνικό και βυζαντινό πολιτισμό, αλλά και το ενδεχόμενο αρχαιολογικών ανακαλύψεων αποτέλεσε ισχυρό κίνητρο για την πραγματοποίηση εκεί πολυήμερων  ταξιδιών κατά το 19ου αιώνα. Η πλειοψηφία των ταξιδιωτών κατέφθανε κυρίως μέσω θαλάσσης είτε από κάποιο λιμένα της Ιταλίας, ή από τον ενδιάμεσο σταθμό της Μάλτας. Στο αγγλικό ταξιδιωτικό εγχειρίδιο του John Murray, το οποίο εκδόθηκε στο Λονδίνο το 1854, αναφέρεται στην εισαγωγή του πως: Ένα ταξίδι στην Ελλάδα είναι γεμάτο βαθύ και διαρκές ενδιαφέρον για έναν ταξιδιώτη κάθε χαρακτήρα, εκτός από έναν απλό τεμπέλη ή άνθρωπο της ευχαρίστησης. Εκεί ο πολιτικός μπορεί να συλλογιστεί για τον εαυτό του, την κατάσταση και την πρόοδο ενός λαού, λαμπρής καταγωγής και πλούσια προικισμένου από τη Φύση, ο οποίος, μετά από μια υποδούλωση αιώνων, έχει πάρει ξανά τη θέση του ανάμεσα στα έθνη της γης.

Αναζητώντας πληροφορίες για τη Λευκάδα, στο ίδιο ταξιδιωτικό εγχειρίδιο του 1854 αναφέρεται  πως : «σε απόσταση περίπου ενός μιλίου από την Ακαρνανία και την ίδια απόσταση από την Αμαξική (πόλη Λευκάδα), έχει κατασκευαστεί ένα λιμάνι από την Αγγλο-Ιόνια Κυβέρνηση, το οποίο προστατεύεται από έναν μόλο που καταλήγει σε έναν φάρο. Στην πλευρά αυτού του λιμανιού βρίσκεται το Φρούριο της Αγίας Μαύρας, που ανεγέρθηκε κατά τον Μεσαίωνα από έναν από τους Λατίνους πρίγκιπες, αλλά επισκευάστηκε και ανακαινίστηκε τόσο από τους Τούρκους όσο και από τους Βενετούς. Πήρε το όνομά του από ένα παρεκκλήσι εντός των τειχών του, αφιερωμένο στην Αγία Μαύρα, η γιορτή της οποίας γιορτάζεται στις 3 Μαΐου».  Όμως, από την υπάρχουσα βιβλιογραφία, ο φάρος της Λευκάδας στο φρούριο, φέρεται να κατασκευάστηκε από τους  Άγγλους το 1861. Πως εξηγείται η αναφορά σε φάρο εκεί, τουλάχιστον από το 1854;

Ανατρέχοντας σε ναυτιλιακά και όχι μόνο βοηθήματα

Την πληροφορία αυτή, ύπαρξης ενός άγνωστου φάρου, επιβεβαιώνει και ο χάρτης του Βρετανικού Ναυαρχείου Νο. 208, εκδόσεως του 1834, με τίτλο «The Gulf of ARTA», στον οποίο αποτυπώνεται φανός σταθερός F (Fixed) στο δυτικό άκρο του καναλιού της Λευκάδας, και εξωτερικά του κάστρου της Αγίας Μαύρας (Εικ.1). 

Εικόνα 1. Λεπτομέρεια από τον  χάρτη Βρετανικού Ναυαρχείου Νο. 208/1834. 

(Ίδρυμα Ακτία Νικόπολις)

Επίσης, σε σχετική λιθογραφία του Άγγλου ζωγράφου και περιηγητή Edward Lear το 1863, υπάρχει μία απεικόνιση ενός ψηλού κτίσματος και πιθανού φάρου, απέναντι από το κάστρο της Αγία Μαύρας (Εικ.2). 

 

Εικόνα 2.  Άποψη του φρουρίου της Αγίας Μαύρας και της Λευκάδας.

Στον χάρτη Νο.208, στην έκδοση όμως του 1864, αποτυπώνεται ο ίδιος φανός σταθερού φωτός να παραμένει εκτός και απέναντι του κάστρου και ονομάζεται πλέον La Sella. (Εικ.3).

Εικόνα 3. Λεπτομέρεια από τον  χάρτη Βρετανικού Ναυαρχείου Νο. 208/1864. 

(Ίδρυμα Ακτία Νικόπολις)

Σε μεταγενέστερο οπτικό υλικό, δηλαδή σε φωτογραφία του 1890, τραβηγμένη από τον Γάλλο αστρονόμο Aymar Eugène de la Baume Pluvinel, ο οποίος διήλθε από τη Λευκάδα εκείνο το καλοκαίρι, επιβεβαιώνεται  πως ούτε τότε υπήρχε κάποιο φαρικό κτίσμα επάνω στο κάστρο της Αγίας Μαύρας. (Εικ.4). 

