ECJbX0hoe8zCbGavCmHBCWTX36c

Φίλες και φίλοι,

Σας καλωσορίζω στην προσωπική μου ιστοσελίδα «Περί Αλός» (Αλς = αρχ. ελληνικά = η θάλασσα).
Εδώ θα βρείτε σκέψεις και μελέτες για τις ένδοξες στιγμές της ιστορίας που γράφτηκε στις θάλασσες, μέσα από τις οποίες καθορίστηκε η μορφή του σύγχρονου κόσμου. Κάθε εβδομάδα, νέες, ενδιαφέρουσες δημοσιεύσεις θα σας κρατούν συντροφιά.

Επιβιβαστείτε ν’ απολαύσουμε παρέα το ταξίδι…


Κρίστυ Εμίλιο Ιωαννίδου
Συγγραφεύς - Ερευνήτρια Ναυτικής Ιστορίας




Τρίτη 26 Μαρτίου 2013

ΠΩΣ Ο ΙΜΠΡΑΗΜ "ΕΣΩΣΕ" ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΠΡΟΚΑΛΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΤΩΝ ΒΡΕΤΑΝΩΝ



Περί Αλός
Ιωάννης Σ. Θεοδωράτος
Δημοσιογράφος-Αμυντικός Αναλυτής

 



Ο Μοχάμεντ Άλι επιδεικνύει τον πολεμικό στόλο που
δημιούργησε. Πίνακας αγνώστου. 
ΦΩΤΟ:http://en.wikipedia.org/wiki/File:Mouhamed_ali_army%26navy.jpg.
Με αφορμή τη συμπλήρωση 192 ετών από την Επανάσταση του 1821 και την ανάγκη χρησιμοποίησης των δύο σταθερών παραμέτρων κατανόησης των γεγονότων του σήμερα, δηλαδή της Ιστορίας σε συνδυασμό με τη Γεωγραφία, είναι σκόπιμο να φωτίσουμε μια παραμελημένη πτυχή, η οποία αποκαλύπτει πώς η εκστρατεία του Ιμπραήμ Πασά προκάλεσε ευθεία σύγκρουση με τα βρετανικά γεωπολιτικά συμφέροντα. Ήταν η ναυτική ισχύς του Οθωμανο-αιγυπτιακού Στόλου σε συνδυασμό με την απόδοση της Κρήτης (από τον σουλτάνο Μαχμούτ Β΄) και της Πελοποννήσου, το αίτιο που επιτάχυνε αποφασιστικά τη βρετανική εμπλοκή στην Ελληνική Επανάσταση. Η γεωστρατηγική αξία του ελληνικού χώρου με αιχμή τη ναυτική γεωγραφία προκάλεσε τα αντανακλαστικά της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, οι επιτελείς της οποίας αντιλήφθηκαν ότι ενδεχόμενη επικράτηση του Ιμπραήμ θα είχε ως αποτέλεσμα την ανάδειξή του σε περιφερειακή ναυτική δύναμη. Οι Αγγλοσάξονες που πριν από δέκα έτη είχαν καταφέρει με κόπο και θυσίες να εξουδετερώσουν τη Γαλλία του Ναπολέοντα, δεν ήσαν διατεθειμένοι να ανεχτούν τον φιλόδοξο «Αιγύπτιο» και τον στόλο του να κυριαρχεί στην ανατολική Μεσόγειο. Η ώρα της σωτηρίας για την ασθμαίνουσα και βαριά τραυματισμένη από τον πολυετή αγώνα και τον εμφύλιο σπαραγμό Ελληνική Επανάσταση είχε σημάνει….       

 
Η ελλιπής διδασκαλία της Ιστορίας στη δημόσια εκπαίδευση και ιδιαίτερα η ανυπαρξία ενός βασικού εργαλείου κατανόησης και επεξήγησης των ιστορικών γεγονότων, όπως είναι η γεωπολιτική ανάλυση, έχει δημιουργήσει δυσνόητα χάσματα, επιτρέποντας την ανάπτυξη διαφόρων θεωριών με έμφαση στη συνομωσιολογία. Η εκστρατεία του εξ Αιγύπτου ορμώμενου Ιμπραήμ Πασά (1789-1848) αποτελεί μια τέτοια περίπτωση, καθώς παρότι αποτελεί πρωταγωνιστικό στοιχείο που επηρέασε κάθετα την εξέλιξη της Επανάστασης, ελάχιστα έχει απασχολήσει τους μελετητές το πώς και γιατί η αιγυπτιακή εμπλοκή κινδύνευσε να ανατρέψει τις γεωπολιτικές ισορροπίες της εποχής στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου.
Για να γίνει κατανοητή η γεωστρατηγική αξία της Αιγύπτου και πως στα χέρια ικανών και φιλόδοξων ηγητόρων μπορούσε με την κατάλληλα βοήθεια και οργάνωση να απειλήσει τους γεωπολιτικούς σχεδιασμούς της θαλασσοκράτειρας γηραιάς Αλβιόνος, είναι χρήσιμο να αναφερθούμε σε μια συνοπτική παρουσίαση των ιστορικών γεγονότων που οδήγησαν στην εξουσία τον Μοχάμεντ Άλι, πατέρα του Ιμπραήμ Πασά. Μετά το πέρας των Ναπολεόντειων Πολέμων, η Βρετανική Αυτοκρατορία αναδείχθηκε στην αδιαφιλονίκητη ηγέτιδα γεωπολιτική δύναμη της ευρωπαϊκής ηπείρου. Το Βασιλικό Ναυτικό υπό τον Οράτιο Νέλσον (1758-1805) είχε κατατροπώσει στις ναυμαχίες του Αμπουκίρ (1798) και ειδικά στο Τραφάλγκαρ (1805) τον γαλλο-ισπανικό στόλο. Ο ναυτικός ανταγωνισμός μεταξύ Γαλλίας και Βρετανίας για την κυριαρχία στην Μεσόγειο είχε πρακτικά τερματιστεί μετά από την καταστροφική για τα γαλλικά συμφέροντα ήττα στην Αίγυπτο, όπου εκτός του Αμπουκίρ (σ.σ. είναι γνωστή και ως ναυμαχία του Νείλου), χάθηκαν και σημαντικές χερσαίες δυνάμεις. Το τέλος επήλθε το 1801 όταν βρετανικά στρατεύματα αποβιβάστηκαν στην Αίγυπτο εξουδετερώνοντας τις εναπομείνασες γαλλικές μονάδες. Το Λονδίνο έθεσε τις βάσεις ενός προτεκτοράτου, το οποίο θα διοικούσε τη χώρα, η οποία βρισκόταν υπό την εξουσία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το 1803 μετά την απομάκρυνση των βρετανικών στρατευμάτων και με αφορμή την αποστασία των αλβανικής καταγωγής οθωμανικών μονάδων του Χιουσρέφ Πασά (1769-1855, σ.σ. ο οποίος στη συνέχεια κατέλαβε το αξίωμα του Καπουδάν Πασά και υπό την ηγεσία του ο οθωμανικός στόλος κατέστρεψε το 1824 τα Ψαρά) λόγω οικονομικών προβλημάτων, ο αλβανικής καταγωγής γεννημένος στην Καβάλα Μοχάμεντ Άλι, εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία να διακριθεί. Νίκησε τους Μαμελούκους και έλαβε από τον σουλτάνο Σελίμ Γ΄(1789-1807) τον τίτλο του κυβερνήτη (Βαλής) της Αιγύπτου.
Η γεωστρατηγική αξία της χώρας των Φαραώ ήταν τεράστιας σημασίας για την φιλόδοξη ιμπεριαλιστική πολιτική του Λονδίνου, καθώς ήταν σαφές ότι αποτελούσε μείζονα γεωπολιτικό στόχο στο πλαίσιο του σχεδίου κατάληψης αποικιακών εδαφών. Έτσι τον Μάρτιο του 1807 ο στρατηγός Αλεξάντερ Μακένζι-Φρέιζερ αποβιβάστηκε με 5.000 άνδρες στις ακτές του δέλτα εγκαινιάζοντας μια νέα εκστρατεία, απόρροια του Βρετανο-Οθωμανικού Πολέμου του 1807-1809. Αντικειμενικός σκοπός ήταν η κατάληψη της Αλεξάνδρειας και ο ναυτικός έλεγχος της ανατολικής Μεσογείου σε βάρος των Οθωμανών που ήσαν κατά τη συγκεκριμένη περίοδο των Ναπολεόντειων Πολέμων, στρατηγικοί σύμμαχοι των Γάλλων. Ο Μοχάμεντ Άλι βρισκόταν σε επιχειρήσεις στην άνω Αίγυπτο όταν πληροφορήθηκε για τη βρετανική απόβαση. Όμως η επιχείρηση δεν εξελίχθηκε σύμφωνα με τις προσδοκίες και οι Βρετανοί υπέστησαν βαριά ήττα στην Ροζέτα, οι δυνάμεις τους πολιορκήθηκαν στην Αλεξάνδρεια και τελικώς αποδέχθηκαν την παράδοση της πόλης στον Μοχάμεντ Άλι, ο οποίος όμως ζήτησε ως αντάλλαγμα την αναγνώριση της ανεξαρτησίας του από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους (1807) οι τελευταίες βρετανικές δυνάμεις εγκατέλειψαν την Αίγυπτο έχοντας «κλείσει» εμπορικές συμφωνίες με τον φιλόδοξο Άλι, χωρίς ωστόσο να επιτύχει την επίσημη αναγνώρισή του από το Λονδίνο. Οι Βρετανοί είχαν αντιληφθεί ότι κάτι τέτοιο θα εκλαμβανόταν ως προσπάθεια προσχεδιασμένης αποδόμησης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μια μη επιθυμητή γεωστρατηγικά εξέλιξη υπό το πρίσμα της τότε γεωπολιτικής συγκυρίας. Βασική τους επιδίωξη ήταν η ίδρυση ενός προτεκτοράτου και όχι η ανάδειξη μιας νέας μη ελεγχόμενης ισχυρής ηγεμονίας στην περιοχή.
Ο Ιμπραήμ Πασάς γεννήθηκε στη Δράμα και θεωρείται ότι ήταν νόθος ή υιοθετημένος υιός του Άλι, ενώ η μητέρα του ήταν ελληνικής καταγωγής. Τα ηγετικά του προσόντα τον οδήγησαν να αναλάβει για πρώτη φορά επίσημη θέση ως κυβερνήτης της Άνω Αιγύπτου το 1813, κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του πατέρα του κατά των Ουαχαμπιστών του Οίκου των Σαούντ στην Αραβία [Μετά από εντολή του σουλτάνου Μουσταφά Δ΄(1807-1808), η οποία ανανεώθηκε από τον Μαχμούτ Β΄(1808-1839)]. Το 1817 μάλιστα θα αναλάβει ενεργό συμμετοχή στην εκστρατεία κατορθώνοντας να καταπνίξει την εξέγερση το επόμενο έτος. Σε ένδειξη ανταμοιβής ο σουλτάνος απένειμε στον Μοχάμεντ Άλι τον τίτλο του Βαλή της Χετζάτζης, επεκτείνοντας γεωγραφικά την κυριαρχία του.
Ο ιταλικής καταγωγής διπλωμάτης Μπερναντίνο Ντροβέτι (1776-1852) που είχε παραμείνει στην Αίγυπτο (σ.σ. ακολούθησε τον στρατηγό Μυρά το 1798), ανέλαβε καθήκοντα συμβούλου κατά τη διάρκεια της βρετανικής εισβολής, προωθώντας έμπρακτα την ιδέα  εκσυγχρονισμού της στρατιωτικής δύναμης του Μοχάμεντ Άλι. Μάλιστα κατάφερε να κληθούν Γάλλοι στρατιωτικοί προκειμένου να εκπαιδεύσουν τον Αιγυπτιακό Στρατό και το Ναυτικό. Μέχρι το 1823 έπεισε τον Λουδοβίκο ΙΗ΄ να εξουσιοδοτήσει την αποστολή στρατιωτικής αποστολής με σκοπό την αναδιοργάνωση και τον εκσυγχρονισμό των χερσαίων και ναυτικών δυνάμεων της Αιγύπτου. Το 1824 αφίχθησαν 14 αξιωματικοί-σύμβουλοι υπό τον στρατηγό Πιέρ Μπουαγιέ. Σταδιακά ιδρύθηκαν βιομηχανίες όπλων (μουσκέτα, πυροβόλα) καθώς και ένα ναυπηγείο στην Αλεξάνδρεια, το οποίο μέχρι τα τέλη του 1830 καθέλκυσε και εξόπλισε 9 πλοία γραμμής των 100 πυροβόλων!
Η έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης το 1821 και η δυσμενής εξέλιξη των στρατιωτικών και ιδίως των ναυτικών επιχειρήσεων των οθωμανικών δυνάμεων, προκάλεσε την ανάγκη εμπλοκής του αποδεδειγμένα ικανού και αποτελεσματικού Μοχάμεντ Άλι. Ο σουλτάνος Μαχμούτ Β΄ ζήτησε την βοήθειά του και εκείνος απέστειλε τον Ιμπραήμ. Στο πλαίσιο της συμφωνίας η Κρήτη και η Πελοπόννησος (Μοριάς) θα προσαρτούνταν στην Αίγυπτο μετά από την κατάπνιξη της επανάστασης. Τον Ιούλιο του 1824 ο αιγυπτιακός στόλος απέπλευσε από την Αλεξάνδρεια και μετά από αρκετούς μήνες αναμονής αποβίβασε αιφνιδιαστικά στρατεύματα τον Φεβρουάριο του 1825 στο έδαφος της Πελοποννήσου. Η επανάσταση κινδύνευσε να σβήσει μετά από τις σαρωτικές νίκες των εκπαιδευμένων από Ευρωπαίους αιγυπτιακών στρατευμάτων. Η πτώση του Μεσολογγίου το 1826 και τα γεγονότα που επακολούθησαν της κατάληψής του, οι ωμότητες και η σκληρότητα των Αιγυπτίων, συγκλόνισε τους Φιλέλληνες. Όμως απαιτείτο η λήψη δραστικών μέτρων και η διαιρεμένη από τις εμφύλιες διαμάχες ελληνική κυβέρνηση δεν μπορούσε να δώσει στρατιωτική λύση σύντομα. Ο αρνησίθρησκος στρατηγός Σελβ που είχε ονομαστεί Σουλεϊμάν Μπέης, διοικούσε με τους Γάλλους επιτελείς, παλαίμαχους των Ναπολεόντειων Πολέμων τις αιγυπτιακές δυνάμεις.     
Παράλληλα ο ενωμένος Οθωμανο-αιγυπτιακός Στόλος επέβαλλε τη ναυτική κυριαρχία πέριξ της Πελοποννήσου. Ο αιγυπτιακές ναυτικές μονάδες διέθεταν 2.500 πυροβόλα και ήσαν ισχυρότερες από τις αντίστοιχες οθωμανικές και κατά πολύ των ελληνικών. Οι επιτυχίες του Ιμπραήμ προκάλεσαν εντύπωση και φόβο στην Ευρώπη, η οποία μόνον τότε αντιλήφθηκε τη σοβαρότητα των γεγονότων.