Εικόνα 4. Φωτογραφία του φρουρίου της Αγίας Μαύρας του 1890.

Τέλος, σε φωτογραφία του κάστρου της Αγίας Μαύρας, η οποία αποδίδεται στον Γερμανό αρχαιολόγο Wilhelm Dörpfeld, με χρονολογία λήψης το 1900, αποτυπώνεται καθαρά ο φάρος του φρουρίου στη μορφή που διατηρεί έως σήμερα (Εικ.5). Επομένως η χρονολογία αυτή τοποθετεί την κατασκευή του φάρου μεταξύ 1890 και 1900. 

Εικόνα 5. Φωτογραφία του φρουρίου της Αγίας Μαύρας του 1900.

Όλα τα παραπάνω οδηγούν στο συμπέρασμα πως ο φάρος της Αγίας Μαύρας, ο οποίος βρίσκεται πάνω στον προμαχώνα του Παντοκράτορα στο φρούριο της Αγίας Μαύρας στη Λευκάδα, δεν φαίνεται να κατασκευάστηκε το 1861. Πιθανότατα θα υπάρχουν κάπου αρχεία σχετικά με την ακριβή χρονολογία κτίσης του φάρου αυτού. Όσον αφορά στο τι απέγινε ο φάρος La Sella, αυτό είναι σίγουρα ένα άλλο ξεχωριστό θέμα για έρευνα.

Συμπερασματικά 

Το να φωτιστεί η ιστορία του φάρου της Αγίας Μαύρας και να έρθει στο προσκήνιο η ιστορία ενός άλλου, χαμένου πια φάρου, αυτού που κάποτε ονομάστηκε La Sella,  δεν είναι παρά μια ισχνή αναλαμπή στην ατέρμονη ναυτική ιστορία. Είναι βέβαιο στη θλιβερή  μοίρα των πλεούμενων και των φαναριών, να περνάνε από τη χρήση στη λήθη, όταν ο καιρός και η φθορά επικρατήσουν πάνω τους ανεπίστρεπτα. Πάντα όμως θα παραμένει κάπου, έστω ένα στίγμα τους…

ΠΗΓΗ: https://perialos.blogspot.com/2025/09/blog-post.html 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 Ν. Μπένος-Πάλμερ, Ε. Ολυμπίτου, Τζ. Χαρλαύτη. Φάροι των Ιόνιων Νήσων. Έκθεση φωτογραφικού και αρχειακού υλικού. Τμήμα Ιστορίας, Ιόνιο Πανεπιστήμιο, 2008.

 T. W. J. Connolly, (1857), The History of the Corps of Royal Sappers and Miners, Vol. 1, 2, London.

 J. Murray, (1854), Handbook for Travellers in Greece: Describing the Ionian Islands, the Kingdom of Greece, the Islands of the Aegean Sea, with Albania, Thessaly, and Macedonia, London.

URL’s

 https://actianicopolis.eu/

 https://aromalefkadas.gr/

 https://www.laskaridisfoundation.org/en/

 https://marehist.gr/gr/tributes/07.01

 https://www.santamauracastle.gr/periigisi/

 https://eng.travelogues.gr/item.php?view=36942

 

Περί Αλός: 14 χρόνια «πλεύσης» στη Ναυτική Ιστορία

 Το πρώτο ιστολόγιο που δημιουργήθηκε για τη Ναυτική Ιστορία 
έκλεισε 14 χρόνια!

Περί Αλός

Αγαπημένοι μου συνεπιβάτες,

Σήμερα, 7 Φεβρουαρίου 2025, το Περί Αλός γιορτάζει 14 χρόνια ζωής. 

Από την πρώτη στιγμή, ο στόχος μου ήταν να κρατήσω ζωντανές τις πολύτιμες πτυχές της Ναυτικής Ιστορίας. Και αυτό, το καταφέραμε μαζί. Το «Περί Αλός» αγαπήθηκε από εσάς, έγινε μέρος της καθημερινότητάς σας και εγώ το ένιωσα σε κάθε σας σχόλιο, σε κάθε λέξη υποστήριξης.

Ακόμα και σε δύσκολες εποχές, εσείς δεν σταματήσατε να ταξιδεύετε στα κύματα της ιστορίας όποτε το Περί Αλός σας πρότεινε να επιβιβαστείτε.

Κάθε στιγμή αυτής της πορείας είναι σημαντική για μένα και δεν την ξεχνώ.

Σας ευχαριστώ από καρδιάς για την απλόχερη αγάπη και στήριξή σας όλα αυτά τα χρόνια.

 

Κρίστυ Εμίλιο Ιωαννίδου

Συγγραφεύς – Ερευνήτρια Ναυτικής Ιστορίας

 

Καλή Χρονιά! Ευετηρία 2025!

 Περί Αλός

Το παλαιότερο σκάφος στον κόσμο

 

Ποιο είναι το παλιότερο σκάφος στον κόσμο;

Περί Αλός

Κρίστυ Εμίλιο Ιωαννίδου

Συγγραφεύς-Ερευνήτρια Ναυτικής Ιστορίας

Ελληνικό Ινστιτούτο Ναυτικής Ιστορίας (ΕΛ.Ι.Ν.ΙΣ.)

Image by Tiger Moon from Pixabay

«Σκάφος», από το αρχαίο ρήμα «σκάπτω». Ένας πεσμένος κορμός δέντρου που βρέθηκε στο νερό και επιπλέει, έκανε τον άνθρωπο να δοκιμάσει να μεταφερθεί επάνω σε αυτόν. Σκάπτοντας τον κορμό, δημιούργησε εσοχή για να μπορεί να καθίσει και με τη βοήθεια των χεριών ή βοηθητικών ξύλων αργότερα, άρχισε να πλέει.

Από τα προϊστορικά χρόνια, ο άνθρωπος είχε τη βάση της επιλογής συγκεκριμένων δέντρων για την παραγωγή ενός σκάφους. Τα περισσότερα σκάφη της Λίθινης Εποχής στην Ευρώπη κατασκευάστηκαν από πιο μαλακά είδη δέντρων όπως η φλαμουριά και η σκλήθρα και μερικές φορές η βελανιδιά που είναι πιο σκληρή. [1] Η κουλτούρα της εκσκαφικής κατασκευής ξεκίνησε στη βόρεια Ευρώπη μόλις τα κατάλληλα είδη δέντρων για ναυπήγηση σκαφών μετανάστευσαν στις αντίστοιχες περιοχές. [2] Η φλαμουριά ήταν το πιο προτιμώμενο υλικό στην ακτή, ενώ η σκλήθρα ήταν το προτιμώμενο είδος στις λίμνες της ενδοχώρας. Η επιλογή των ειδών δέντρων είναι επομένως σχετική με το μήκος και το πλάτος του κορμού, τη μακροζωία στο νερό, την παρεμπόδιση των ρωγμών και το σχίσιμο όταν στεγνώνει και το πιο σημαντικό είναι η ανθεκτικότητα.[1]

Έχει ανακαλυφθεί άραγε τέτοιος κορμός; Τέτοιο σκάφος;

 

Το πρώτο σκάφος, το πρώτο κανό, στον κόσμο βρέθηκε τυχαία

Το 1955, κατά τη διάρκεια των εργασιών κατασκευής του αυτοκινητόδρομου Α28 της Ολλανδίας, ένας χειριστής που αφαιρούσε τύρφη με τον εκσκαφέα του, κοντά στο χωριό Pesse ανακάλυψε έναν παράξενο κορμό δέντρου. Ο χειριστής δεν έδωσε ιδιαίτερη σημασία αλλά ένας ντόπιος αγρότης, ο Hendrik Wanders, αποφάσισε να εξετάσει το εύρημα και να το μεταφέρει σπίτι του για περαιτέρω έλεγχο. 

Κανό Pesse. Source: Drents Museum 

Ο Wanders άρχισε να υποπτεύεται ότι το κούφιο κούτσουρο θα μπορούσε να είχε χρησιμοποιηθεί ως κανό. Έτσι αποφάσισε να το πάει στο Πανεπιστήμιο του Groningen , ώστε οι ειδικοί να μπορέσουν να αναλύσουν το κανό σε βάθος. Ανακάλυψαν ότι το κούτσουρο ήταν στην πραγματικότητα ένα κανό καθώς είχε σχεδόν επίπεδη καρίνα και στενή πλώρη. Είχε μήκος 2,98 μέτρα  και πλάτος 44 εκατοστά. Ναυπηγήθηκε από ανθρώπους που χρησιμοποίησαν τον κορμό ενός σκωτσέζικου πεύκου και εργαλεία από πυριτόλιθο ή κέρατο. [4]

Η αίθουσα προϊστορικών αρχαιοτήτων στο Μουσείο Drents. 
ΦΩΤΟ: Wikimedia Commons.

Το κανό είχε καταφέρει να παραμείνει άθικτο λόγω της απουσίας οξυγόνου στην τύρφη. Οι ερευνητές αποφάσισαν να στεγνώσουν με κατάψυξη το κανό για να αποτρέψουν την αποσύνθεση χρησιμοποιώντας μια τεχνική κατάψυξης και εξάχνωσης που απαντάται συνήθως στη βιομηχανία τροφίμων.

Αυτός ο τύπος σκάφους- κανό χρησιμοποιήθηκε ευρέως κατά τους παλαιότερους πολιτισμούς.