 


Χάρτης που απεικονίζει την εδαφική επέκταση της δυναστείας
του Μοχάμεντ Άλι. ΦΩΤΟ:  http://en.wikipedia.org/
Οι πληροφορίες για τις βιαιοπραγίες, τις σφαγές και τους μαζικούς εξανδραποδισμούς των Ελλήνων λειτούργησαν ως αφορμή για την απόφαση του Λονδίνου να αναχαιτιστεί η ενοχλητική παρουσία του φιλόδοξου Αιγύπτιου. Το σχέδιο μεταφοράς φελάχων στη θέση του ξεριζωμένου πληθυσμού σχολιάστηκε ποικιλοτρόπως, καθώς ήταν μια σαφής ένδειξη της μεσομακροπρόθεσμης πολιτικής του Ιμπραήμ. Αν κατόρθωνε να συντρίψει την επανάσταση τότε θα κατείχε δύο γεωγραφικές περιοχές με υψηλότατη γεωστρατηγική αξία. Κρήτη και Πελοπόννησος θα αναδεικνύονταν σε δύο εξαίρετες βάσεις-ορμητήρια για τον αιγυπτιακό στόλο, αναβιώνοντας τη ναυτική απειλή των Οθωμανών όπως ήταν επί Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς. Η Μεγάλη Βρετανία είχε πολεμήσει σθεναρά τη Γαλλία στη Μεσόγειο ακριβώς για να μην επιτρέψει τον έλεγχό της από άλλη δύναμη. Τώρα οι συνθήκες απαιτούσαν άμεση δράση και κυρίως διπλωματικό συντονισμό με τη Γαλλία και την Ρωσία καθώς η Ελληνική Επανάσταση είχε πλέον μετατραπεί σε γεωπολιτικό ζήτημα. Το Λονδίνο όπως απέδειξαν τα μετέπειτα γεγονότα στήριξε τους επαναστάτες με διαφόρους τρόπους. Ωστόσο εντύπωση προκαλεί η αποστολή του πλοιάρχου Φραγκίσκου Άστιγγος με ένα πλοίο υψηλής τεχνολογίας για την εποχή, την ατμοκίνητη «Καρτερία», η οποία ήταν εξοπλισμένη με τα τελειότερα πυροβόλα της εποχής τύπου Paixhans. Το πλοίο υπερτερούσε επιχειρησιακά έναντι οποιουδήποτε οθωμανικού ή αιγυπτιακού πολεμικού. Η ικανότητα και η επιχειρησιακή αξία της «Καρτερίας» απεδείχθη κατά τη Ναυμαχία της Ιτέας τον Σεπτέμβριο του 1827 όταν με στοχευμένες ταχείς βολές ανατίναξε τέσσερα πολεμικά! Το ηρωϊκό ατμόπλοιο στα χέρια του έμπειρου φιλέλληνα κυβερνήτη ανέτρεψε την πορεία των ναυτικών επιχειρήσεων και εξανάγκασε τον στόλο του Ιμπραήμ να παραβιάσει τους όρους ανακωχής και να καταδιώξει την «Καρτερία», γεγονός που λίγες ημέρες αργότερα οδήγησε στα γεγονότα της Πύλου.
Στις 20 Οκτωβρίου 1827 ο Ιμπραήμ παρακολούθησε την ολοσχερή καταστροφή της ναυτικής του ισχύος στο Ναβαρίνο. Ένα χρόνο μετά εξαναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Ελλάδα και να επιστρέψει ηττημένος στην Αίγυπτο, εφαρμόζοντας τους όρους της Συνθήκης της Κων/πολης. Οι επιτελείς της Μεγάλης Βρετανίας διαβλέποντας την άνοδο της ισχύος του Ιμπραήμ ενορχήστρωσαν μια σειρά μέτρων με έμφαση στην απόκτηση ναυτικής υπεροπλίας από τους Έλληνες (σ.σ. το ζήτημα των δανείων και της κατασπατάλησής τους χρήζει άλλης αναφοράς) και στην ενίσχυση της παρουσίας του Βασιλικού Ναυτικού στις ελληνικές θάλασσες. Το Λονδίνο δεν είχε άλλη λύση παρά να επιδιώξει την καταστροφή της ναυτικής ισχύος των Αιγυπτίων πριν ο Ιμπραήμ κατορθώσει και εξασφαλίσει τις χερσαίες επιτυχίες. Ο επικίνδυνος εχθρός εάν κατοχύρωνε τις νίκες με προσαρτήσεις και έλεγχο εδαφών, θα αναδεικνυόταν στον υπ’ αριθμόν ένα αντίπαλο του Βασιλικού Ναυτικού στην Μεσόγειο. Οι βρετανικές κτήσεις στα Ιόνια Νησιά αλλά και η Μάλτα θα τίθεντο σύντομα στο στόχαστρο, ενώ θα χανόταν κάθε ευκαιρία διασύνδεσης με τα εδάφη της Αυτοκρατορίας στην Ινδία. Ο έλεγχος των θαλάσσιων γραμμών εμπορίου και επικοινωνίας από την Αίγυπτο μεταξύ Άντεν και Μεσογείου (σ.σ. δεν υπήρχε ακόμη η διώρυγα του Σουέζ) θα μετασχημάτιζε την εξουσία του φαινομενικά υποτελούς στον σουλτάνο Μοχάμεντ Άλι από Βαλή σε πραγματικό αυτοκράτορα.
Η ανάδειξη της Αιγύπτου σε περιφερειακή δύναμη με ισχυρό στόλο και προσβάσεις στην Κρήτη και τη νότια Ελλάδα, σε συνδυασμό με την ανάπτυξης της οικονομίας της χώρας, σύμφωνα με το ριζικό σχέδιο εκσυγχρονισμού που εφάρμοζε ο Άλι, εγκυμονούσε σοβαρότατους γεωπολιτικούς κινδύνους για της πολιτική της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Δεν ήταν δυνατό να γίνει αποδεκτή η ανάδειξη μιας νέας υγιούς δύναμης η οποία σημειωτέον αργά ή γρήγορα θα «καταβρόχθιζε» τις γεωγραφικές σάρκες του μεγάλου ασθενούς, της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Υπό αυτό το πρίσμα η φιλοδοξία και η εμπλοκή του Ιμπραήμ στα γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης λειτούργησε καταλυτικά υπέρ αυτής και παρά τα καταστροφικά αποτελέσματα που επέτυχε σε βάρος των Ελλήνων, μετετράπη από μειονέκτημα σε γεωπολιτικό πλεονέκτημα. Η γεωστρατηγική αξία της Ελλάδας είχε για μια ακόμη φορά μεταβάλλει τον ρου της ιστορίας σε συνδυασμό με τη ψυχή, το πνεύμα και την αγωνιστικότητα των εξεγερμένων Ελλήνων, οι οποίοι την πιο μαύρη ώρα του Αγώνα βρήκαν στο πρόσωπο του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη τον ιδανικό ηγέτη που επέτρεψε στο μαχόμενο έθνος να κερδίσει τον πολύτιμο χρόνο που απαιτείτο για την οριστική ήττα των εισβολέων…   