Αργότερα η ανάλυση σε άνθρακα προσδιόρισε ότι το κανό χρονολογείται περίπου από το 8040 - 7510 π.Χ., την Πρώιμη Μεσολιθική Περίοδο.

Αυτή είναι η περίοδος όπου οι homo sapiens ήταν κυνηγοί-συλλέκτες και οι άνθρωποι άρχισαν να χρησιμοποιούν πιο αιχμηρά και λεπτότερα πέτρινα εργαλεία . Πιστεύεται ότι το σκάφος χρησιμοποιήθηκε για ψάρεμα σε ρυάκια και λίμνες.

Αυτό επιβεβαίωσε και ο αρχαιολόγος Jaap Beuker, επιμελητής του Μουσείου Drents στο Assen, υποστηρίζοντας ότι εκείνη την εποχή οι άνθρωποι δεν ήταν κτηνοτρόφοι.

Όμως ένας επισκέπτης Δανός αρχαιολόγος αμφισβήτησε εάν ένα τόσο μικρό σκάφος θα ήταν αξιόπλοο. Αυτό έδωσε το έναυσμα στον αρχαιολόγο Jaap Beuker να ναυπηγήσει το 2001, ένα ακριβές αντίγραφο το οποίο κωπηλατήθηκε με επιτυχία σε ένα κοντινό ποτάμι . Με αυτόν τον τρόπο απέδειξε ότι το κανό ήταν πλήρως λειτουργικό.

Ο Mark Jan Dielemans δοκιμάζει ένα αντίγραφο 
του κανό του Pesse στο κέντρο αναψυχής 
Witterzomer στο Assen. ΦΩΤΟ: GPD, archeoforum.nl

Το κανό Pesse, που πήρε το όνομά του από το όνομα του χωριού που ανακαλύφθηκε, πιστεύεται ότι είναι ένα από τα παλαιότερα σκάφη μέχρι σήμερα στον κόσμο. Η χρονολόγηση με άνθρακα δείχνει ότι το σκάφος κατασκευάστηκε κατά την πρώιμη μεσολιθική περίοδο μεταξύ 8040 π.Χ. και 7510 π.Χ.  Βρίσκεται στο μουσείο Μουσείο Τέχνης και Ιστορίας Drents στο Assen της Ολλανδίας.

ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΣΧΕΤΙΚΟ ΒΙΝΤΕΟ

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Tο δεύτερο παλαιότερο γνωστό σκάφος ανακαλύφθηκε το 1987 από έναν βοσκό στη περιοχή του χωριού Dufuna, στη Νιγηρία . Η δοκιμή χρονολόγησης με άνθρακα αποκάλυψε ότι είναι περίπου 8 χιλιάδων ετών.

ΠΗΓΗ: Περί Αλός https://perialos.blogspot.com/2024/11/blog-post.html

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Erič, M. (2014). Logboats: A Global Symbolic Content for New Reflections on the Protection of World Heritage in the Future with the Help of Cutting Edge Technology. In: Ioannides, M., Magnenat-Thalmann, N., Fink, E., Žarnić, R., Yen, AY., Quak, E. (eds) Digital Heritage. Progress in Cultural Heritage: Documentation, Preservation, and Protection. EuroMed 2014. Lecture Notes in Computer Science, vol 8740. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-319-13695-0_77

Garba, Abubakar (1996). "The architecture and chemistry of a dug-out: the Dufuna Canoe in ethno-archaeological perspective". Berichte des Sonderforschungsbereichs. 268 (8): 194.

[2] Robinson, David E., ed. Experimentation and Reconstruction in Environmental Archaeology. Vol. 5. Oxbow Books, 1990. https://doi.org/10.2307/j.ctvh1dp6m.

CHRISTENSEN, C. (1990): Age Dug-out Boats in Denmark: Occurrence, Age, Form 

and Reconstruction. In: "Experimentation and Reconstruction in Envi- 

ronmental Archaeology", edited by David E. Robinson, Oxford Books, 

Roskilde, Denmark

[3] Garba, Abubakar (1996): 194.

[4] Beuker, J.R.; Niekus, M.J.L.Th. (1997). "De Kano Van Pesse - De Bijl Erin". De Nieuwe Drentse Volksalmanak (in Dutch). Retrieved 4 December 2011.

ΠΗΓΕΣ

Nautical Channel https://nauticalchannel-com

Drents Museum http://drentsmuseum.nl

Boot van Pesse http://bootvanpesse.com/

James C. Kennedy (2017) A Concise History of the Netherlands Cambridge : Cambridge University Press

Gerrit van der Heide, Scheepsarcheologie, (Amsterdam: Strengholt, 1974), p106-111.

Willem van Zeist, 'De Mesolitische boot van Pesse', in de Nieuwe Drentse Volksalmanak, nr 75 (1957).

TUTORIAL 12 ιδέες Για παρουσίαση ιστορικού θέματος με power point

 

Περί Αλός 

Είστε καλεσμένοι σε μια ημερίδα, σε ένα πάνελ ομιλητών 

και πρέπει να ετοιμάσετε την παρουσίασή σας σε Power point? 

Αυτό το βίντεο θα βοηθήσει εσάς που πρώτη φορά θα 

μιλήσετε σε κοινό αλλά και όλους εσάς  που θέλετε να 

βελτιώσετε τις παρουσιάσεις σας.

Ο μικροναυπηγός Σπύρος Στρομπούλας στο Περί Αλός

 

Περί Αλός

Ανακαλύπτουμε τη μαγεία της μικροναυπηγικής μέσα από τις δημιουργίες του Σπύρου Στρομπούλα. Ο Σπύρος μας απαντά σε ερωτήσεις και μαθαίνουμε για την κατασκευή πλοίων υπό κλίμακα.

M/V ANEMOS in floating dock. Spyros Stavento Strompoulas

 

Τι ήταν αυτό που σου έδωσε την ώθηση να θέλεις να κατασκευάζεις πλοία υπό κλίμακα;

Με την κατασκευή ομοιωμάτων πλοίων υπό κλίμακα ασχολούμαι για περίπου τριάντα χρόνια, αρχικά ως χόμπυ, αλλά από το 1997 και μετά την αποχώρηση μου από τα ναυπηγεία ως εσωτερική ανάγκη έκφρασης και επαφής, καθώς  λειτουργούσε σαν ένας τρόπος για να κρατηθούν ζωντανά γεγονότα και μνήμες μιας εικοσιπενταετίας που χαράκτηκε βαθειά μέσα μου και είναι ένα σημαντικό κομμάτι της ζωής μου.

Ο Μικροναυπηγός Σπύρος Στρομπούλας

Τι είναι η ιδιοκατασκευή και ποια η διαφορά της με το συναρμολογούμενο μοντέλο;

Με τον όρο Μικροναυπηγική (scratch build) χαρακτηρίζουμε την κατασκευή ενός ομοιώματος πλοίου υπό κλίμακα από τα σχέδια και τις φωτογραφίες του πραγματικού πλοίου. Όλα τα τμήματα του ομοιώματος γίνονται χειροποίητα ακολουθώντας σε μεγάλο βαθμό τη σειρά κατασκευής του πραγματικού πλοίου στο ναυπηγείο, φυσικά τηρώντας τις διαστάσεις με βάση την κλίμακα που έχω επιλέξει για την κατασκευή. Βέβαια για κατασκευές ομοιωμάτων σε κλίμακες 1:700 και άνω μιλάμε για μινιατούρες πλοίων σε κλίμακα.

Liberty PANAGATHOS, sank at Ameland Islands, 

27 October 1965. Spyros Stavento Strompoulas.

Τι υλικά χρησιμοποιείς για τα πλοία και τι για τις ανθρώπινες φιγούρες;

Η γκάμα των υλικών είναι πολύ μεγάλη,  μπάλσα ,φύλλα πλαστικού, φύλλα χαλκού, και μπρούντζου, διάφορα σύρματα και σχοινιά, ρητίνες, μπάρες και σωλήνες πλαστικές και μεταλλικές, ειδικές κόλλες και στόκοι, καθώς και κοπή σε φύλλο μπρούντζου με τη μέθοδο της φωτοχάραξης των πολύ μικρών εξαρτημάτων (σκάλες, ρέλια) για την κλίμακα 1:350 και πιό μεγάλες κλίμακες.

Σε ότι αφορά τις φιγούρες τα τελευταία χρόνια με τους εκτυπωτές 3D  η κατασκευή των φιγούρων έχει απλοποιηθεί σε σχέση με το παρελθόν που οι φιγούρες από επίπεδες γίνονταν τρισδιάστατες με τη χρήση κόλλας. Σε πολλές περιπτώσεις βέβαια γίνονται παρεμβάσεις και σε τρισδιάστατες φιγούρες όπως κοπή και τοποθέτηση χεριών- ποδιών σε διαφορετικές στάσεις του σώματος, μια ιδιαίτερα κοπιαστική δουλειά διότι αφορά φιγούρες ύψους 5 χιλιοστών. Η βαφή των φιγούρων είναι μια ακόμα πιο επίπονη εργασία ειδικά σε πληρώματα εμπορικών πλοίων όπου κάθε φιγούρα μπορεί να έχει μέχρι πέντε διαφορετικά χρώματα.