 
Επίλογος
Μετά από την καταστροφή του στόλου στο Ναβαρίνο, ο δραστήριος και φιλόδοξος Ιμπραήμ με την υποστήριξη του πατέρα του, προχώρησε στη ναυπήγηση νέων ναυτικών μονάδων. Τον Οκτώβριο του 1831 ο αναγεννημένος αιγυπτιακός στόλος μαζί με χερσαίες δυνάμεις εισέβαλλε στην οθωμανική Συρία, εγκαινιάζοντας τον Α΄ Οθωμανο-αιγυπτιακό Πόλεμο (1831-1833). Στις 29 Ιουλίου και στις 21 Δεκεμβρίου του 1832 οι Οθωμανοί συνετρίβησαν από τον στρατό του Ιμπραήμ σε δύο αποφασιστικές μάχες στο πέρασμα Μπειλάν και στο Ικόνιο της Μικράς Ασίας, αφήνοντας τον δρόμο ανοικτό για την κατάληψη της Κων/πολης! Μόνο μετά από την αυστηρή προειδοποίηση της Βρετανίας και της Γαλλίας απετράπη η περαιτέρω προέλαση. Η υπογραφή της Συνθήκης της Κιουτάχειας τον Μάιο του 1833 απέδιδε στην Αίγυπτο τις επαρχίες της Συρίας και των Αδάνων. Οι τρομοκρατημένοι Οθωμανοί κάλεσαν τους Ρώσους σε βοήθεια, με αποτέλεσμα την υπογραφή της Συνθήκης του Χουνκάρ Ισκελεσί στις 8 Ιουλίου 1833. Βάσει αυτής ρωσικά πολεμικά κατέπλευσαν στον Βόσπορο ενώ χερσαίες δυνάμεις ήσαν έτοιμες να δράσουν άμεσα. Υπήρξε μάλιστα και μυστικό άρθρο που προέβλεπε το κλείσιμο των Στενών σε όλα τα ξένα πλοία πλην των ρωσικών…
Όμως η γεωπολιτική απειλή του Ιμπραήμ και του Μοχάμεντ Άλι δεν θα εξαλειφόταν παρά μόνον με τον Β΄ Οθωμανικο-αιγυπτιακό Πόλεμο (1839-1841) στον οποίο αυτήν τη φορά σύμμαχοι των Οθωμανών ήταν οι Βρετανοί, οι Ρώσοι και οι Αυστριακοί, ενώ οι Αιγύπτιοι είχαν την βοήθεια των Ισπανών και των Γάλλων. Το Βασιλικό Ναυτικό ολοκλήρωσε την αποστολή που είχε ξεκινήσει στο Ναβαρίνο όταν καταναυμάχησε και βύθισε εκ νέου τον ισχυρό αναγεννημένο αιγυπτιακό στόλο. Και σε αυτήν την περίπτωση η τύχη της Αιγύπτου του Μοχάμεντ Άλι και του Ιμπραήμ Πασά κρίθηκε στη θάλασσα. Η χώρα των Φαραώ σύντομα θα μετατρεπόταν σε βρετανικό προτεκτοράτο, μια εξέλιξη που ο Ιμπραήμ δεν φανταζόταν όταν αποφάσιζε να αποδεχθεί την πρόταση του σουλτάνου και να εισβάλλει στην Ελλάδα.  
http://perialos.blogspot.gr/2013/03/blog-post_26.html
 

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Ιστορία Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΒ'.

Χαράλαμπος Παπασωτηρίου, Ο αγώνας για την ελληνική ανεξαρτησία. Πολιτική και στρατηγική των Ελλήνων και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας 1821-1832, Ι. Σιδέρης, Αθήνα, 1996.

Μιχαήλ Β. Σακελλαρίου, Η απόβαση του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο καταλύτης για την αποδιοργάνωση της Ελληνικής Επανάστασης 24 Φεβρουαρίου - 23 Μαΐου 1825, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2012. 

Marlowe John, A History of Modern Egypt and Anglo-Egyptian Relations 1800-1953, New York, Praeger, 1954.

Khalid Fahmy, All the Pasha's Men: Mehmed Ali, his Army and the Making of Modern Egypt, Cambridge University Press, 1998.   

Military Advising and Assistance: From Mercenaries to Privatization, 1815-2007, Edited by Donald Stoker, Routledge Taylor & Francis Group, 2007.

  

Παρασκευή 22 Μαρτίου 2013

Η ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΟΥ ΠΝ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ Β' ΜΕΡΟΣ



Περί Αλός
Του Πλοιάρχου (ΥΙ) Π.Ν.
ΑΡΙΣΤΕΙΔΗ ΔΙΑΜΑΝΤΗ
και του Αρχικελευστή (Νοσ.)
ΙΩΑΝΝΗ ΚΑΤΣΑΒΟΥ

Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Ναυτική Επιθεώρηση»,
τ. 581, σελ. 157, ΙΟΥΝ – ΑΥΓ 2012. Αναδημοσίευση στο
Περί Αλός με την έγκριση της «Ναυτικής Επιθεωρήσεως»

 

…συνέχεια από το Α’ ΜΕΡΟΣ



 

Ο επίατρος Πέτρος Αποστολίδης
(Παύλος Νιρβάνας).
ΦΩΤΟ: Ναυτική Επιθεώρηση.
 