Βρίσκεις εύκολα τα υλικά αυτά;

Τα υλικά που περιέγραψα παραπάνω είναι κοινά και βρίσκονται εύκολα, τα πιο εξειδικευμένα  όπως και τα χρώματα υπάρχουν στα καταστήματα μοντελισμού στην Αθήνα και στις μεγάλες πόλεις της χώρας. Τα τελευταία χρόνια, υπάρχει και πληθώρα εισαγώμενων υλικών  που έχουν βοηθήσει την εξέλιξη στις κατασκευές  ιδιαίτερα διοραμάτων με ομοιώματα πλοίων.

Spyros Stavento Strompoulas

Πρέπει κάποιος να έχει γνώσεις ναυπηγικής για να κατασκευάσει ο ίδιος πλοίο υπό κλίμακα;

Για την δημιουργία μιας ιδιοκατασκευής ομοιώματος πλοίου  είναι πολύ χρήσιμες βασικές γνώσεις ναυπηγικής χωρίς αυτό βέβαια να αποτελεί εμπόδιο για όποιον θέλει να ασχοληθεί με το αντικείμενο. Γνωρίζω ανθρώπους οι οποίοι με το μεράκι και την αγάπη τους σε συνδυασμό με την διαρκή ενασχόληση τους με το αντικείμενο, έπειτα από κάποιο χρονικό διάστημα, έχουν δημιουργήσει και παρουσιάσει εκπληκτικές δουλειές.

Κατά τη διάρκεια της ναυπηγήσεως ακολουθείς την πραγματική παραδοσιακή τεχνική του εκάστοτε σκάφους; Και πως ξεπερνάς τις κατασκευαστικές δυσκολίες λόγω κλίμακας; Ακολουθείς κάποια εναλλακτική μοντελιστική προσέγγιση;

Σε μεγάλο βαθμό ακολουθώ την διαδικασία κατασκευής του πραγματικού πλοίου δηλαδή το στήσιμο νομέων και φρακτών, το πέτσωμα της γάστρας και έπειτα την κατασκευή υπερκατασκευής, ιστών, μπιγών,και γενικά του εξοπλισμού. Η μεγάλη δυσκολία είναι στην κατασκευή του εξοπλισμού και των μηχανημάτων ειδικά στην κλίμακα 1:350. Για παράδειγμα οι διαστάσεις της βάσης του βαρούλκου της άγκυρας ενός ομοιώματος φορτηγού πλοίου είναι 9Χ8 χιλιοστά και περιλαμβάνουν το σύνολο των εξαρτημάτων ώστε να είναι σχεδόν λειτουργικό. Εναλλακτική προσέγγιση δεν υπάρχει πέρα από το γεγονός ότι κάποια εξαρτήματα που υπάρχουν σε όμοια πλοία πχ βίντσια φορτίου για πλοία Liberty μπορεί να τα αναπαράγω με τη χρήση καλουπιών σιλικόνης σε ρητίνη  για να χρησιμοποιηθούν σε επόμενη όμοια κατασκευή.

Tug boat AETOS in marine railway. Spyros Stavento Strompoulas

Διακρίνουμε την προσοχή σου στη λεπτομέρεια. Είναι ένας σημαντικός παράγοντας, πιστεύω, ο οποίος προσθέτει ιδιαίτερη ζωντάνια και «μαγεία» στα έργα σου. Για να δημιουργηθούν οι λεπτομέρειες απαιτείται αρκετός χρόνος και τεράστια αποθέματα υπομονής;

Αυτό που ξεχωρίζει  τη δουλειά όσων ασχολούνται με τη μικροναυπηγική είναι ο βαθμός λεπτομερειών που φτάνουν για να αποδώσουν όσο το δυνατόν πληρέστερα το πραγματικό πλοίο σε κλίμακα. Εδώ δεν αναφέρομαι μόνο στο κατασκευαστικό μέρος αλλά και στη βαφή, τις φθορές και το όλο στήσιμο  όταν πρόκειται το ομοίωμα του πλοίου να τοποθετηθεί σε διόραμα πχ σε καρνάγιο. Ειδικά σε ότι αφορά τον εξοπλισμό και τα μηχανήματα το πόσες λεπτομέρειες έχουν τα ομοιώματα τους καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την συνολική ποιότητα του έργου. Πολλές φορές κάποιες λεπτομέρειες δεν γίνονται αντιληπτές από μόνες τους στα μάτια όποιου παρατηρεί το έργο, πχ. ένα βολάν χειριστηρίου διαμέτρου ενός χιλιοστού, παρόλα αυτά συμμετέχουν καθοριστικά στη συνολική εικόνα του έργου και το αναδεικνύουν. Η υπομονή είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να μπορέσει κάποιος  μετά από δεκάδες ώρες δουλειάς να παρουσιάσει ένα όμορφο αποτέλεσμα σε ένα έργο που είναι μέρος της ζωής του και θα ικανοποιεί πρώτα από όλους τον ίδιο.

Αλιευτικό  ΑΡΓΟΝΑΥΤΗΣ. Το πρώτο σιδερένιο αλιευτικό 

που κατασκευάστηκε στην Ελλάδα (Πέραμα) το 1957. 

Spyros Stavento Strompoulas.

Ποια φάση της κατασκευής σε γοητεύει περισσότερο;

Όλες οι φάσεις κατασκευής είναι εξίσου ενδιαφέρουσες. Αυτό που διαφοροποιεί την  κάθε φάση και την κάνει περισσότερο ή λιγότερο γοητευτική είναι το είδος του ομοιώματος πλοίου που κατασκευάζω. Άλλα πλοία έχουν πιο ενδιαφέρον κατασκευαστικό κομμάτι πχ όταν κατασκευάζεις το εσωτερικό αμπαριού ή μηχανοστασίου και άλλα στο εικαστικό κομμάτι  πχ ένα μισοβυθισμένο ναυάγιο.

F/V ZEILA shipwreck at Skeleton Coast /Namibia. 

Spyros Stavento Strompoulas.

Ποια θεωρείς ότι είναι η μεγαλύτερη πρόκληση στην κατασκευή ενός πλοίου υπό κλίμακα;

Η μεγαλύτερη πρόκληση στην κατασκευή ενός ομοιώματος πλοίου σε κλίμακα είναι όλη η κατασκευή να είναι  με την  τήρηση  με αυστηρό τρόπο της κλίμακας που έχει επιλεχθεί. Τόσο οι βασικές διαστάσεις, όσο και οι εκατοντάδες μικροκατασκευές και εξαρτήματα που το συμπληρώνουν, να ακολουθούν την κλίμακα κατασκευής για να αποδοθεί σωστά το πραγματικό πλοίο. Αναφέρομαι πάντα στο σύνολο της δουλειάς και ειδικά στο θέμα των βαφών και  των  φθορών που πρέπει να αποδίδουν την εικόνα του πραγματικού πλοίου. Ταυτόχρονα να αποδοθούν με λεπτομέρεια όλα τα κατασκευαστικά στοιχεία του πραγματικού πλοίου σε πληρότητα που ξεπερνάει το 90% της εικόνας του.

Υπάρχει κάποιο περιστατικό το οποίο να σε δυσκόλεψε πολύ;

Τα περιστατικά που έχουν τη μεγαλύτερη δυσκολία είναι όταν σε προχωρημένο στάδιο κατασκευής γίνει κάποια ζημιά ή από λάθος χειρισμό ή λόγω αστοχίας υλικών, εκεί οι δυσκολίες αποκατάστασης απαιτούν εκτός της εμπειρίας, ατελείωτη υπομονή και αντοχή στα όρια του πείσματος για να μην καταδικαστεί το έργο.

Liberty HELLENIC STAR, scale 1:160, (W.I.P). 

Spyros Stavento Strompoulas

Υπάρχει κάποιο περιστατικό το οποίο να σε έκανε να συγκινηθείς ιδιαίτερα;

Πριν από κάποια χρόνια συμμετείχα στην ομαδική έκθεση «Άνθρωποι και Σίδερο» στο Πέραμα με ένα έργο πλωτής δεξαμενής με πλοίο εντός σε διαδικασία εργασιών δεξαμενισμού με την υδροβολή να έχει αρχίσει στα ύφαλα, όπου υπήρχε και μια φιγούρα χειριστή της υδροβολής με κίτρινη νιτσεράδα. Με πλησίασε ένας επισκέπτης ο οποίος είχε δει το έργο και μου είπε : “Αυτός με τη νιτσεράδα είμαι εγώ, χρόνια τώρα αυτή είναι η δουλειά μου. Τα έχεις φτιάξει τόσο καλά που  τώρα  που βλέπω τη δεξαμενή και την υδροβολή είναι σαν να είμαι εκεί και νιώθω  ακόμα και την υγρασία της δεξαμενής”.  Ήταν μεγάλη η συγκίνηση μου γιατί όσοι έχουμε δουλέψει σε δεξαμενισμούς πλοίων ξέρουμε πόσο σκληρή είναι η δουλειά όλων των εργαζομένων στις δεξαμενές και ειδικά των χειριστών της αμμοβολής, υδροβολής .

Πόσα πλοία έχεις κατασκευάσει;

Περισσότερα από πενήντα  στην διάρκεια των τριάντα χρόνων που ασχολούμαι με την μικροναυπηγική. Από αυτά τα 2/3 είναι ιδιοκατασκευές.

Τα πλοία σου είναι κάποιου συγκεκριμένου τύπου και ιστορικής περιόδου;

Τα ομοιώματα πλοίων είναι μηχανοκίνητα εμπορικά όλων των τύπων και αφορούν τη χρονική περίοδο 1900-1970. Εκτός των γνωστών Liberty έχω κατασκευάσει Ε/Γ – Ο/Γ (παντόφλες), δράγες, φορτηγά, αλιευτικά, γκαζάδικα, πλωτούς γερανούς, γνωστά ναυάγια καθώς επίσης και διοράματα λιμανιών, καρνάγιων, ναυπηγείων, δεξαμενών.