Από τη μελέτη των «Πρακτικών Συνεδριάσεων» της «Ανωτάτης Ναυτικής Υγειονομικής Επιτροπής» της εποχής εκείνης δεν προκύπτει να έχει διαφοροποιηθεί ο τρόπος, με τον οποίο πραγματοποιούνταν οι συνεδριάσεις της Επιτροπής ούτε και να έχουν αλλάξει οι τόποι στους οποίους συνεδρίαζε∙ εκείνο όμως, που προκύπτει είναι ο μεγάλος επιπολασμός των μεταδοτικών νοσημάτων ανάμεσα στο στρατευμένο προσωπικό∙ κρούσματα εξανθηματικού τύφου, μηνιγγίτιδας, ελονοσίας και προπάντων χολέρας ήταν τα κυριότερα, τα οποία έπληξαν τους αντιπάλους στρατούς, η επιτυχής αντιμετώπιση των οποίων εξασφαλίστηκε με την έγκαιρη εφαρμογή προληπτικών μέτρων, που επέβαλε το Γενικό Στρατηγείο με διαταγή που εξέδωσε στις 7 Απριλίου 1913, η οποία αφορούσε σε υγειονομικές καθάρσεις πλοίων, εγκατάσταση υγειονομικών ζωνών και λοιμοκαθαρτηρίων, ίδρυση αντιχολερικών συνεργείων και τέλος υποχρεωτικό εμβολιασμό όλου του στρατιωτικού προσωπικού με αντιχολερικό εμβόλιο [18], αποτέλεσμα έμπνευσης του επιτίμου αρχιάτρου και καθηγητή Υγιεινής και Μικροβιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Κωνσταντίνου Σάββα (1861-1929), με το οποίο ελαττώθηκε κατά 14 φορές η νοσηρότητα και κατά 13 φορές η θνησιμότητα στα ελληνικά στρατεύματα και στον άμαχο πληθυσμό, που εμβολιάστηκαν κανονικά με δύο δόσεις εμβολίου [19].
Παρά τα ικανοποιητικά μέτρα προφύλαξης, που ελήφθησαν εναντίον των λοιμωδών νοσημάτων, κατά την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων, εντούτοις δεν έλειψαν τα περιστατικά ελονοσίας, τα οποία απασχόλησαν τις συνεδριάσεις της ΑΝΥΕ εκείνη την εποχή.
Θα πρέπει να σημειωθεί, ότι ο «Σύλλογος Περιστολής Ελωδών Νόσων», που ιδρύθηκε το 1905 με πρωτοβουλία του Κωνσταντίνου Σάββα και του Ιωάννη Καρδαμάτη (1859-1942), συνέβαλε καθοριστικά στην εκπληκτική μείωση της νοσηρότητας των ελληνικών στρατευμάτων από ελονοσία [20].
Τα επιβατηγά πλοία της Πανελλήνιας Ατμοπλοΐας «Ιωνία» και «Αλβανία», τα οποία είχαν κατάλληλα μετασκευαστεί σε πλωτά νοσοκομεία, χρησιμοποιήθηκαν για τις διακομιδές των τραυματιών και ασθενών από τα
μέτωπα του πολέμου στα νοσοκομεία της Ζώνης των Μετόπισθεν και του Εσωτερικού∙ εκτός αυτών χρησιμοποιήθηκαν και τα πλοία της ποντοπόρου ναυτιλίας «Θεμιστοκλής», «Αθηνά» και «Ουράνα», κατάλληλα διασκευασμένα για τις ανάγκες πολέμου [21].
Στον πρόλογο της «Εκθέσεώς» του προς τη Διεύθυνση της Υγειονομικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Στρατιωτικών, ο υφηγητής της Ουρολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Βαρθολομαίος Γκίζης (1866-μετά το 1930), έφεδρος γιατρός, διευθυντής της «Αλβανίας» κατά την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων, εξήρε αιτιολογημένα την επιλογή των νοσοκομειακών πλοίων ως των καλυτέρων μέσων διακομιδής τραυματιών και ασθενών καθώς και την ευεργετική επίδραση του θαλασσίου περιβάλλοντος στην ταχεία αποκατάσταση της υγείας αυτών:
«Τα πλωτά νοσοκομεία κρίνονται τα νυν ως εν εκ των καταλληλοτέρων μέσων προς άνετον διακομιδήν των τραυματιών και μάλιστα των παθολογικών εκ των μερών των πολεμικών επιχειρήσεων. Και τούτο, διότι διά της μεταφοράς των τραυματιών διά του προμνημονευθέντος μέσου ου μόνον εξασφαλίζεται η άνετος διακομιδή αυτών, εις ο μέρος προορίζονται, αλλά και επιτυγχάνεται εν τω ελαχίστω χρόνω των πλόων τροποποίησις ή μετατροπή της νοσηράς καθόλου καταστάσεως των τραυματιών επί τα βελτίω και αύξησις της ζωτικότητος του οργανισμού αυτών.
Το τοιούτον εριδήλως οφείλεται εις την αδιάπαυστον εισπνοήν θαλασσίου αέρος κεκορεσμένου ηλεκτρισμού και οζονίου, αέρος βρίθοντος στοιχείων ιωδιούχων και όντος πυκνοτέρου και σταθερωτέρας θερμοκρασίας του της ξηράς τοιούτου, αποκαθαριζομένου δε διά των ανέμων και των κυμάτων και πλήρους φωτός, και εις την εντεύθεν διέγερσιν απασών των λειτουργιών των ποικίλων οργάνων της οικονομίας, ήγουν της ορέξεως, της πέψεως, της αφομοιώσεως και των διαφόρων χημισμών της στοιχειώδους θρέψεως» [22].
Καίτοι όμως οι διακομιδές με τα πλωτά νοσοκομεία εξασφάλιζαν τις καλύτερες συνθήκες στην αποκατάσταση των απωλειών υγείας, εντούτοις o ανθυποπλοίαρχος Γκούρας Μαμούρης (1888-1912), που τραυματίστηκε από θραύσμα οβίδας κατά τη διάρκεια της «ναυμαχίας της Έλλης» στις 3 Δεκεμβρίου 1912, κατά τη μεταφορά του με το πλωτό νοσοκομείο «Ιωνία» απεβίωσε 15 ημέρες αργότερα, υποκύπτοντας στη μόλυνση του τραύματός του από αεριογόνο γάγγραινα, πάθηση μοιραία εκείνη την εποχή, που δεν υπήρχαν τα αντιβιοτικά∙ οι μακροχρόνιες ανακρίσεις, που ακολούθησαν για την εξακρίβωση των αιτίων του μοιραίου, οδήγησαν σε απόταξη το έτος 1918 δύο εκ των αρίστων γιατρών του Ναυτικού, του επιάτρου Παπαδόπουλου και του υπιάτρου Λάμψα, οι οποίοι υπηρετούσαν στην «Ιωνία» εκείνη την εποχή και θεωρήθηκαν ως υπεύθυνοι [23].
Το πλωτό νοσοκομείο «Ιωνία», το οποίο συγκροτήθηκε για τις ανάγκες του Στόλου είχε κυβερνήτη τον αντιπλοίαρχο Σταύρο Αγγελή (1850-1927), έναν από τους πιο αγαπητούς και άξιους αξιωματικούς του Ναυτικού εκείνης της εποχής, και διευθυντή της ιατρικής υπηρεσίας αρχικά τον επίατρο Πάνο Παπαδόπουλο (1862-;), ο οποίος αντικαταστάθηκε μετά τη «ναυμαχία της Έλλης» από τον αρχίατρο Ιωάννη Τσαμπρή (1866-1941)∙ διέθετε αίθουσες χειρουργείων και επιδέσεων και είχε μόνιμο αγκυροβόλιο στον όρμο του Μούδρου [24].
Το πλωτό νοσοκομείο «Αλβανία» οργανώθηκε και συντηρήθηκε με δαπάνες της πριγκίπισσας Μαρίας Βοναπάρτη [25] (1882-1962)∙ διέθετε 250 κρεβάτια νοσηλείας και κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων πραγματοποίησε 17 πλόες από τα λιμάνια της Θεσσαλονίκης, του Ελευθεροχωρίου, της Πρέβεζας, του Δυρραχίου, της Αιδηψού, της Χαλκίδας και του Βόλου προς τα λιμάνια των Πατρών, του Πειραιά και της Κέρκυρας, διακομίζοντας περί τους 16.000 τραυματίες και ασθενείς [26].


ΦΩΤΟ: Κρίστυ Εμίλιο Ιωαννίδου Περί Αλός

Πιστεύουμε, ότι το κείμενο της αναφοράς του διευθυντή της Υγειονομικής Υπηρεσίας των Μετόπισθεν Μακεδονίας αρχιάτρου Σόλωνα Χωματιανού (1854-1918) σκιαγραφεί ικανοποιητικά το ρόλο των πλωτών νοσοκομείων κατά την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων∙ το παραθέτουμε αυτούσιο:
«Επίσης προς μεταφοράν των τραυματιών εκ Θεσσαλονίκης εις Πειραιά κατά τον Έλληνο-Τουρκικόν πόλεμον εχρησιμοποιήθη πλειστάκις το Πλωτόν Νοσοκομείον “Αλβανία”, όπερ, υπό την προστασίαν της Α.Β. Υψηλότητος της Πριγκηπίσσης Μαρίας διατελούν και δαπάνη ταύτης συντηρουμένον, τα μάλα συνετέλεσεν εις την άνετον και ταχείαν διακομιδήν τούτων εις τα ενδότερα της χώρας. Το πλωτόν τούτο Νοσοκομείον, διαθέτον 250 περίπου κλίνας Brechot-Desprez-Ameline, αίθουσαν εγχειρήσεων και επιδέσεως τραυματιών μεθ’ όλων των χρησίμων εργαλείων και ειδών επιδέσεως, παρέσχε μεγίστας υπηρεσίας εις το Στράτευμα και εκίνησε τον θαυμασμόν όλων των επισκεφθέντων αυτό ξένων Ιατρών και Αξιωματικών. Κατά δε τον Έλληνο-Βουλγαρικόν πόλεμον, πλην της “Αλβανίας”, εχρησιμοποιήθη και το έτερον πλωτόν Νοσοκομείον του Στόλου “Ιωνία”, δι’ αμφοτέρων δε τούτων, δαπάνη της Κυβερνήσεως, μετηνέχθησαν άπαντες σχεδόν οι τραυματίαι εκ Θεσσαλονίκης εις Βόλον, Πάτρας, Κέρκυραν και Πειραιά. Αλλά και κοινά ατμόπλοια επιτάξεως, και δη Υπερωκεάνεια, εχρησιμοποιήθησαν προς μεταφοράν τραυματιών και κατά τον πρώτον πόλεμον και κατά τον δεύτερον, εξ Ελευθεροχωρίου, Θεσσαλονίκης και Τσάγεζι μέχρι Πειραιώς. Τοιαύτα εν ολίγοις τα μεταγωγικά μέσα, ων χρήσιν εποιήσατο η Υγειονομική Υπηρεσία του Ελληνικού Στρατεύματος κατά την διάρκειαν των δύο πολέμων, Έλληνο-Τουρκικού και Έλληνο-Βουλγαρικού, δι’ ων μετηνέχθησαν, κατά το μάλλον ή ήττον εγκαίρως και καλώς, πλην μονομερών γεγονότων εν αρχή του Έλληνο-Τουρκικού πολέμου παρατηρηθέντων, άπαντες οι τραυματίαι και ασθενείς από των πεδίων των μαχών εις τα Νοσοκομεία των διαφόρων πόλεων και εκείθεν εις το εσωτερικόν της χώρας και την πρωτεύουσαν» [27].
Θεωρούμε, ότι η μέχρι τώρα αδρή εξιστόρηση της λειτουργίας της Υγειονομικής Υπηρεσίας του Ναυτικού θα ήταν ατελής, αν δεν ενσωματώναμε στο παρόν κείμενο τις υποδείξεις, που περιλαμβάνονταν στις οδηγίες μάχης του Αρχηγού Στόλου της εποχής των Βαλκανικών Πολέμων Παύλου Κουντουριώτη, οι οποίες παρουσιάζουν ιδιαίτερο υγειονομικό ενδιαφέρον και φανερώνουν το αμέριστο ενδιαφέρον του ναυάρχου για τη διατήρηση της υγείας των πληρωμάτων των πλοίων του. Τις παραθέτουμε εδώ αντί επιλόγου:
«α΄. Δέον, τα πληρώματα να καταπονώνται όσον το δυνατόν ολιγώτερον, ιδίως οι σκοπευταί. Οι Κυβερνήται πρέπει φροντίσωσιν ίνα το πλήρωμα και ιδίως οι άνδρες οίτινες λόγω της θέσεώς των είναι οι μάλλον εκτεθειμένοι, αλλάξωσιν ενδυμασίας και φορέσωσιν εντελώς καθαρά ιμάτια, ει δυνατόν δε απολυμασμένα δι’ εμβαπτίσεως εντός δοχείου περιέχοντος διάλυσιν σουμπλιμέ. Πράγματι γνωστόν τυγχάνει ότι ο κυριώτερος λόγος της κακής μορφής ην λαμβάνουσι τα τραύματα είναι τα μικρά τεμάχια της ενδυμασίας άτινα παρασύρει το βλήμα του σώματος.
β΄. Διαρκούσης της μάχης οι μη χρησιμοποιούμενοι άνδρες δέον να κρατώνται προφυλαγμένοι, αλλ’ όπου και αν ευρίσκωνται οφείλουσι να μένωσι προς την πλευράν του εχθρού. Έχει παρατηρηθή ότι η πλευρά αύτη έχει 30% ολιγωτέρους τραυματίας από των άλλων.
γ΄. Εν η περιπτώσει εκραγή οβίς τις έν τινι διαμερίσματι πρέπει αμέσως να σταματήση η λειτουργία των ανεμιστήρων των αντλούντων αέρα εν των διαμερίσματι εκείνω. Εν εναντία περιπτώσει θα απεστέλλετο αήρ δηλητηριώδης εν τοις λεβητοστασίοις ή αλλαχού και οι θερμασταί θα απέθνησκον εξ ασφυξίας. Τούτο συνέβη εν τη μάχη της Τσουσίμας [28].
δ΄. Οι άνδρες οι τυχόν ευρεθησόμενοι εις μέρος ένθα εξερράγη βλήμα τι, δέον ν’ απέλθωσιν αμέσως εκείθεν κρατούντες την αναπνοήν των ίνα μη πάθωσιν εξ ασφυξίας, δεν πρέπει δε να επανέλθωσιν εις τας θέσεις των πριν το διαμέρισμα εκείνο αερισθή τελείως» [29].
http://perialos.blogspot.gr/2013/03/blog-post_22.html
 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