Τυπική διάταξη καρνάγιου την δεκαετία του 70 στο Πέραμα. 

Έτσι είδα τα καρνάγια για πρώτη φορά το 1974 όταν έκανα 

τα πρώτα μεροκάματα(κατασκευή 2004). 

Spyros Stavento Strompoulas.

Υπάρχει κάποιο πλοίο που θα ήθελες να ναυπηγήσεις αλλά ακόμα δεν το έχεις κατασκευάσει;

Κάθε φορά που αρχίζω ένα ομοίωμα , λέω ότι αυτό ήταν που πάντα ήθελα να κάνω, μέχρι να το τελειώσω έχω αρχίσει να σχεδιάζω την επόμενη κατασκευή. Αυτό γίνεται ή γιατί θα ανακαλύψω κάτι καινούργιο ή γιατί τα γεγονότα και οι μνήμες που κουβαλάω μέσα μου  από τα εικοσιπέντε χρόνια δουλειάς στα ναυπηγεία δίνουν το ερέθισμα για νέες αναζητήσεις και νέες κατασκευές.

Λίμπερτυ ΧΕΛΑΤΡΟΣ, αντικατάσταση ελασμάτων 

σε πλωτή δεξαμενή (υπό κατασκευή). Spyros Stavento Strompoulas.

Ποιες είναι οι σκέψεις, οι επιθυμίες σου για το εγγύς μέλλον;

Να κλείσω τον κύκλο των Liberty με την κατασκευή του "ELIZABETH X", ένα Liberty γκαζάδικο το οποίο δουλεύω ήδη  όπως και τον δεξαμενισμό του Liberty "XELATROS"  και να παρουσιάσω μια έκθεση μικροναυπηγικής, την έκτη ατομική κατά σειρά, σε χώρο στον Πειραιά τον επόμενο χρόνο , καθώς επίσης να λάβω μέρος σε  κάποιες  διεθνείς εκθέσεις- διαγωνισμούς στο εξωτερικό.

Τι θα ήθελες να πεις σε όσους επιθυμούν να ασχοληθούν με την μικροναυπηγική;

FULL AHED και όταν αρχίσουν να μην απογοητεύουν από τις πρώτες κατασκευές τους. Με τον χρόνο, την υπομονή, την προσπάθεια και την εμπειρία το αποτέλεσμα θα είναι το επιδιωκόμενο και τα συναισθήματα μοναδικά.

Αλιευτικό  ΑΡΓΟΝΑΥΤΗΣ. Το πρώτο σιδερένιο αλιευτικό 

που κατασκευάστηκε στην Ελλάδα (Πέραμα) το 1957. 

Spyros Stavento Strompoulas

Λίγα λόγια για τον Σπύρο

Spyros Stavento Strompoulas

Ο Μικροναυπηγός Σπύρος Στρομπούλας γεννήθηκε στη Λιβαδειά Βοιωτίας και από το 1974  ζει στην Αθήνα, όπου σπούδασε Ναυπηγός στην Ανώτερη Σχολή Ναυπηγών Πειραιά.

Εργάστηκε για είκοσι πέντε χρόνια σε ναυπηγεία στην Ελλάδα  και στο εξωτερικό καθώς και στο Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας.

Με την μικροναυπηγική και τις κατασκευές υπό κλίμακα ασχολείται εδώ και τριάντα χρόνια με κυρίως θέματα εμπορικά πλοία στους φυσικούς τους χώρους  όπως ναυπηγεία, καρνάγια, δεξαμενές και λιμάνια.

‘Εχει πραγματοποιήσει τις ακόλουθες ατομικές εκθέσεις Μικροναυπηγικής :

2007:  Πολιτιστικό Κέντρο «Απόλλων» της πρώην Νομαρχίας Πειραιά.

2010 : Μουσείο Αλιείας και Ναυπηγικής του Δήμου Περάματος.

2015 : Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά.

2018 : Πολιτιστική Αίθουσα «Νερόμυλος»  του Δήμου Λιβαδειάς.

2022: Κτίριο «Χρυσόγελου» του Δήμου Μεσολογγίου .

        Επιπρόσθετα, έχει λάβει μέρος και σε ομαδικές εκθέσεις σε Ελλάδα και εξωτερικό  με βραβεύσεις και διακρίσεις.

         ‘Εργα του εκτίθενται στο Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος, στο Πλοίο – Μουσείο "HELLAS LIBERTY" και στο ΑΚ MUSEUM  στη Λογκόρνια της Ισπανίας.

Πηγή: Περί Αλός https://perialos.blogspot.com/2024/03/blog-post.html