 [18] Συνολικά εμβολιάστηκαν 150.000 στρατεύσιμοι με αποτέλεσμα το σημαντικό περιορισμό των κρουσμάτων χολέρας τόσο στο στρατό (μόλις 2.500 κρούσματα με 515 θανάτους) όσο και στον άμαχο πληθυσμό (2.700 κρούσματα με 1.150 θανάτους), τη στιγμή που η Βουλγαρία απαριθμούσε 11.000 κρούσματα, από τα οποία τα 3.600 θανατηφόρα, ποσοστά που δικαιολογούν απόλυτα τη φράση που ειπώθηκε τότε, ότι «η ελληνική ιατρική σύριγξ συνηγωνίσθη με την ελληνική ξιφολόγχη εις το νικηφόρον αποτέλεσμα του Ελληνικού Πολέμου 1912-1913» (Διαμαντή Α., ό.π., Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-1913, σελ. 140). Περισσότερες λεπτομέρειες βλέπε στην εμπεριστατωμένη μελέτη των Σκαμπαρδώνη Γ., Σχίζα Ν. και Καρδούλη Α., Η επιδημία της χολέρας στο Υγειονομική Υπηρεσία κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους, Μέρος Τέταρτο Ο Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος, Κεφάλαιο ΙΗ΄, σσ. 176- 203, έκδοση Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού, Αθήνα, 2001.
[19] Διαμαντή Α. και Λυμπέρη Σ., Ένας αιώνας Ανωτάτη Ναυτική Υγειονομική Επιτροπή (1905-2005), Ιατρική Επιθεώρηση Ενόπλων Δυνάμεων, 2006, τεύχος 40, σσ. 169- 188.
[20] Βλαδίμηρου Λ., Ο Καρδαμάτης στους Βαλκανικούς Πολέμους και η Συμβολή του Ανθελονοσιακού Αγώνα στη Μεγάλη Νίκη στο Ιωάννης Καρδαμάτης. Ο πρωτεργάτης του Ανθελονοσιακού Αγώνα, σσ. 83-92, εκδοτική παραγωγή Επτάλοφος, Αθήνα, 2006.
[21] Διαμαντή Α. και Δώδου Ι., ό.π., Πλωτά Νοσοκομεία, σσ. 72- 73, 75-76.
[22] Γκίζης Β., Έκθεσις Πεπραγμένων Πλωτού Νοσοκομείου «Αλβανία» κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους, Αρχείο Βαλκανικών Πολέμων 1912-1913, ΓΕΣ/ΔΙΣ, Φ. 1679/ΣΤ/15.
[23] Αθανάσαινα Γ., ό.π., Τα Πλωτά Νοσοκομεία στους Βαλκανικούς Πολέμους, σσ. 77-78.
[24] Μολίν Λ., ό.π., σσ. 220- 221.
[25] Για τη συμβολή της Μαρίας Βοναπάρτη στο νικηφόρο αποτέλεσμα των Βαλκανικών Πολέμων βλέπε στο ενδιαφέρον άρθρο του Σχίζα Ν., Οι δραστηριότητες της Μαρίας Βοναπάρτη κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-1913, Δέλτος, 2009, τεύχος 38, σσ. 27- 29.
[26] Διαμαντή Α., ό.π., σελ. 146.
[27] Χωματιανού Σ., Πλωτά Νοσοκομεία στο Έκθεσις περί της Λειτουργίας της Υγειονομικής Υπηρεσίας κατ’ Αμφοτέρους τους Πολέμους, Παράρτημα (επιμέλεια Γ. Σκαμπαρδώνη), σελ. 348, στο ‘Υγειονομική Υπηρεσία κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους, ό.π., Αθήνα, 2001.
[28] Η ναυμαχία των στενών της Τσουσίμα (Tsushima) μεταξύ Κορέας και νότιας Ιαπωνίας το Μάιο του 1905 σφράγισε το τέλος του Ρωσοϊαπωνικού Πολέμου (1904-1905) με την καταστροφή των δύο τρίτων του ρωσικού στόλου.
[29] Σολιώτη Χ., Οι οδηγίες Μάχης του Κουντουριώτη στις Ναυμαχίες του 1912-13, περιοδικό Ναυτική Επιθεώρηση, 1983, τεύχος 424, σσ. 311-323.

 

Το Περί Αλός προτείνει το βιβλίο:

 
Αριστείδης Γ. Διαμαντής, «Το Υγειονομικό των Βαλκανικών Πολέμων 1912-1913 Μέσα από φωτογραφίες & κείμενα εποχής» (Αθήνα: Ιατρικός Σύλλογος Αθηνών, 2014).

 

 

 

Τρίτη 19 Μαρτίου 2013

Η ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ 1912-1913


Α΄ΜΕΡΟΣ

Περί Αλός
Του Πλοιάρχου (ΥΙ) Π.Ν.
ΑΡΙΣΤΕΙΔΗ ΔΙΑΜΑΝΤΗ
και του Αρχικελευστού (Νοσ.)
ΙΩΑΝΝΗ ΚΑΤΣΑΒΟΥ

Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Ναυτική Επιθεώρηση»,
τ. 581, σελ. 157, ΙΟΥΝ – ΑΥΓ 2012. Αναδημοσίευση στο
Περί Αλός με την έγκριση της «Ναυτικής Επιθεωρήσεως»

 

Νοσοκόμες και αξιωματικοί στο κατάστρωμα του πλωτού
στρατιωτικού νοσοκομείου Αλβανία.
ΦΩΤΟ: ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ

Κατά την ταραχώδη περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων 1912-1913, η διάρθρωση της Υγειονομικής Υπηρεσίας του Ναυτικού περιελάμβανε την «Υπηρεσία του Στόλου», με προϊστάμενο ιατρό και ιατρούς στα πολεμικά πλοία, καθώς και την «Υπηρεσία Ξηράς», η οποία αποτελούνταν από την Ανωτάτη Ναυτική Υγειονομική Επιτροπή (ΑΝΥΕ), τα μόνιμα και πρόσκαιρα Ναυτικά Νοσοκομεία στην ξηρά και τα πλωτά νοσοκομεία στη θάλασσα καθώς και την Κεντρική Υγειονομική και Φαρμακευτική Αποθήκη [1].

Εν όψει των επικείμενων ναυτικών επιχειρήσεων η Υγειονομική Υπηρεσία μερίμνησε για την κατάταξη νέων υγειονομικών αξιωματικών. Οι ανθυπίατροι του Βασιλικού Ναυτικού, όπως ονομάζονταν τότε οι σημαιοφόροι ιατροί, που πλαισίωσαν τις πολεμικές μονάδες και τους υγειονομικούς σχηματισμούς της γραμμής των πρόσω και των μετόπισθεν ήταν οι ιατροί Αντώνιος Κωνσταντέλος, Κωνσταντίνος Ηρειώτης, Ιωάννης Μωραϊτογιάννης, Λεωνίδας Παυλίνης, Δημήτριος Μπότσης, Αντώνιος Βασιλόγαμπρος και Γεώργιος Διορίδης [2].
Θα ήταν παράλειψη των συγγραφέων του παρόντος η απουσία μνείας στους υγειονομικούς αξιωματικούς, που συμμετείχαν στους ναυτικούς αγώνες των νικηφόρων πολέμων του 1912-1913∙ η έστω και απλή ονομαστική αναφορά προς αυτούς, που στελέχωσαν τις υγειονομικές υπηρεσίες εκείνης της εποχής, αποτελεί τον ελάχιστο φόρο τιμής. Η χρονική περίοδος των Βαλκανικών Πολέμων βρήκε την Υγειονομική Υπηρεσία του Ναυτικού στελεχωμένη από ένα ικανό αριθμό, για τα δεδομένα της εποχής, υγειονομικών αξιωματικών: τους αρχιάτρους Λεωνίδα Πολιτάκη, Παναγιώτη Μητσάκη και Ιωάννη Τσαμπρή, τους επιάτρους Πέτρο Αποστολίδη, Ιωάννη Κοσμόπουλο, Πάνο Παπαδόπουλο, Θρασύβουλο Παναγιωτίδη και Αριστείδη Παντελόπουλο, τους ιατρούς Δημήτριο Κυριαζόπουλο, Νικόλαο Σταυρίδη, Γεώργιο Σφ(ο)ίνη, Άγγελο Ευαγγελίδη, Χρήστο Παδελόπουλο, Μιχαήλ Κουντούρη, Κωνσταντίνο Σοϊλέδη, Σπυρίδωνα Μάρμορα και Σπυρίδωνα Λιβαδά, τους υπιάτρους Κυριάκο Φιλαδελφέα, Χρήστο Ζουμή, Άγγελο Ταπίνη, Σωτήριο Λάμψα και Ανδρέα Σκοτάδη, τον ανθυπίατρο Κωνσταντίνο Παπασπύρου καθώς και τους προαναφερόμενους νεοκαταταγέντες ανθυπιάτρους τον Οκτώβριο του 1912, οι οποίοι προσελήφθησαν για τις ανάγκες του επικείμενου πολέμου και σταδιοδρόμησαν στο Ναυτικό, τον επιφαρμακοποιό Ελευθέριο Δρίτσα, το φαρμακοποιό Αλέξιο Φούφα, τους υποφαρμακοποιούς Αντώνιο Βιρβίλη και Σπυρίδωνα Καρατζά και τέλος τους ανθυποφαρμακοποιούς Χαράλαμπο Ηλιόπουλο και Φώτιο Τσαμπρή [3].
Όλοι τους εργάστηκαν με αυταπάρνηση και αυτοθυσία και οι περισσότεροι από αυτούς συμμετείχαν στις ναυτικές επιχειρήσεις του Στόλου∙ με την υψηλού επιπέδου επιστημονική τους κατάρτιση και εμπειρία, πριν τον πόλεμο αλλά και μετά τη λήξη του, συνέβαλαν στην καλή συντήρηση, οργάνωση και εύρυθμη λειτουργία των νοσοκομείων και των λοιπών υγειονομικών υπηρεσιών σε τέτοιο τρόπο ώστε η επικρατούσα τάξη, ευπρέπεια και ιατρική περίθαλψη να θεωρούνται υποδειγματικές [4].
Σύμφωνα με το Μητρώον των Αξιωματικών του κατά θάλασσαν Στρατού κατά το έτος 1912 στο Ναυτικό υπηρετούσαν τριάντα μόνιμοι αξιωματικοί γιατροί και
έξι μόνιμοι αξιωματικοί φαρμακοποιοί, ενώ το όριο ηλικίας για τους μεν αρχιάτρους, επιάτρους και επιφαρμακοποιούς ανέρχονταν στο εξηκοστό έτος, για τους δε ιατρούς, υπιάτρους, ανθυπιάτρους, φαρμακοποιούς, υποφαρμακοποιούς και ανθυποφαρμακοποιούς το πεντηκοστό έκτο [5].
«Οι ευάριθμοι ούτοι, ιατροί εξυπηρέτησαν την υγείαν των ανδρών του Στόλου, επήρκεσαν εις τας ανάγκας των ναυτικών υπηρεσιών, Νοσοκομείων Ναυστάθμου- Πειραιώς- Μούδρου και συνεμερίσθησαν και αυτοί τους κινδύνους του πολέμου. Ήγοντο και αυτοί από το συναίσθημα της επιστημονικής ικανοποιήσεως και την δίνην του πατριωτισμού. Προ του πολέμου, διαρκούντος αυτού και μετά, εκτελούσι τον επιστημονικόν αυτών προορισμόν, αθορύβως μεν αλλά με ικανήν δόσιν ευσυνειδησίας αξίας εκτιμήσεως. Ακαδημαϊκοί πολίται ίστανται επαρκώς επί του επιπέδου του αξιωματικού. Αν ούτοι εξήσκουν το επάγγελμά των εις τας πόλεις θα έπαιζον μεγάλον ρόλον. Διότι όχι μόνον είναι επιστήμονες σοφοί πείραν κλινικήν μεγάλην και αλάνθαστον διαγνωστικήν έχοντες, χειρουργοί ασφαλείς, οφθαλμίατροι και μικροβιολόγοι, συγγραφείς και φιλόλογοι, αλλά και διότι πάντα ταύτα υπάγουσι και εις την υπόδειξιν της πεφωτισμένης συνειδήσεως, αφετηρίαν εχούσης την συναίσθησιν των ανθρωπίνων καθηκόντων και των προς την ανθρώπινην ζωήν υποχρεώσεων. Των τοιούτων καθηκόντων και υποχρεώσεων έχουσι πλήρη επίγνωσιν οι ιατροί του ναυτικού και επ’ αυτών ερειδόμενοι εξυπηρετούσι τελείως το Ναυτικόν.
Η τελειότης της συντηρήσεως των ναυτικών νοσοκομείων και η επικρατούσα εις αυτά τάξις, οργάνωσις και λειτουργία μαρτυρούσι τούτο» [6].


Ο αρχίατρος Παναγιώτης Μητσάκης
(1912), πρόεδρος της ΑΝΥΕ.
ΦΩΤΟ: Ναυτική Επιθεώρηση.

Για τις ανάγκες του πολέμου συστάθηκαν πρόσκαιρο ναυτικό νοσοκομείο στο Νέο Φάληρο, που στεγάστηκε στο ξενοδοχείο «Ακταίον» καθώς και μικρό θεραπευτήριο στον όρμο του Μούδρου στη Λήμνο μετά την αιφνιδιαστική κατάληψή της τον Οκτώβριο του 1912 και την επιλογή του όρμου ως βάση και ορμητήριο του Στόλου∙ και τα δύο αυτά «πρόσκαιρα νοσοκομεία», συνέδραμαν το νοσηλευτικό έργο του Ναυτικού Νοσοκομείου του Ναυστάθμου της Σαλαμίνας [7]. Το τελευταίο με νέο κανονισμό λειτουργίας, που ίσχυσε από το 1910 και διατηρήθηκε και κατά την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων, λειτούργησε ως ανεξάρτητη διεύθυνση, στελεχωμένη από ένα αρχίατρο εκτελούντα χρέη διευθυντή, ένα επίατρο με καθήκοντα υποδιευθυντή και διευθυντή του παθολογικού τμήματος, ένα επίατρο διευθυντή του χειρουργικού τμήματος, τρεις υπιάτρους, δύο υποφαρμακοποιούς, ένα ανθυποφαρμακοποιό και ένα λογιστή [8]. Το παλιό Ναυτικό Νοσοκομείο του Πειραιά, που ιδρύθηκε το 1869 και είχε στεγαστεί αρχικά σε κτίριο του Τελωνείου μέχρι την οριστική μεταφορά του το 1890 στο νεοϊδρυθέν νοσοκομείο του Πολεμικού Ναυστάθμου της Σαλαμίνας το 1887, δεν υπήρχε πλέον και το μεταγενέστερο με την ίδια επωνυμία, καίτοι δεν ανήκε ακόμη οργανικά στις τάξεις του Ναυτικού [9], που λειτούργησε από το 1895 και μετά στην οδό Μουτσοπούλου στο λιμάνι της Ζέας, νοσήλευσε κατά την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων ασθενείς και τραυματίες, που διακομίζονταν με τα πλωτά νοσοκομεία από τα μέτωπα του πολέμου στο λιμάνι του Πειραιά [10]. Τα τριάντα κρεβάτια νοσηλείας, τα οποία διέθετε αρχικά το θεραπευτήριο του Πόρου, αυξήθηκαν σε εβδομήντα πέντε τον αριθμό για την κάλυψη των αναγκών του πολέμου κατά τη χρονική περίοδο 1912-1913, τα οποία διατηρήθηκαν και κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1918) και της Μικρασιατικής Εκστρατείας (1919-1922) [11].
Η παρακάτω λιτή και συνάμα γλαφυρή περιγραφή του γιατρού του Ναυτικού λογοτέχνη, ποιητή, χρονογράφου και μετέπειτα ακαδημαϊκού Πέτρου Αποστολίδη (1866-1937), περισσότερο γνωστού με το ψευδώνυμο «Παύλος Νιρβάνας», ο οποίος διηύθυνε το πρόσκαιρο ναυτικό νοσοκομείο του Φαλήρου κατά την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων, είναι αρκετή για να σχηματίσει κανείς, έστω και αδρά, κάποια εικόνα για την περιρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής και τον τρόπο διακομιδής των τραυματιών από τα πλωτά νοσοκομεία στην ξηρά∙
«Στα 1912 είχα τη διεύθυνση του έκτακτου Ναυτικού Νοσοκομείου που είχε εγκατασταθεί στο μεγάλο ξενοδοχείο του σταθμού του Νέου Φαλήρου. Από τη
δοξασμένη αλλά σύντομη δράση του Ελληνικού Στόλου, δεν είχαμε φυσικά, παρά λιγοστούς τραυματίας.
Και επειδή το νοσοκομείο είχε περισσές κλίνες, λάβαμε τη διαταγή να δεχώμεθα και άνδρες του Στρατού Ξηράς. Κάθε φορά λοιπόν που τα πλωτά νοσοκομεία
αποβίβαζαν στην προβλήτα της Τρούμπας νέους τραυματίες, το νοσοκομείο μας είχε το μερίδιό του. Μια μέρα θυμούμαι είχαμε ειδοποιηθεί να παραλάβουμε από
την “Ιωνία” έναν αριθμό τραυματιών. Ένας Ανθυπίατρος, με δύο νοσοκόμους είχε κατεβή στον Πειραιά να τους παραλάβει. Και κατά τις οχτώ το βράδυ, το τραυματιοφόρο αυτοκίνητο μας αποβίβασε στην πόρτα του νοσκομείου καμμιά δεκαριά φαντάρους και τσολιάδες, με διαφόρων ειδών τραύματα. “Έχεις σοβαρούς τραυματίες;” ερώτησα τον ανθυπίατρο, που τους είχε παραλάβη και ήρθε να μου αναφέρη τη διακόμησή τους. “Οι τραυματίαι”, μου ανέφερε, “έχουν επιδεθή μέσα στο καράβι και δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω λεπτομερώς τα τραύματά τους. Ένας φαντάρος, όμως απ’ αυτούς, φαίνεται να υποφέρη πολύ. Βογγούσε τρομακτικά, σε όλο μας το ταξείδι απ’ τον Πειραιά. Στο παραμικρότερο τίναγμα του αυτοκινήτου, ούρλιαζε κυριολεκτικώς. Γι’ αυτό μάλιστα αργήσαμε. Είχα παραγγείλη στο σωφέρ να πηγαίνη όσο μπορεί σιγώτερα”» [12].

Από την ανωτέρω περιγραφή εξάγονται τα εξής ενδιαφέροντα συμπεράσματα: Το νοσοκομειακό πλοίο «Ιωνία» μετέφερε τραυματίες, κυρίως, του στρατού ξηράς, τους οποίους αποβίβαζε στην προβλήτα της Τρούμπας του Πειραιά, ενώ το πρόσκαιρο Ναυτικό Νοσοκομείο του Φαλήρου νοσήλευε εκτός των άλλων και στρατιώτες, οι οποίοι μεταφέρονταν εκεί με νοσοκομειακά οχήματα συνοδεία ιατρονοσηλευτικού προσωπικού [13].
Η παρουσία γιατρού στα πολεμικά πλοία θεωρούνταν πολυτέλεια την εποχή των Βαλκανικών Πολέμων. Όπως προκύπτει από τη σύνθεση του Στόλου, τα περισσότερα πλοία (αντιτορπιλλικά, ανιχνευτικά, τορπιλλοβόλα και η μοίρα των ευδρόμων) στερούνταν γιατρού [14]. Παρ’ όλα αυτά η παρουσία του γιατρού, στα πολεμικά πλοία όπου επέβαινε, συνέβαλε καθοριστικά στη μείωση των απωλειών υγείας και στη διατήρηση του ηθικού των πολεμιστών.


Ο Ελληνικός Στόλος στη Θεσσαλονίκη. Στο βάθος διακρίνεται
το πλωτό νοσοκομείο Ιωνία. ΦΩΤΟ: Ναυτική Επιθεώρηση.

 

Χαρακτηριστικά αποσπάσματα, ιδιαίτερου λογοτεχνικού ύφους, από το συναρπαστικό «ιστόρημα» «Η ναυμαχία της Έλλης» του δημοσιογράφου, λογοτέχνη και πρωτοπόρου ερευνητή της ελληνικής παραδοσιακής κληρονομιάς Κωνσταντίνου Φαλτάιτς (1891-1944), που παρατίθενται, παρέχουν αφενός μεν στον αναγνώστη την εικόνα του θεραπευτηρίου ενός πολεμικού πλοίου της εποχής αφετέρου δε αποτυπώνουν τη συγκινησιακή φόρτιση όχι μόνο του γιατρού και όσων συμμετείχαν στον ανθρώπινο πόνο, αλλά επιπλέον και τον τρόπο, με τον οποίο αντιλαμβανόταν το χρέος του προς την πατρίδα ο Έλληνας ναύτης:

«Μέσα στο Νοσοκομείο η κατάσταση πιο πολυτάραχη ακόμη. Το νοσοκομείο του “Αβέρωφ” τοποθετημένο στη δεξιά πλευρά του πρωραίου διαμερίσματος, ήταν στο αθωράκιστο μέρος, κι οι νοσοκόμοι εξαιρετικά γυμνασμένοι στη δουλειά τους, ενεργούσανε με κίνηση πυρετού, αδιάφοροι για την κίνηση των άλλων. Έτσι φέρανε στο θωρακισμένο υπόφραγμα τα δώδεκα κρεββάτια του Νοσοκομείου και τα στρώσανε με αμεταχείριστα καινούργια σεντόνια, και ολόασπρες χνουδωτές κουβέρτες. Τον ίδιο δρόμο για το υπόφραγμα πήρανε τα φάρμακα σε κιβώτια και μπουκάλια. Γάζες αποστειρωμένες, σουμπλιμέ, φανικόν οξύ, βορικόν οξύ, αλουμίνιο, χλωροφόρμιο, γάζες σαλόλ, γάζες ιοδοφόρμιο. Ακόμη μετακομίστηκε ένας μικρός απολυμαντικός κλίβανος, συρμάτινες πλεχτές θήκες χεριών και ποδιών και στο τέλος κρασί του Κολά και κονιάκ. Στη μέση του νοσοκομείου, φωτισμένου με μεγάλους ηλεκτρικούς γλόμπους, στήθηκε ανοιχτό το μεγάλο χειρουργικό τραπέζι, κάτασπρο, παγερό, που έφερνε το ρίγος και τη φρικίαση. Δω και κει σε τραπέζια τοποθετήσανε τα άλλα χειρουργικά εργαλεία: Πριόνια, νυστέρια, κουτάλες, λαβίδες. Η όψη του νοσοκομείου προξενούσε τον τρόμο κι’έφερνεν ίδροτα στο σώμα του θεατή. Ο θάνατος στεκότανε και μαντευότονε παντού. Οι ναύτες του “Αβέρωφ” αν και συνηθισμένοι από τα γυμνάσια ήτανε πολύ δύσκολο να περάσουνε από εκεί. Το βλέπανε σα νεκροταφείο με ανοιγμένους τους τάφους, κι έτοιμο να δεχτεί τους πεθαμένους. Χωρίς να υπάρχει λιβάνι, φαινότανε σα νάβγαινε από παντού η μυρουδιά από νεκρολίβανο κι από αγιοκέρια. Σε λίγα καθαρά κρεββάτια, δύο τρεις ναύτες άρρωστοι βρισκότανε ξαπλωμένοι λυπημένοι κι ανήσυχοι γιατί δεν λαβαίνανε μέρος στη φωτιά. Περιμένανε έτσι με παλμό τους νέους τους συντρόφους τραυματίες, και με κάποια κακία μαζί. Στο Νοσοκομείο σε λίγο έφτασε κι ο εφημέριος του καραβιού αρχιμανδρίτης Δάφνος. Σήκωσε το δεξί του χέρι σα να ευλογήσει κι είπε: “Εμπρός παιδιά να φέρουμε τη νίκη”. “Την ευλογία σας, δέσποτα”, απαντήσανε μερικοί... Και το φως δυνατό και ωχρό φώτιζε τη λυπηρή σκηνοθεσία του νοσοκομείου, σα νάθελε να δείξει το κακό που θα γινότανε κει [15]*…» [16] Και:

«Σε μια στιγμή μία οβίδα στην πρωραία πυριτιδαποθήκη, ξέφυγε από τη ψαλίδα της κι έπεσε στο πόδι του ναύτη Ιριώτη. Του λιάνισε την αρβύλλα και τα δάχτυλα. Ο ναύτης έγυρε κάτω για να μη πέσει κι έβαλε μια δυνατή φωνή. Οι άλλοι συνάξανε τα βλέμματά τους τριγύρω του. “Ποιος θα πάει, παιδιά, τον Ιριώτη στο Νοσοκομείο;”.
Κανένας δεν απάντησε, κι όλοι κυττάζανε τον πληγωμένο συνάδερφό τους με οίκτο και κάποιο φόβο... Ο πληγωμένος φώναζε διαρκώς, ενώ από το άνοιγμα της λυωμένης αρβύλλας του φαινότανε κομμάτια κόκκινα σάρκες ανακατεμμένα με το πετσί του παπουτσιού, και το αίμα έτρεχε με δύναμη από εκεί. Ο υποκελευστής Πιτσιρέλος, άνδρας για δυό, πήρε στις πλάτες του τον τραυματία. Ανέβηκε με το ζωντανό του φόρτωμα το απάνω διανομείο, κι από κει τράβηξε όλο το διάδρομο ως την πρύμη... Έξαφνα τα βογκητά του πληγωμένου πάψανε. Τη ράχη του υποκελευστή την πέρασε κρύος ίδρώτας. “Έ λοιπόν! Σηκώνεις τώρα ένα πεθαμένο!...”. Ο πληγωμένος απάντησε με κάποιο γογκιτό, κι ο υποκελευστής πήρε ζωή και θάρρος από κείνο το γογκιτό. Έσιαξε τον τραυματία στις πλάτες του και τράβηξε με καρδιά το δρόμο του. Πέρασε έτσι γύρω όλο σχεδόν το κοίτος του θωρηκτού. Η πόρτα του βάθρου του αριστερού πρωραίου πύργου βρέθηκε ανοιχτή. Μπήκε μέσα με τη χαρά ενός λυτρωμού, και φώναξε: “Νοσοκόμος! Νοσοκόμος!... Ένας τραυματίας”. Βήματα ακουστήκανε στη σκάλα κι ο νοσοκόμος του πύργου Φραγκούλης φάνηκε και βοήθησε τον υποκελευστή στο οδήγημα του πληγωμένου. Περάσαν έτσι από διάδρομο σε διάδρομο και ανεβήκανε στο νοσοκομείο. Ο Ιριώτης πονούσε και γόγκιζε διαρκώς. Τον ξαπλώσανε στο χειρουργικό τραπέζι και ο γιατρός του θωρηκτού Παντελόπουλος του επιθεώρησε το τραύμα.
Το μεγάλο δάκτυλο του αριστερού ποδιού ήτανε λιανισμένο. Ο ναύτης φώναζε: “Ώωω! Ώω! Πονώ γιατρέ”. “Σώπαινε παιδί μου”, τούπε ο γιατρός,
“Θα περάσει. Μόνο ένα κομμάτι από το δάχτυλο θα σου κόψομε... Είσαι ο πρώτος τραυματίας και πρέπει να υπερηφανεύεσαι για την τύχη σου”. Τα μάτια του πληγωμένου λάμψανε από κάποια ξαφνική κι ευγενική φλόγα, και φώναξε: “Δεν πειράζει γιατρέ. Για την πατρίδα όλα χαλάλι...”» [17].
http://perialos.blogspot.gr/2013/03/1912-1913.html
 

Για το Β΄και τελευταίο ΜΕΡΟΣ πιέσατε ΕΔΩ

 

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Διαμαντή Α., Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-1913 στο Επιτομή Ιστορίας της Στρατιωτικής Ιατρικής και Νοσηλευτικής στην Ελλάδα, σσ. 142, 144, 146, Β΄ έκδοση (επαυξημένη και βελτιωμένη), Σχολή Αξιωματικών Νοσηλευτικής, Αθήνα, 2011.
[2] Σταυριανόπουλου Θ., Βαλκανικοί Πόλεμοι (1912-1913) – A΄ Παγκόσμιος Πόλεμος (1917). Δράσις της Υγειονομικής Υπηρεσίας στο Η Υγειονομική Υπηρεσία του Π. Ναυτικού κατά τους Απελευθερωτικούς Αγώνας του Έθνους (1821-1965), Κεφάλαιο 3ον, σελ. 181, Αθήνα, 1978.
[3] Αθανάσαινα Γ., Η Υγειονομική Υπηρεσία του Πολεμικού Ναυτικού κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους στο Η Ιατρική στη Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία, Δ΄ Τόμος, «Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-1913», (επιμέλεια έκδοσης Γ. Σκαμπαρδώνης), σσ. 46- 47, έκδοση Εταιρείας Μελέτης Ελληνικής Ιστορίας, Αθήνα, 2003.
[4] Σταυριανόπουλου Θ. ό.π.. σελ. 183.
[5] Χατζής Κ., Στοιχεία από τη δράση της Υγειονομικής Υπηρεσίας του Πολεμικού Ναυτικού κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-1913, Πνευματική (Ναυτική) Καλλιέργεια, Ιστορική Υπηρεσία Ναυτικού1989; 13(3): 8- 15.
[6] Μολίν Λ., Ναυτικόν Λεύκωμα. Οι κατά Θάλασσαν Νικηταί του Βαλκανικού Πολέμου, σσ. 222- 223, Αθήναι, χ.χ.
[7] Χατζή Κ., Η Υγειονομική Υπηρεσία κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους, περιοδικό Ναυτική Επιθεώρηση, 1973, τεύχος 364 σσ. 379- 387.
[8] Διαμαντή Α. και Πετρογιάννη Ν., Ναυτικό Νοσοκομείο Σαλαμίνας. Αφιέρωμα για τα 125 χρόνια από την ίδρυσή του, περιοδικό Ναυτική Επιθεώρηση, 2003, τεύχος 541, σσ. 203- 214.
[9] Για ιστορικούς λόγους πρέπει να σημειωθεί, ότι η ίδρυση του Ναυτικού Νοσοκομείου του Πειραιά το έτος 1869 δεν θα πρέπει να συγχέεται με το σημερινό νοσοκομείο, το οποίο βρίσκεται στην οδό Μουτσοπούλου στο λιμάνι της Ζέας και φέρει τον ίδιο τίτλο, δηλαδή «Ναυτικόν Νοσοκομείον Πειραιώς». Αυτό προήλθε από απαλλοτρίωση του ήδη από το 1895 λειτουργούντος «Ρωσικού Ναυτικού Νοσοκομείου Πειραιώς», το οποίο είχε στεγαστεί στην έπαυλη Δ. Μελετόπουλου και είχε αγοραστεί από τη βασίλισσα Όλγα μετά από αναγκαστικό πλειστηριασμό, για την εξυπηρέτηση των αναγκών των πληρωμάτων του Ρωσικού Στόλου, όταν αυτός ναυλοχούσε στο λιμάνι του Πειραιά καθώς και τη νοσηλεία στελεχών του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού, ιδιωτών της ρωσικής παροικίας και κατοίκων της περιοχής.
Με το από 4/18 Δεκεμβρίου 1925 νομοθετικό διάταγμα, που υπογράφηκε από τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη (1855-1935), έγινε η αναγκαστική απαλλοτρίωση του κτιρίου του «Ρωσικού Νοσοκομείου» μαζί με όλα τα αστικά ή αγροτικά προσαυξήματα, παρακολουθήματα και παραρτήματα, κινητά και ακίνητα, συμπεριλαμβανομένου και του ιερού ναού, περιερχομένων αναδρομικά από την 24η Μαΐου 1924 στο ελληνικό Δημόσιο. Η απαλλοτρίωση αυτή στη συνέχεια επικυρώθηκε με το νόμο 3955/18/20 Φεβρουαρίου 1929 «περί αναγκαστικής απαλλοτριώσεως του εν Πειραιεί κτιρίου υπό τίτλον Ρωσικόν Νοσοκομείον και χρησιμοποίησις αυτού ως Νοσοκομείον του Πολεμικού Ναυτικού» [(Α. Διαμαντής ό.π., Κεφάλαια «Απελευθέρωση-Οθωνική Περίοδος μέχρι το 1897» και «Περίοδος Μεσοπολέμου», σσ. 107, 176). Περισσότερες λεπτομέρειες βλέπε στη θαυμάσια μονογραφία του Ν. Τσαπράζης Το Ναυτικό Νοσοκομείο Πειραιώς, Συλλογή Ναυτικών Ιστορικών Εκδόσεων, Ιστορική Υπηρεσία Ναυτικού, τεύχος Μαρτίου-Απριλίου, Αθήνα, 1991].
[10] Διαμαντή Α. και Δώδου Ι., Ναυτικό Νοσοκομείο Πειραιώς στο 3000 Χρόνια Ελληνική Ναυτική Ιατρική. Από το μυθικό Αμφιάραο στο Ναυτικό Νοσοκομείο Αθηνών, σελ. 115, έκδoση Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, Αθήνα, 2000.
[11] Διαμαντής Α. Ναυτικό Νοσοκομείο Πόρου, Ιατρική Επιθεώρηση Ενόπλων Δυνάμεων, 2007, τεύχος 40, σσ. 15- 28.
[12] Νιρβάνα Π., Δόξα, περιοδικό Ναυτική Ελλάς, 1929, τεύχος 14, σελ. 277.
[13] Χατζή Κ., ό.π., Πνευματική (Ναυτική) Καλλιέργεια, Ιστορική Υπηρεσία Ναυτικού, 1989.
[14] Φωκά Δ., Πίναξ των Αξιωματικών του Στόλου του Αιγαίου στο Ο Στόλος του Αιγαίου 1912- 1913. Έργα και Ημέρα, σσ. 291- 294, Αθήναι, 1940 (ανατύπωση Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού, χ.χ.).
[15] Ο συγγραφέας παραπέμπει στη μετέπειτα καταστροφή του θεραπευτηρίου από έκρηξη εχθρικών βλημάτων, το ένα εκ των οποίων διαπέρασε το διαμέρισμα όπου βρίσκονταν τα 15 κρεβάτια νοσηλείας –ευτυχώς εκείνη τη στιγμή δεν νοσηλεύονταν ασθενείς, γιατί θα είχαν όλοι σκοτωθεί– και αφού εξερράγη, μετέτρεψε τα πάντα σε άμορφο όγκο σιδηρικών, ενώ συγχρόνως μετέδωσε πυρκαγιά στα εύφλεκτα υλικά (οινόπνευμα, βενζίνη, υγειονομικό υλικό και ιματισμό) καθώς και σ’ αυτά της παρακείμενης αποθήκης (Σταυριανόπουλου Θ., ό.π., σελ. 188). Περισσότερες λεπτομέρειες βλέπε στη μονογραφία Αλεξανδρή Κ., Ο κατά θάλασσαν Πόλεμος 1912-13 όπως τον Έζησα ως Δόκιμος, έκδοσις Γενικού Επιτελείου Ναυτικού επί τη 50ετηρίδι των Βαλκανικών Πολέμων, ανατύπωση Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού, Αθήνα, 2010.
[16] Φαλτάιτς Κ., Η ναυμαχία της Έλλης, Τύποις Δ. Δελή, Έκδοση Β΄, σελ. 11, Αθήναι, 1920, (ανατύπωση Ιστορική Υπηρεσία Ναυτικού, Συλλογή Ναυτικών Ιστορικών Εκδόσεων, τεύχος Νοεμβρίου-Δεκεμβρίου, Αθήνα, 1991).
[17] Φαλτάϊτς Κ., ό.π., σσ. 24- 25.

 

 
Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...